تنبل در لغت به معنای تن پرور است، کسی که تن به کار نمی‌دهد و از کار گریزان است.[۱] تنبل کسی است که کوچکترین ضعف جسمی ندارد، اما مهم‌ترین کارهای خود را به تأخیر می‌اندازد و آنها را با اکراه انجام می‌دهد.
خداوند در قرآن کریم از تنبلی و کسالت در کارهای خوب و عبادتها به زشتی یاد می‌کند و آن را از ویژگی‌های منافقان می شمارد.و در دو آیه از قرآن واژه کسالی در توصیف منافقان آمده است. «إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا»؛ «منافقان مي‌خواهند خدا را فريب دهند؛ در حالي که او آنها را فريب مي‌دهد؛ و هنگامي که به نماز برمي‌خيزند، با کسالت برمي‌خيزند؛ و در برابر مردم ريا مي‌کنند؛ و خدا را جز اندکي ياد نمي‌نمايند!»[۲] و یا در آیه ۵۴ سوره توبه می فرماید: «ولا یاتون الصلاة الا وهم کسالی»[۳]
وقتی حضرت موسی (علیه السلام) از مردم در خواست می کند تا برای جهاد با ستمکاران برخیزند پاسخ دادند: «فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ»؛ «پس تو برو به اتفاق پروردگارت با آنها جنگ کنید و ما اینجا به انتظار خواهیم نشست.»[۴]خداوند به دنبال این تن پروری بنی اسرائیل، آنان را چهل سال سرگردان بیابانها کرده و از نعمت‌ها محروم کرد.
آثار و نتایج تنبلی
بسیاری از عقب ماندگی‌های انسان‌ها به خاطر تنبلی و سستی و بی‌حالی است و کسی که گرفتار تنبلی شود دیگر اراده‌ای برای انجام کارهایش ندارد. آثار تنبلی و تن پروری عبارتند از:
۱.ادا نکردن حق:
برای اینکه انسان حق پذیر باشد و به راحتی بتواند آن را قبول کند، باید روحیه پایداری و ایستادگی را در خود به وجود آورد. بعضی از افراد با اینکه حق را قبول دارند و دوست دارند در جامعه پیاده شود اما تنبلی مانع این می‌شود سراغ حق بروند و از آن رویگردان هستند.امیر مؤمنان علی (علیه السلام )در این زمینه می‌فرمایند: «از تنبلی دورى كنید، زیرا هر كس تنبلی کند، نمی‌تواند حق خداوند را انجام دهد.»[۵]
۲.فقر و نداری:
فقر به عنوان یک پدیده ناخوشایند اجتماع است و دین اسلام فقر و تنگدستی را جزء یکی از مصیبت‌های بزرگ و بلای جامعه می داند و به مبارزه با آن برمی خیزد. حضرت علی (علیه السلام) از فقر به خدا پناه می‌برد و در دعای خویش می فرماید: «پروردگارا آبرويم را با بي نيازي نگهدار و شخصيتم را در اثر فقر ساقط مگردان»[۶]
۳.سربار دیگران:
یکی دیگر از آثار تنبلی و تن پروری، محتاج و سربار دیگران شدن است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «در فراهم آوردن معیشت خود تنبل مباش، که بار دوش دیگری خواهی شد.»[۷]
انسان با روحیه خواهش از دیگران نمی‌تواند به خود باوری برسد و کسی که محتاج دیگران باشد دیگر امید و نشاط ندارد.
۴.بی‌بهره از دنیا و آخرت:
امام كاظم(علیه السلام) می‌فرماید: پدرم در سفارشی که به یکی از فرزندانش داشت چنین فرمود: «از تنبلى و ملالت بپرهیز! چه این دو، تو را از دست یافتن به بهره‌ات از دنیا و آخرت، باز مىدارند.»[۸] شخصی که در زندگی خود تنبلی می‌کند و از تلاش و کوشش در زندگی این دنیا باز می‌ماند، زندگی آخرت را نیز تباه می‌سازد، چون کسی که برای دنیایی که در آن است و قابل لمس است، نتواند برنامه ریزی کند برای آخرت چگونه برنامه ریزی خواهد کرد.
منابع:
۱. فرهنگ عمید، جلد۱، صفحه ۶۲۱.
۲. سوره نساء، آیه۱۴۲.
۳. سوره توبه ،آیه ۵۴.
۴. سوره مائده، آیه ۲۴.
۵. خصال شیخ صدوق، جلد ۲، صفحه ۶۲۰.
۶. نهج البلاغه، خطبه۲۲۵.
۷. اصول کافی، جلد ۲، صفحه ۱۸۵ – ۱۸۴.
۸. اصول کافی، جلد ۵، صفحه ۸۵.
خلاصه سخنرانی استاد مبین در کنفرانس آیه های انتظار در تاریخ 92/10/5