به نام خداوند بی‌نیاز، به نام خداوندی كه بندگان خود را دوست دارد و بهترین راه تكامل و تقرّب به خود را به انسان نشان داده است و به جهت عنایت به او و تكاملش پیمودن این راه یعنی نماز را بر او واجب كرده است. از آنجا كه نماز اهمیت شایانی دارد و در سعادت انسان تأثیر به سزایی می‌گذارد، شیطان تمام سعی خود را صرف می‌كند تا ما را از حقیقت نماز و از انجام نمازی كه مورد پذیرش خدا قرار گیرد، محروم سازد، لذا خاطره‌های فراوانی را به ذهن ما القا می‌كند تا دل ما به نماز توجه نداشته باشد (البته شیطان بر كسی تسلط ندارد و این ما هستیم كه به او اجازة ورود به قلبمان می‌دهیم).
با توجه به مقدمة فوق و بیان اهمیت و جایگاه نماز به عوامل حضور قلب در نماز به صورت مختصر اشاره می‌كنم و مطالعة بیشتر در این باره را به خود شما واگذار می‌كنم امیدوارم كه با مراجعه به كتاب‌های معرفی شدة در پایان نامه بتوانید نمازی را كه مورد قبول خداوند است به جا می‌آورید.
عوامل حضور قلب:
1. اهمیت دادن به نماز: از اسباب حضور قلب كه اكثر علما به آن اشاره كرده‌اند اهمیت دادن به نماز است، چرا كه یكی از امور فطری آن است كه قلب، به امور مهم توجّه كند، و چنانچه شخص نماز را پُر اهمیت بداند طریقة برخودر با آن را نیز جدی می‌گیرد و به تناسب توجّه به نماز، حضور قلب افزایش می‌یابد و موجب لذت انسان از نماز می‌شود.
2. عزم و اراده: تصمیم و عزم از لوازم ضروری جهت انجام عملی یا ترك آن است و تا خواستن نباشد، هیچ كاری با اختیار صورت نمی‌گیرد كه به تعبیر مرحوم شاه‌آبادی، «عزم مغز انسانیت است» نماز هم از این قاعده مستثنی نیست و تا زمانی كه تصمیم نگرفته باشیم كه نماز را با حضور قلب بخوانیم به این عمل موفق نخواهیم شد.
3. مداومت و مراقبت: صرف تصمیم بر از بین بردن موانع حضور قلب كافی نیست، بلكه باید بر عمل مداومت كرد تا به نتیجه رسید و از نماز لذت برد.
4. شناخت معبود و عبادت: توجّه انسان به خدا و درك عظمت حق‌تعالی و همچنین توجّه در نماز به شناخت معبود و عبادت (نماز) بستگی دارد. وقتی كه شناخت ما نسبت به نماز افزایش یابد، بهتر می‌توانیم در نماز دل و قلب خود را متوجه خدا كنیم و از نماز خواندن لذّت ببریم. لذا هر چه می‌توانید شناخت خود را نسبت به معبود و عبادت (نماز) زیاد كنید.
5. فهمیدن معانی نماز: باید تلاش كنیم كه هر چه بیشتر معانی نماز را درك كنیم تا از نماز لذّت بیشتری ببریم. اگر شخص بفهمد كه سرتاسر نماز مشغول صحبت كردن با خداوند است بیشتر می‌تواند متوجه او شود و بر نفس و قلب خود تسلط یابد و آن را با خداوند مرتبط سازد.
6. تعیین مكان مخصوص: با وارد شدن در مكان مخصوص به طور خود به خودی، اغیار از دل خارج می‌شوند و خدای متعال (معبود) در دل جای می‌گیرد و ارتباط با خدا مستحكم‌تر می‌شود.
7. خواندن نماز در اول وقت: این‌كه فرد در اول وقت نماز خود را می‌خواند یعنی این‌كه به نماز اهمیت می‌دهد، به آن توجّه دارد و می‌خواهد در این زمان به كار دیگری اشتغال نداشته باشد و اغیار را از دل و قلب خود خارج كرده و به سوی معبود روی آورد.
تذكّر: بسیار روشن است كه همة راه‌های كسب حضور قلب، موارد محدود ذكر شده نیستند بلكه تنها امور مهم ذكر شده است و امیدوارم كه با مطالعة بیشتر بر اطلاعات خود بیفزایید.
معرفی كتاب:
1. حضور قلب در نماز، علی اصغر عزیزی تهرانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1380.
2. آداب الصلوة، امام خمینی، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
3. راهیان كوی دوست، محمد تقی مصباح یزدی، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1380.