بسم الله الرحمن الرحیم
بعضی از فروشندگان و بازاری‌ها عادت کرده‌اند وقتی می‌خواهند یک جنس را بفروشند شروع می‌کنند به قَسَم خوردن! حال؛ بعضی وقت‌ها این قسم‌ها راست است اما گاهی هم به دروغ قسم می‌خورند. شاید آنها نمی‌دانند که به جای سود بردن و زیاد شدن و برکت مال خود، زمینه‌ی فقر را برای خود؛ فراهم می‌کنند چرا که امام علی علیه السلام می‌فرماید: الْیَمِینُ الْفَاجِرَةُ یُورِثُ الْفَقْر [1] سوگند دروغ موجب فقر و تنگدستى است».
خداوند در قرآن کریم؛ کسانی را که برای هر چیز کوچک یا بزرگی قسم می‌خورند مذمت کرده و به پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلاَّفٍ مَهین [قلم/10] از هر كس كه بسیار سوگند یاد مىكند و پست است اطاعت نكن» و معمولا چنین افرادی در سوگندهای خود راستگو نیستند و لازمه‌ی اینکه چنین شخصی که در هر کار مهم یا غیر مهمی سوگند یاد میکند این است که او برای صاحب سوگند که معمولا خداوند است عظمتی قائل نیست و همین برای پستی و رذالت او کافی است [2]
در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَیْمانِكُم ْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاس [بقره/224] خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهید و سوگند او را مانع از پرهیزكار بودن و اصلاح بین مردم نسازید»
از این آیه میشود فهمید که سوگند بسیار، آثار سوء روانی و اجتماعی برای قسم خورنده دارد اثر روانیش این است که چنین شخصی دروغ هم بسیار خواهد گفت و دیگر موفق به نیكى و تقوا و اصلاح بین مردم نمی‌شود زیرا خدا در نظر او بزرگ نمی‌ماند و سوگند به او را عملى سبك مىشمارد، زیرا هر عملى كه تكرار شد از اهمیت مىافتد و ضرر اجتماعیش این است که همه مىفهمند كه او براى خودش در نظر مردم؛ احترامی قائل نیست در نتیجه برای او ارزش و احترامی نمی‌شناسند [3]
پس قسم دروغ، دو گناه دارد هم گناه دروغ و هم گناه همراه‌کردن دروغ با قسم.
فرشته‌ای به صورت خروس
روایتی از امام باقر علیه السلام و بدی قسم دروغ:
امام باقر علیه السلام فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَلَكاً عَلَى صُورَةِ دِیكٍ أَبْیَضَ رَأْسُهُ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ رِجْلَاهُ فِی تُخُومِ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ لَهُ جَنَاحٌ فِی الْمَشْرِقِ وَ جَنَاحٌ فِی الْمَغْرِبِ لَا تَصِیحُ الدُّیُوكُ حَتَّى یَصِیحَ فَإِذَا صَاحَ خَفَقَ بِجَنَاحَیْهِ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ الَّذِی لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْءٌ قَالَ فَیُجِیبُهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ یَقُولُ لَا یَحْلِفُ بِی كَاذِباً مَنْ یَعْرِفُ مَا تَقُول [4] خداوند تبارك و تعالى فرشتهاى بشكل خروس سفید دارد که سر او زیر عرش و پاهایش در منتهاى زمین هفتم است، یك بال او در مشرق و بال دیگرش در مغرب است و تا آن خروس؛ نخواند هیچ خروسى نمی‌خواند، و وقتی می‌خواند بال‌هاى خود را بر هم می‌زند و سپس این ذكر را می‌خواند: سبحان اللَّه، سبحان اللَّه، سبحان اللَّه العظیم الّذى لیس كمثله شىء. یعنى منزّه است خداوند، منزّه است خداوند، منزّه است خداوند بزرگ كه هیچ چیزى شبیه و همانند او نیست. آن حضرت فرمود: پس خداوند تبارك و تعالى او را پاسخ می‌دهد و می‌فرماید: كسى كه گفته تو را بفهمد هرگز قسم مرا به دروغ نمی‌خورد».
بعضی دیگر از آثار سوء قسم دروغ:
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «الْیَمِینُ الْغَمُوسُ یُنْتَظَرُ بِهَا أَرْبَعِینَ یوماً [5] نتیجه‌ی بد سوگند دروغ تا چهل روز محقق میشود».
امام باقر علیه السلام می‌فرماید: «فِی كِتَابِ عَلِیٍّ (علیه السلام) ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا یَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّى یَرَى وَبَالَهُنَّ الْبَغْیُ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَ الْیَمِینُ الْكَاذِبَةُ یُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا [6] در كتاب على علیه السلام است كه: سه خصلت است كه هر كه آنها را دارد نمی‌میرد تا وبال آنها ببیند: ستم، و قطع رحم، و قسم دروغ كه با آن به جنگ خدا می‌رود»
و پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «مَنْ حَلَفَ عَلَى یَمِینٍ كَاذِباً یَقْتَطِعُ بِهَا مَالَ أَخِیهِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ [7] کسی که به واسطه سوگند دروغ؛ مال برادرش را قطع کند، خداوند را ملاقات می کند در حالی که غضبناک است مگر اینکه توبه کند و برگردد».
یک نوع قسم دروغ که صاحبش پاداش می‌گیرد!
در میان قسَم‌ها، یک نوع قسم داریم که صاحبش نه تنها عذاب نمی‌شود؛ بلکه پاداش می‌بیند و آن در روایت از امام صادق علیه السلام است که در آن، قسم را به چند مورد تقسیم فرموده و در یکی از آن موارد می‌فرماید: «ِ ...فَأَمَّا الَّتِی یُؤْجَرُ عَلَیْهَا الرَّجُلُ إِذَا حَلَفَ كَاذِباً وَ لَا تَلْزَمُهُ الْكَفَّارَةُ فَهُوَ أَنْ یَحْلِفَ الرَّجُلُ فِی خَلَاصِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ أَوْ خَلَاصِ مَالِهِ مِنْ مُتَعَدٍّ یَتَعَدَّى عَلَیْهِ مِنْ لِصٍّ أَوْ غَیْرِه [8] ...امّا آن موردی که صاحب آن، (از خداوند) پاداش می‌گیرد و کفّاره‌ای بر او لازم نیست آن است که شخص؛ به دروغ قسم بخورد برای خلاص شدن مسلمانی دیگر یا مال او از چنگال ظالمی که بر آن مسلمان، ستم کرده [و آن ظالم]، دزد باشد یا غیر دزد».
نتیجه اینکه: مراقب قسم خوردن‌هایمان باشیم؛ چه قسم راست باشد و چه دروغ.
منابع:
[1]. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ، ج2، ص: 455
[2]. با استفاده از تفسیر نمونه، ج24، ص385 و ترجمه‌ی تفسیر المیزان، ج19، ص621
[3]. ترجمه المیزان، ج2، ص333
[4]. من لا یحضره الفقیه، ج1، ص482 و 483
[5]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص226
[6]. اصول‌كافی، ج2، ص347
[7]. وسائل الشیعة، ج23 ،ص 208
[8]. من لا يحضره الفقيه، ج3، ص366 و 367