رهروان ولایت ـ منکرات فردى را افراد نهى مى کنند و منکرات قبیله اى را قبیله ها؛ اما گاهى منکرات در سطح وسیعى مطرح است که جز با حرکت دولت، امکان نهى از آن نیست. براى مثال، حکومتى بر مردمى تجاوز مى کند، و شعله جنگ در میان حکومت و مردم بالا مى گیرد. در اینجا، اگر اصلاح و موعظه و نامه و تذکر کارساز شود، باید کشورهاى اسلامى به پا خیزند و دست به اصلاح بزنند. اگر متجاوز تن به اصلاح و معروف نداد، بر او بشورند و با قیام مسلحانه او را سرکوب کنند. این سرکوب باید بقدرى محکم و طولانى باشد که متجاوز، به امر خدا برگردد و به حرکتهاى دفعى و سطحى و ایذائى بسنده نکنند.(۱)
وظیفه حکومت تنها در این موارد نیست؛ بلکه باید از آمرین به معروف و ناهیان از منکر که طبق وظیفه فردى نیز تذکر مى دهند، حمایت کرد؛ زیرا اگر خلافکار بداند که دولت حامى امر به معروف کنندگان است، زودتر و بهتر دست از خلاف بر مى دارد.
همکارى دولت و مردم همیشه کارساز بوده است و هیچ یک به تنهایى توفیق کامل را به دست نخواهند آورد. لذا براى اجراى احکام نورانى اسلام باید حکومت اسلامى در کار باشد؛ وگرنه بسیارى از احکام که نیاز به قدرت دارد، به زمین خواهد ماند. آرى! ولایت فقیه یک ضرورت براى اجراى احکام الهى است.
سالم سازى محیط
از جمله مواردى که در انجام معروف و رها کردن منکرات نقش مهمى دارد، وظیفه دولت، شهردارى، سازمانها و ارگانها در سالمسازى محیط است. محیط و جامعه در گرایشهاى فکرى و اخلاقى افراد اثر مى کند. نمونه هایى از قرآن را نقل کنیم:
۱ . در تاریخ بنى اسرائیل مى خوانیم: «همین که با معجزه موسى (ع) از رود نیل گذشتند، گروهى بت پرست را دیدند. فوراً تحت تأثیر قرار گرفتند و از موسى خواستند که حضرت براى آنان بت قرار دهد تا آنها گِردَش عبادت کنند.»(۲) اگر در جامعه بت باشد، بت پرست هم پیدا مى شود؛ لذا باید جامعه را پاکسازى کرد.
۲ . موسى به سامرى گفت: «به خدا سوگند که گوساله طلایى تو را آتش مى زنم و خاکسترش را به دریا مى ریزیم.»(۳)
۳ . حضرت ابراهیم یک تنه تبرى به دست گرفت، وارد بتکده شد و همه بت ها را شکست. سپس تبر را به گردن بت بزرگ آویخت.(۴)
۴ . ماجراى مسجد ضرار ؛ منافقان در مدینه با وجود مسجد پیامبر اکرم (ص)، مسجد دیگرى ساختند تا در سایه نام مسجد، نیروهاى خود را تمرکز دهند و با دشمنان خارجى ارتباط برقرار کنند. آنها براى به رسمیت شناخته شدن مسجدشان از پیامبر اکرم (ص) دعوت کردند به امامت خویش، نماز جماعتى در آنجا برگزار کند. حضرت که در آستانه جنگ تبوک بودند، پاسخ مثبتى ندادند. پس از آنکه رفتند و برگشتند، مردم را براى خراب کردن مسجدى که مرکز تجمع منافقین بود، بسیج کردند. از این ماجرا در قرآن به اشاره ذکر شده است.
از چهار نمونه اى که از قرآن نقل کردم، مى توان چنین نتیجه گرفت که براى اجراى نهى از منکر باید ابتدا، مراکز و انسانهاى فتنه خیز را از جامعه حذف کرد؛ زیرا بدون محو کردن آنها، نهى از منکر، مبارزه با معلول و رها کردن علت هاست.
نظام و حکومتى که بنا دارد امر به معروف و نهى از منکر را احیا کند، باید براى سالمسازى محیط گامهایى بردارد؛ از جمله:
۱ – تبلیغ در مورد ازدواج آسان و دادن وام ازدواج به جوانها.
۲ – تفکیک مراکز دختر و پسر در همه مقاطع تحصیلى، پارک ها، مکانهاى عمومى، بیمارستانها و حتى مراکز خدماتى (تا آنجا که امکان دارد)؛ تا زنان بتوانند با لباس ساده مشغول به کار شوند و مردان نیز مزاحمتى نداشته باشند.
۳ – جلوگیرى از تولید فیلمها، نوارها، کتابهایى که در آنها زمینه هاى انحراف و فساد و ابتذال زیاد است؛ بخصوص بستن بعضى از شرکت ها، بوتیک ها و مؤسسات منحرف و یا جلوگیرى از ارائه لباسها و …
۴ – دقت در گزینش افراد تا مهره هاى وابسته و فتنه گر، میدانى براى رشد افکار خود نداشته باشند. بخشى از این اقدامات بحمدالله در سایه جمهورى اسلامى انجام شده و امید است که کامل شود.
۵ – از آنجا که حیا مانع بسیارى از گناهان و نداشتن حیا زمینه ساز انواع منکرات است، مسؤولان نظام باید اصل حیا را در تار و پود جامعه مراعات کنند تا میدانى براى رشد خلافکاران پیدا نشود.
از جمله، دولت اجازه ساختن ساختمان هایى را که ساکنان آن به طور طبیعى حیا را از دست مى دهند، به کسى ندهد. آرى! در ساختمان هایى که فرد در درون خانه خود همه جاى خانه همسایه را مى بیند، حیایى نمى ماند.
۶ – توجه به زمانبندى براى ورود و خروج دختران و پسران در بازدید از موزه ها، آزمایشگاهها، نمایشگاهها؛ یکى از اصول مدیریت کسانى است که مى خواهند مدیریت آنان بر اساس تقوا باشد.
۷ – برنامه ریزى براى پر کردن ایام فراغت جوانان، یکى دیگر از مسائلى است که در سالمسازى محیط و ترک منکر نقش دارد.
۸ – لباس شنا را مى توان طورى طراحى کرد که ضمن سادگى و سبکى، کوتاه نباشد، در اینجا حدیثى را نقل مى کنم:
امام حسن و امام حسین (ع) کودکانى بودند که با شلوار بلند وارد فرات شدند. شخصى به آن دو عزیز گفت: «لباس شما خراب شد.»
این دو عزیز در پاسخ او فرمودند: «خراب شدن شلوار بهتر از خراب شدن دین و حیا است.»(۵)
۹ – اسلام براى سالمسازى محیط، هنرهاى دستى، تربیت کودکان، و مدیریت داخلى را به زن سپرده است و تا حد امکان با سپردن کارهاى مفید در محل آرام خانه، زن را ازخارج شدن بدون دلیل و دور از چشم شوهر نهى فرموده است. البته، هر کجا که نیاز باشد،به زن اجازه خروج داده است؛ از جمله رفتن به مکه بدون شوهر.
آنچه محیط را فاسد مى کند، رها شدن، ولگردى، بى هدفى است؛ وگرنه اسلام به زن اجازه راهپیمایى، شرکت در انتخابات، داشتن استقلال اقتصادى و سیاسى، شرکت در عالیترین کنگره هاى علمى، نوشتن انواع مقالات تخصصى و تربیتى و علمى را داده است. قرآن به آشنایى با تاریخ زنان نمونه همچون آشنایى با تاریخ مردان نمونه سفارش کرده است.(۶)
قرآن همان طور که از بعضى از مردان نام برده، ستایش کرده و آنان را الگوى دیگران قرار داده است، همسر فرعون را هم الگوى همه اهل ایمان در طول تاریخ قرار داده است. قرآن با الگو قرار دادن زن فرعون به دنیا ثابت کرد که زن تحت تأثیر مرد نیست؛ بلکه مى تواند بر خلاف انحرافات شوهر، استقلال فکرى داشته باشد. زن با اینکه در خانه شوهر و سر سفره اوست، اما نیاز اقتصادى در شخصیت او اثر نمى گذارد. نان فرعون را مى خورد، ولى علیه او قیام مى کند. انسان مى تواند جبر محیط و اقتصاد و فشار سیاسى را از بین ببرد؛ حتى اگر در خانه فرعون باشد؛ ولى با همه این مطالب، هر چه اختلاط زن و مرد کمتر باشد، محیط به سلامت نزدیکتر و میدان براى رشد منکرات تنگتر است.
۱۰ – دفع موانع ؛ متأسفانه براى انجام معروف ها آن قدر موانع سر راه است که انجام معروف را براى عموم مردم مشکل و گاهى غیر ممکن مى کند.
به چند مثال توجه فرمایید:
الف) اگر در ایام امتحانات نسل نو، فیلمهاى پر جاذبه فکر آنان را به خود جلب کند، نتیجه اى جز شکست در امتحانات نخواهد داشت. در اینجا، فیلمها مانع از انجام معروف و تحصیل است که دولت باید با برنامه ریزى زمانبندى صحیح، زمینه مناسب را فراهم کند.
ب) اگر شروط ازدواج را بقدرى بالا ببریم که جوانان نتوانند داماد شوند، این شرطها مانع معروف خواهد بود و این نیز از وظایف حکومت است.
ج) اگر هنگام نماز اول وقت، اساتید برنامه درسى داشته باشند؛ سرویسهاى آشپزخانه غذا بدهند؛ تلویزیون فیلم نشان بدهد؛ مشترى به فروشنده مراجعه کند؛ به طور قطع همه این برنامه ها مى توانند براى بزرگترین معروف ها (نماز) مانعى باشند.
د) اگر لباسهاى مبتذل فراوان و ارزان، ولى لباسهاى غیر مبتذل گران یا نایاب باشد، مانع معروف است.
ه) بسیارى از قوانین دست و پاگیر، کاغذ بازى ادارات و … از موانع هستند.
و) اگر از ادامه تحصیل دخترى که عروسى کرده است، در دبیرستان جلوگیرى کنیم، مانع معروف شده ایم.
ز) اگر راننده اى که افتاده اى را از خیابان به بیمارستان مى رساند، بازداشت کنیم، مانع معروف شده ایم.
ح) اگر براى صدور کتاب هاى مفید به خارج از کشور کرایه سنگینى مقرر کنیم، مانع معروف شده ایم.
ط) اگر بى دلیل به زیر دستان اخم کنیم، طورى که از ما بترسند و به جاى حقیقت، دروغ بگویند، مانع معروف شده ایم.
ى) اگر به خاطر طولانى شدن زمان نماز جماعت، عده اى به مسجد نیایند، مانع معروف شده ایم.
ک) اگر با توقعات نابجا جلو ازدواج عروس و دامادى را بگیریم و یا آنها را به ریاکارى، وام گیرى، تأخیر در ازدواج واداریم – نظیر آنکه بگوییم: چون فلانى در فامیل از دنیا رفته است، مراسم عروسى باید تا فلان زمان به عقب افتد – همه مانع معروف هستند.
--------------------------
پی نوشت:
۱) وَ اِن طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَاَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَاِنْ بَغَتْ اِحْدَیهُما علَىَ اْلاُخْرَى فَقاتِلوُا الَّتِى تَبْغِى حَتّى تَفِى ء اِلى اَمْرِ اللَّه. (حجرات/۹)
۲) اَتَوْا عَلى قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلى اَصْنامٍ لَهُمْ قالُوا یا مُوسَى اجْعَلْ لَنا اِلهَاً کَما لَهُمْ آلِهَة. (اعراف ۱۳۸)
۳) ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِى الْیَمِّ نَسْفَاً. (طه/۹۷)
۴) فَجَعَلَهُمْ جُذاذَاً (انبیا ۵۸)
۵) فساد الازارین احب الینا من فساد الدین. (بحار ۴۳، ص ۳۲۰)
۶) در قرآن همان گونه که مى خوانیم: «واذکر فى الکتاب ابراهیم، واذکر فى الکتاب موسى»؛ همچنین خوانیم: «واذکر فى الکتاب مریم»؛ همان گونه که مرد مى تواند الگو و اسوه باشد، قرآن، همسر فرعون را الگو و نمونه تاریخ بشر قرار داده است.
منبع : درس هایی از قرآن