واجبات نماز مجموعه ای متشکل از ۱۱ جزء می باشد که به دو بخش رکن و غیر رکن تقسیم میشود.
واجبات نماز مجموعه ای متشکل از ۱۱ جزء می باشد که به دو بخش رکن و غیر رکن تقسیم میشود. واجبات نماز اجزای اصلی نماز محسوب می شوند که در صورت ترک و عدم بجا آوردن هر یک از این ۱۱ جزء بصورت عمدی نماز باطل میشود. علاوه بر این، ترک سهوی و یا کم و زیاد کردن ارکان نماز نیز موجب باطل شدن نماز می گردد.
واجبات نماز چیست؟
همانطور که در مقدمه به آن اشاره شد واجبات نماز مشتمل بر ۱۱ عمل می باشد که در ذیل به آن اشاره میکنیم.
نیت
تکبیره الاحرام
قیام
قرائت
رکوع
سجده
ذکر
تشهد
سلام
ترتیب
موالات
در نماز هر فرد نمازگزاری باید این اجزاء بخوبی و بدرستی رعایت شود تا نماز فرد صحیح باشد. از این ۱۱ مورد ، ۵ مورد جزو ارکان نماز هستند و چه از روی عمد و یا از روی سهو این اعمال ترک شوند یا کم و زیاد شوند، نماز باطل میشود.
واجبات رکنی نماز
ارکان نماز به پنج جزء از واجبات نماز گفته میشود و شامل موارد ذیل می شود:
نیت
تکبیره الاحرام
قیام موقع تکبیره الاحرام و قیام متصل به رکوع
رکوع
دو سجده
واجبات غیر رکنی نماز
واجبات غیر رکنی در نماز نیز مشتمل بر ۶ مورد میباشد و شامل موارد ذیل میشود:
قرائت
ذکر
تشهد
سلام
ترتیب
موالات
توضیح واجبات نماز
تاکنون با واجبات نماز آشنا شدیم و نام های آن را میدانیم، حال وقت آن رسیده است که بدانیم هر واجبی در نماز به چه صورت باید باشد و شرح آن چیست.
واجبات رکنی
از ۱۱ بخش واجبات نماز ۵ مورد رکن نماز است که به شرح آنها می پردازیم.
۱: نیت
مراد از نیت در نماز، این است که انسان نماز را براى انجام فرمان خداوند و به قصد قربت او به جا آورد. اینکه فرد بداند برای چه به نماز ایستاده کفایت میکند و لازم نیست حتما نیت را به زبان بیاورد. برای مثال هنگام نیت میتواند بگوید یا از دل بگذارند سه رکعت نماز مغرب میخوانم قُرْبَهً الَى اللَّهِ.
۲ : تکبیره الاحرام
پس از اذان و اقامه، با گفتن الله اکبر و بالا بردن دست ها تا گوش و سپس پایین آوردن آنها، نماز شروع می شود. این تکبیر به معنای آن است که در مقابل بزرگی خداوند قرار گرفته و خود را از کارهایی مانند خوردن، آشامیدن، حرف زدن با دیگری و خنده و … منع میکنم.
۳: قیام
قیام یعنى ایستادن بر روى دو پا بدون تکیه به جایی و در حالت صاف و آرام ( البته برای افرادی که نمیتوانند بایستند قیام متفاوت است.) هر نمازی شامل ۴ قیام میباشد که قیام در هنگام تکبیره الاحرام و قیام پیش از رکوع جزو ارکان نماز و قیام هنگام خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع جزو واجبات غیر رکنی نماز میباشند.
۴: رکوع
بعد از خواندن حمد و سوره در نماز باید به رکوع رفت. هنگام رکوع فرد نمازگزار باید به اندازه ای خم شود که دست ها به زانو ها برسد. در حالت رکوع میتوان سه مرتبه سبحان الله و یا یک مرتبه سبحان ربی العظیم و بحمده گفت. پس از گفتن ذکر رکوع باید قیام کرده و سپس به سجده رفت.
۵: سجود
سجده نیز جزو احکام نماز محسوب میشود، دو سجده با هم یک رکن هستند و در هر رکعت باید هر دو سجده را به جا آورد. در سجده باید ۷ نقطه از بدن با زمین تماس پیدا کند: دو سر انگشتان بزرگ پاها، دو سر زانو، دو کف دست و پیشانی . هنگام رفتن به حالت سجده یا سه مرتبه سبحان الله گفته شود و یا یک مرتبه سُبْحانَ رَبِّىَ الْاعْلى وَ بِحَمْدِهِ سپس سر از سجده برداشته و به صورت چهارزانو نشسته و دوباره به سجده رفته و ذکر سجده گفته میشود.
واجبات غیر رکنی
حال نوبت به توضیح و آشنایی با واجبات غیر رکنی نماز می رسد که در ذیل به شرح آنها میپردازیم.
۱: قرائت
قرائت در نماز یعنی خواندن یک سوره حمد و یک سوره تمام بعد از حمد ( که به حمد و سوره معروف است و معمولا در سوره دوم سوره توحید خوانده میشود.) در رکعات اول و دوم، همچنین خواندن سوره حمد و یا سه مرتبه ذکر تسبیحات اربعه در رکعات سوم و چهارم.
۲: ذکر
مراد ذکر در نماز گفتن اذکار مخصوص در رکوع و سجده میباشد که به اذکار مستحبی هر عمل اشاره شد.
۳: تشهد
تشهد در نماز پس از سر برداشتن از سجده دوم رکعت دوم و همچنین پس از سر برداشتن از سجده دوم رکعت آخر نماز( رکعت سوم یا چهارم) میباشد و باید در حالت نشسته و آرام خوانده شود: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».
۴: سلام
پس از خواندن تشهد در رکعت آخر نماز واجب است سلام نماز گفته شود و مستحب است که بدین گونه گفته شود: «السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»، «السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلى عِبادِاللَّهِ الصَّالِحینَ»، «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
البته بخش اول و دوم از سلام مستحب است و اگر بخش سوم نماز را بگوییم قسمت واجب از سلام بجا آورده شده است. اما گفتن هر سه بخش از سلام مستحب موکد بوده و بسیار بهتر است که تمام و کمال گفته شود.
۵: ترتیب
در انجام اعمال نماز و واجبات آن حفظ ترتیب واجب است و نمیتوان ترتیب انجام آنها را عوض کرد. به همین خاطر نیت مقدم بر تکبیره الاحرام، تکبیره الاحرام مقدم بر قرائت ، حمد بر سوره ، سوره بر رکوع، رکوع بر سجود ، تشهد بر سلام و … میباشد و نباید ترتیب اعمال را بر هم زد.
۶: موالات
نماز انسان باید با موالات خوانده شود، یعنی اعمالی که در نماز انجام میدهیم مانند حمد و سوره، رکوع، سجده و … باید متصل به هم و پشت سر هم انجام شوند . اگر بین انجام اعمال بقدری فاصله بیافتد که اگر به نمازگزار نگاه کنند و نگویند که نماز میخواند نماز این فرد باطل است.
فرق واجبات رکنی و واجبات غیر رکنی نماز در چیست؟
تفاوت رکن و غیر رکن در واجبات نماز بدین شکل است که اگر فرد نمازگزار در ارکان نماز چه به صورت عمدی و چه سهوی، کم یا زیاد کند و یا آن را انجام ندهد، نماز باطل است. اما اگر در واجبات غیر رکنی نماز، بصورت سهوی کم یا زیاد شود و خللی به رکن نماز وارد نشود نماز صحیح است .
برای مثال: اگر در نماز رکوع اضافه گفتیم یا دو سجده را اضافه یا کم کردیم نماز باطل میشود. اما اگر در قرائت نماز یا اذکار چیزی سهوا کم یا زیاد شد اشکالی ندارد و نماز با احکام مربوط به نحوه جبران آن عمل، صحیح است.
منبع: سایت ستاد اقامه نماز