یکی از مهمترین شاخصه‌های مبلغان دین، تبلیغ عملی است. در حقیقت می‌توان گفت که تبلیغ عملی از تبلیغ گفتاری موثرتر است. چرا که اگر مردم مبلغی را ببینند که به تمام دستورالعمل‌های دینی‌اش عمل می‌کند در عمل به دستورالعمل‌های او واقف می‌شوند.
مقدمه: اگر فرد مبلغ بخواهد محتواهای تبلیغی‌اش در منظر مردم موثر واقع شود، در ابتدا باید خود عامل به آنها باشد. در غیر این صورت وقتی مردم مشاهده کنند که خود آن فرد مبلغ به اوامر و نواهی که در منبرش بیان می‌کند، عامل نباشد، هرگز به دستورالعمل‌های او عمل نخواهند کرد، و محتواهای تبلیغی آن فرد مبلغ مانند بارانی است که بر سنگ صاف می‌بارد و با لغزش‌های فراوانش به داخل آن سنگ نفوذ نمی‌کند، چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در این مورد می‌فرمایند: «إنّ العالِمَ إذا لم يَعمَلْ بعِلمِهِ زَلَّت مَوعِظَتُهُ عنِ القُلوبِ كَما يَزِلُّ المَطَرُ عنِ الصَّفا» [۱] «عالم هرگاه به علم خود عمل نكند، پند او از دل ها فرو غلتَد، آن گونه كه باران از روى تخته سنگ فرو مى غلتد».
مبلغانی که به دستورالعمل‌های دینی‌شان عمل نمی‌کنند نه تنها باعث می‌شوند که مردم به گفته‌های آنان عمل نکنند بلکه موجب می‌شوند که مردم از مبلغان دین دل زده شوند و در نتیجه ایمان از قلوبشان رخت بربندد، در حقیقت این گونه افراد نه تنها عالم و مبلغان دین محسوب نمی‌شوند بلکه منافق محسوب می‌شوند چرا که علمشان تنها در زبانشان است نه در عملشان، چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام در این مورد می‌فرمایند: «عِلمُ المُنافِقِ في لِسانِهِ ، عِلمُ المُؤمِنِ في عَمَلِهِ» [۲] «دانشِ منافق در زبان اوست و دانش مؤمن در كردار او».
اما بالعکس، آن دسته از مبلغان دین که تمامی آنچه که به مردم می‌گویند در رفتار و کردارشان تجلی عینی پیدا می‌کند، به مردم اینگونه القا می‌کنند که تمامی گفته‌ها و دستورالعمل‌هایشان از اعتقادات قلبی شان نشأت می‌گیرد، و در نتیجه مردم نیز وقتی که می‌بینند گفتار آنها عین کردارشان است، با جان و دل به اوامر و نواهی آنها گوش فرا می‌دهند و عامل به آنها خواهند شد، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد این دسته از مبلغان دین می‌فرمایند: «رَحِمَ اللّه ُ قَوما كانوا سِراجا وَمَنارا ؛ كانوا دُعاةً إلَينا بِأعمالِهِم وَمَجهودِ طاقَتِهِم» [۳] «خداوند آن جمعيت را رحمت كند كه چراغ و مناره (هدايت)اند و مردم را با اعمال و نهايت توانشان به سوى ما فرا مى خوانند».
آن دسته از مبلغان که به دستورالعمل‌های دینی‌شان عمل نمی‌کنند، علاوه بر اینکه وجودشان آفت بزرگی برای دین و مردم هستند، خودشان نیز ضرر می‌کنند چرا که علم بی‌عمل برای فرد عالم در حقیقت کفران نعمت و دوری از خداوند متعال محسوب می‌شود، اگرچه در دنیایش به منافع مادی و فردی دست پیدا کند، اما به خاطر عمل نکردن به دستورالعمل‌هایی که به مردم می‌دهد، رحمت الهی را از خود دریغ می‌کند، چنانچه حضرت امام زین العابدین علیه السلام در این مورد می‌فرمایند: «إِنَّ اَلْعِلْمَ إِذَا لَمْ يُعْمَلْ بِهِ لَمْ يَزْدَدْ صَاحِبُهُ إِلاَّ كُفْراً وَ لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اَللَّهِ إِلاَّ بُعْداً» [۴] «اگر به علم عمل نشود برای صاحب آن جز کفران نعمت و دوری از خدا چیزی ندارد».
به طور کلی عمل نکردن به علم از منظر هر انسان عاقلی یک امر قبیح محسوب می‌شود، اما زمانی قبح این عمل مضاعف می‌شود که آن فرد، مبلغ آموزه‌های الهی باشد و خودش را به عنوان یک مبلغ دینی محسوب کند، چرا که با این عملش نه تنها خیر دنیا و آخرت را شامل حال خود نمی‌گرداند بلکه به دین نیز ضربه می‌زند و موجب می‌شود که دید مردم نسبت به سایر مبلغان و علما نیز بد شود، خداوند متعال در قرآن کریم در مورد این دسته از افراد می‌فرماید: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ»[۵] «چگونه شما مردم را به نیکوکاری دستور می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید و حال آنکه کتاب خدا را می‌خوانید، چرا اندیشه نمی‌کنید؟»
بنابراین مبلغان و عالمان دینی، با عالمان و دانشمندان سایر رشته‌ها تفاوت بسیار شاخصی دارند و آن این است که اگر به آنچه که به آن علم دارند و به مردم دستور می‌دهند عمل نکنند، منزلت دین و سایر مبلغان و عالمان دینی را پایمال می‌کنند، و به خاطر این گناه بزرگشان مورد لعن و نفرین خداوند متعال قرار می‌گیرند و دنیا و آخرتشان را نابود می‌سازند، چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «لَعَنَ اللّه ُ الآمِرينَ بِالمَعروفِ التّارِكينَ لَهُ ، و النّاهينَ عَنِ المُنكَرِ العامِلينَ بِهِ» [۶] «نفرين خدا بر كسانى كه به خوبى فرمان مى دهند و خود آن را فرو مى گذارند و بر كسانى كه از زشتى باز مى دارند و خود مرتكب آن مى شوند».
نتیجه‌گیری: از اصلی‌ترین شاخصه‌های یک مبلغ دینی باید تبلیغ عملی او باشد، چرا که تبلیغ عملی او از تبلیغ گفتاری او موثرتر است مردم وقتی که می‌بینند آن مبلغ به تمامی دستورالعمل‌هایی که در منبرهایش به مردم می‌گوید عامل هست آنان نیز در عمل به آن دستورالعمل‌ها واقف می‌شوند، در غیر این صورت نه تنها مردم به اوامر و نواهی آن مبلغ عمل نمی‌کنند بلکه دیدشان نسبت به دین و سایر مبلغان و علما بد می‌شود. علاوه بر این این دسته از علما و مبلغان که به گفته‌های خود عامل نیستند، به عنوان منافق محسوب می‌شوند و به عنوان آفت بزرگی برای دین و مردم هستند و از آنجا که به عنوان مبلغان دین محسوب می‌شوند جایگاه مبلغان و عالمان دیگر را خدشه‌دار می‌کنند و همین موجب می‌شود که مورد لعن و نفرین خداوند متعال قرار گیرند. اگرچه این دسته از افراد به منافع فردی و مادی دست پیدا می‌کنند اما از آنجا که عمل نکردند به علم دین کفران نعمت محسوب می‌شود پس مورد رحمت الهی قرار نمی‌گیرند.
پی نوشت
[۱] الکافی، جلد ۱، صفحه ۴۴، حدیث ۳
[۲] غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد تمیمی آمدی، جلد ۲، صفحه ۴۹۸
[۳] تحف العقول عن آل الرسول علیهم السلام، حسن بن علی بن شعبه حرانی، صفحه ۳۰۱
[۴] الکافی، جلد ۱، صفحه ۴۵، حدیث ۴
[۵] سوره بقره، آیه ۴۴
[۶] نهج البلاغه، خطبه ۱۲۹