تهییج و تشویق مردم به اغتشاش از مصادیق افساد در زمین است؛ ازاین‌رو، کسانی که با سخن یا نوشته‌ای، سعی در تهییج مردم دارند، باید در دادگاه، مورد بازخواست قرار گیرند.
«مفسدین» در آیات متعددی از قرآن کریم[1] مورد بغض خدای متعال و دور از رحمت الهی معرفی شده‌اند. در آیه 33 سوره مبارکه مائده، سعی در افساد زمین در کنار محاربه، از جرائم، تلقی شده و مجازات سنگینی برای آن در نظر گرفته شده است. اما مفسد فی‌الارض کیست؟
افساد فی‌الارض در لغت
معنای فساد در لغت خارج‌شدن از اعتدال و ضد صلاح است.[2] سعی، به معنای جهد و کوشش در انجام کار است.[3] قید «فی‌الارض» نیز به نظر کنایه از گستردگی عمل مرتکب و گویای برپاکردن فساد در منطقه یا ناحیه‌ای از زمین است.[4]
باتوجه‌به این معانی می‌توان گفت معنای «سعی در فساد در زمین»، کوشش و تلاش مستمر برای برپاکردن فساد و آلوده‌سازی ناحیه و منطقه‌ای از زمین است.[5]
افساد فی‌الارض در آرای فقها
آیت‌الله مکارم شیرازی می‌فرمایند: «مفسد فی‌الارض کسی است که منشأ فساد گسترده‌ای در محیطی شود؛ هرچند بدون توسل به اسلحه باشد». آیت‌الله نوری همدانی نیز مفسدفی‌الارض را این‌گونه تعریف می‌کنند: «کسی که امنیت اجتماعی را به هم بزند؛ هرچند بدون توسل به اسلحه باشد».[6]
باتوجه‌به این تعاریف، روشن است که استفاده از اسلحه، دخالتی در اثبات جرم افساد در زمین ندارد؛ ازاین‌رو، اگر کسی با گفتار یا نوشتارش موجب شود که نظم و امنیت اجتماعی جامعه اسلامی بر هم بریزد و تعدادی از مردم کشته شوند، می‌توان او را از مصداق مفسد دانست؛ چه‌بسا این افراد تأثیری به‌مراتب خطرناک‌تر و گسترده‌تر از یک محارب اسلحه به دست داشته باشند.
این‌گونه افراد درحالی‌که در مکان گرم‌ونرم خود نشسته و چه‌بسا از پول بیت‌المال زندگی مرفهی را سپری می‌کنند، از طریق سخنانشان فکر مردم را آلوده کرده و آنان را بر اغتشاش تهییج می‌کنند.
این افراد با آنهایی که منتقد برخی از رفتارهای حکومت بوده و حتی با آنانی که مخالف اصل نظام هستند، اما دیدگاهشان را از تریبون رسمی و اجتماعی بیان نمی‌کنند و نظم عمومی را با تهییج مردم برهم نمی‌زنند، تفاوت اساسی دارند. اینان در خون تمام شهدا و کشتگان این‌گونه حوادث سهیم بوده و علاوه بر جزای اخروی، باید پاسخگوی اعمالشان در دادگاه صالحه باشند.
پی‌نوشت:
1. قرآن کریم، سوره مائده آیه 64 سوره قصص آیه 77.
2. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، داوودی، صفوان عدنان، چاپ اول، دارالقلم - الدارالشامیة، 1412ق، ص636.
3. مصطفوی، سید حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، چاپ اول، وزارت ارشاد، 1368ش، ج5، ص132.
4. مجله فقه و حقوق، افساد فی‌الارض چیست، مفسد فی‌الارض کیست؟ سال 1385، شماره 9.
5. همان.
6. نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضائی، معاونت آموزش قوه قضائیه، نسخة اول، کد سؤال 6484.