ظلم شتابنده هلاکت انسان

بسم الله الرحمن الرحیم

ظلم در لغت به معنای خلاف نور(تاریکی)و قرار دادن شی در غیر جایگاه اصلی آن ذکر شده است.(۱) ظلم در اصل لغت، به معنی کار بی جاکردن، و تعدی نمودن از حد وسط است. و ظلم به این معنی، جامع همه رذایل، و ارتکاب هر یک از قبایح شرعیه و عقلیه را شامل است. و این، ظلم به معنی اعم است.(۲)

واژه ظلم در قرآن کریم در دو معنای عدم نور و ستم کردن استعمال شده است، چنانچه خدای متعال می فرماید:((اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ ۖ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ)).(۳)(۳)خداوند، ولیّ و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند. آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوی نور می برد. ولی کسانی که کافر شدند، اولیای آنها طاغوتها هستند. که آنها را از نور خارج ساخته، به سوی ظلمتها می برند. آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند بود. استعمال ظلم در معنای ستم کردن در سه گروه معنایی؛ ظلم انسان در برابر خدای متعال، ظلم بین انسانها و ظلم انسان به نفس خویشتن ذکر شده است، چنانچه خدای متعال می فرماید:((فَمَنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ مِن بَعْدِ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ )).(۴)بنابراین، آنها که بعد از این (علم و آگاهی) بر خدا دروغ می بندند، ستمکارند. 

اما باید توجه داشت که ظلم در دو حالت حق الله و حق الناس نیز از حیث آثار دنیوی و اخروی به نفس انسان انصراف داشته و از مصادیق ظلم به نفس محسوب می شود و موجب انحراف انسان از فطرت توحیدی و در نتیجه هلاکت انسان خواهد گردید، چنانچه خدای متعال می فرماید:((ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ)).(۵)سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم. ولی بعضی از آنان برخود ستم کردند، و بعضی از آنان میانه رو بودند، و بعضی به اذن خدا در نیکیها (از همه) پیشی گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است.

در مصادر تشریع اعم از قرآن کریم و روایات ائمه معصومین علیهم السلام، از ظلم به عنوان شتابنده هلاکت انسان، نابود کننده نعمتها و زایل کننده عمر انسان یاد شده است، چنانچه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((وَ لَقَدْ أَهْلَکْنَا القُرُونَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالبَیِّناتِ وَ ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا کَذلِکَ نَجْزِی القَوْمَ المُجْرِمِینَ)).(۶)پیش از شما نسلهای بسیاری را که ستم کردند و پیامبرانشان با حجّتها سویشان آمده بودند و ایمان نیاورده بودند، هلاک کرده ایم. این گونه گروه بزهکاران را سزا می‌دهیم.

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در بیان زایل شدن نعمت ها و کوتاه شدن عمر انسانها بواسطه ی ظلم می فرماید:((لَیسَ شَیءٌ أدعی إلی تَغییرِ نِعمَةِ اللّهِ و تَعجِیلِ نِقْمَتِهِ مِن إقامَةٍ علی ظُلمٍ؛ فإنّ اللّهَ سَمیعُ دَعوَةِ المُضطَهَدِینَ (المَظلومِینَ)، و هُو للظالِمینَ بِالمِرصادِ.)).(۷)در زوال نعمت خدا و شتاب بخشیدن به خشم و انتقام او، هیچ چیز کارگرتر از ستمگری نیست ؛ زیرا خداوند دعای ستمدیدگان را می‌شنود و همواره در کمین ستمگران است. در روایتی دیگر امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید:((مَن ظَلَمَ قُصِمَ عُمرُهُ و دمّر عليه ظلمه)).(۸)هر که ستم کند، عمرش شکسته شود و ظلمش او را هلاک کند.

ظلم و ستم علاوه بر نابودی دین و گرایشات فطری انسان، بلکه موجب تباهی دنیای انسان و از دست رفتن فرصتها نیز می شود و به تعبیری دیگر، زوال نعمتها، شامل نعمتهای اخروی و دنیوی می باشد،چنانچه امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید:((إنّ البَغیَ و الزُّورَ یُوتِغانِ المَرءَ فی دِینِهِ و دُنیاهُ، و یُبدِیانِ خَلَلَهُ عِندَ مَن یَعِیبُهُ.)).(۹)همانا ستمگری و دروغگویی، دین و دنیای آدمی را تباه می‌سازد و عیبها و کاستیهایش را در نظر عیبجویان آشکار می‌نماید.

منابع

۱.جوهری، اسماعیل بن حماد، دارالعلم للملاعین،ج۵، ص۱۹۷۷

۲.نراقی، احمد بن محمد مهدی، معراج السعادت،حوزه علمیه اسلامی، ص۷۱۷.

۳.سوره بقره: ۲۵۷.

۴.سوره آل عمران: ۹۴.

۵.سوره فاطر: ۳۲.

۶.سوره یونس: ۱۳.

۷.سید رضی،محمد بن حسین، نهج البلاغه، نامه ۵۳.

۸.آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم،دارالکتاب، ص۶۳۱/ ۱۰۳۳.

۹.سید رضی،محمد بن حسین، نهج البلاغه، نامه ۴۸.