- گسترش رفتار خوب یا بد در جامعه، بر همه افراد آن محیط تاثیرگذار خواهد بود.
خداوند متعال نعمت های فراوان بسیاری را در اختیار انسان قرار داده که در مسیر کمال و رشد از آنان استفاده کند. قدرت تعقل و تفکر از بهترین و بزرگترین نعمات بی‌شمار خداوند است که در وجود انسان قرار داده است؛ اما این قدرت تفکر زمانی مفید فایده خواهد بود که ما را از اعمال ناپسند و خلاف فطرت، بازدارد.
سعادت جامعه؛ در گروعمل به علم و آگاهی
همه ما با توجه به قدرت تفکر و تعقلمان، معمولا نسبت به اعمال و رفتارهای خوب و بد آگاهی داریم. به عنوان نمونه ما رفتارهایی مانند: ورزش نکردن، خوردن غذاهای ناسالم، مزاحمت برای دیگران و عدم رعایت قانون را بد و ناپسند و رفتارهایی مانند ورزش کردن، خوردن غذاهای سالم، مهربانی و کمک به دیگران و رعایت قوانین را خوب و ارزشمند تلقی می‌کنیم. در بُعد مسائل شرعی هم رفتارهایی مانند دروغ، تهمت و غیبت، ظلم و بی عدالتی، را ناپسند و رفتارهایی از قبیل صداقت، عدالت و نیکوکاری را دارای ارزش می‌دانیم. این علم و آگاهی به رفتارهای نیک و بد، زمانی ثمره خواهد داشت که در رفتار و عملکرد ما بازخورد خودش را نشان دهد و ما را از ارتکاب به اعمال ناپسند باز دارد و به سمت اعمال و رفتار درست راهنمایی کند. از همین رو امیر بیان امام علی علیه السلام، عالم واقعی را عمل کننده به علمش می‌داند و می‌فرماید: «الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ: فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ؛ [1] علم با عمل همراه است و هركس (به راستى) عالم باشد عمل مى‌كند.» علم و عمل اگر باهم ترکیب شوند می‌توانند ما را در مسیر سعادت و خوشبختی قرار دهند و از بسیاری ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی باز دارند.
تاثیر رفتار فرد بر کل جامعه
رفتار و عملکرد افراد علاوه بر تاثیرات فردی، بر کل جامعه هم اثرگذار خواهد بود. عمل شایسته یا ناپسند افراد، در خوشبختی و شقاوت کل افراد جامعه تاثیرگذار است. گاهی اوقات عملکرد منفی افراد نه تنها باعث گرفتاری خودشان می‌شود، بلکه دیگران را هم درگیر می‌کند. بر این اساس، افراد جامعه نسبت به یکدیگر مسئول بوده و در حد امکان باید در صدد راهنمایی و هدایت اطرافیان خود برآیند. در این مسأله که افراد خاطی و گناهکار باید پاسخگوی اعمال خود باشند، شکی نیست، اما گاهی اوقات افرادی که خودشان این اعمال را انجام نداده اند ولی راضی و خشنود به این اعمال بوده اند، در گناه فرد خطاکار شریک بوده و مواخذه خواهند شد چنان‌که امام علی علیه السلام فرمودند: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّمَا يَجْمَعُ النَّاسَ الرِّضَا وَ السُّخْطُ، وَ إِنَّمَا عَقَرَ نَاقَةَ ثَمُودَ رَجُلٌ وَاحِدٌ، فَعَمَّهُمُ اللَّهُ بِالْعَذَابِ لَمَّا عَمُّوهُ بِالرِّضَا، فَقَالَ سُبْحَانَهُ «فَعَقَرُوها فَأَصْبَحُوا نادِمِينَ؛ [2] [3] اى مردم! رضايت و نارضايتى (نسبت به عملى از اعمال) موجب وحدت مردم (در کيفر و پاداش) مى شود (مگر نمى دانيد) ناقه ثمود را تنها يک نفر پى کرد; امّا کيفر و عذاب الهى آن، همه قوم ثمود را فرا گرفت، زيرا همگى به عمل آن يک نفر راضى بودند. خداوند سبحان مى‌فرمايد: آن قوم ناقه را پى کردند و سرانجام (هنگام نزول بلاى فراگير) پشيمان شدند.» بنابراین راضی شدن به افزایش گناه در سطح جامعه، باعث شریک شدن در انجام آن گناه خواهد شد.
نسبت به جامعه و افرادش مسئول هستیم
هر کس مسئول کار خودش است و اگر بدی انجام دهد مواخذه خواهد شد، اما گاهی اوقات اثر سیاهی لشکر و موافقت با ظلم اگر از خود ظلم بیشتر نباشد، کمتر نیست. به عنوان نمونه، در ماجرای کربلا، حمایت و پشتیبانی مردم از سپاه دشمن باعث جرأت آنان در هتک حرمت به ساحت مقدس اهل بیت علیهم السلام شد؛ همچنین در ماجرای قوم ثمود، رضایت اکثریت مردم، باعث جرأت آن یک نفر برای اقدام به کشتن ناقه صالح شد. بنابراین وقتی در جامعه یک نفر پشتیبان‌های فکری و عملی نداشته باشد و همه افراد، عمل بد او را مورد نکوهش قرار دهند، نه تنها آن عمل اثری نخواهد داشت بلکه کسی نسبت به آن عمل، اقدام نخواهد کرد.
امروزه هم در جامعه، اگر کسی گناه و یا رفتار نابهنجاری انجام دهد، ما به عنوان افراد جامعه در قبال آن مسئول هستیم و اگر به آن عمل راضی باشیم، به منزله تایید آن کار است که این خود، باعث گسترش رفتار بد در جامعه خواهد شد و در گناه آن هم شریک خواهیم بود. در طرف مقابل اگر رفتار یا عمل خوبی در جامعه انجام شود و ما راضی به آن باشیم در ثواب آن شریک خواهیم بود. امام رضا علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «مَن غابَ عَن اَمرٍ فَرَضِیَ بهِ، کانَ کَمَن شَهِدَهُ وَ اَتاهُ؛ [4] کسی که از صحنه ی کاری غایب باشد، اما به آن کار (چه نیک و چه بد) راضی باشد، همچون کسی است که در صحنه ی عمل حاضر بوده و آن را انجام داده است.» بنابراین ما با تایید و رضایت به اعمال و رفتار خوب، یا بد در انجام آنها شریک هستیم، پس چه خوب است که با تایید رفتار شایسته و رد اعمال ناشایست، زمینه خوشبختی و سعادت را برای همه افراد جامعه فراهم کنیم.
پی نوشت:
[1] نهج البلاغه، ج 1، ص 539.
[2] بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، ج 97، ص 95.
[3] سوره شعراء، آیه 157.
[4] تفسیر نور الثقلین، ج 2، ص 354.
همه ما در قبال افراد جامعه مسئول هستیم. رفتار یک فرد، گاهی یک جامعه را درگیر خود می‌کند؛ باید توجه داشت که رضایت یا عدم رضایت ما نسبت به عمل خوب یا بدی می‌تواند، عامل گسترش یا سرکوب آن عمل شود، در این صورت، ما در ثواب یا گناه آن عمل شریک خواهیم بود.