در پايان نماز سه سلام داده مي شود، سلام اول به نبي اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ ، سلام دوم به صالحين، حال سلام سوم به چه كسي يا چه چيزي داده مي شود؟
پاسخ :
آنچه از سخن فقهاء و روايات استفاده مي شود (البته با چشم پوشي از اختلاف آراء و نظراتي كه دارند) اين است كه نمازگذار در سلام اين چند دسته افراد را قصد مي كند. انبياء ـ عليهم السلام ـ ، ملائكه[1] و ائمه[2] ـ عليهم السلام ـ و اگر در نماز جماعت باشد علاوه بر آن سه دسته، مأمومين به امام جماعت سلام مي دهند و امام مأمومين را قصد مي كند.
شهيد ثاني در شرح اللمعة الدمشقية علاوه بر موارد ياد شده قصد كردن تمام مسلمين از جن و انس را در سلام نماز افزوده است.[3]
شيخ انصاري[4] و برخي ديگر از فقهاء[5] قائل اند با توجه به روايات در سلام علاوه بر موارد گذشته دو فرشتة كاتب همراه انسان يعني عتيد و رقيب قصد مي شوند.[6]
در هر حال مراد از سلام دادن در نماز، همان چند دسته يعني انبياء، ملائكه و ائمه ـ عليهم السلام ـ و جميع مسلمين مي باشند اما بايد توجه داشت كه قصد كردن و مخاطب قرار دادن آنها امر واجبي در نماز نمي باشد و به تعبير
علمي تر از شرائط صحت نماز نمي باشند بلكه از نوع شرط كمال نماز محسوب مي شوند.
به همين خاطر برخي علماء و سالكين الي الله و اصحاب قلوب، سّر و حقيقت سلام نماز را اينگونه تبيين مي كنند كه چون نمازگزار در اين نماز كه در حقيقت سير الي الله است و مؤمن به معراج سفر مي كند و از اين عالم پرواز مي كند و غير از حق هيچ كس را نمي بيند و فقط با او سخن مي گويد «المصلي يناجي ربه»[7]
لذا در راه برگشت وقتي به عالم مجردات و ذوات نورانيه يعني انبياء و ائمه ـ عليهم السلام ـ مي رسد سلام مي كند سپس وقتي وارد عالم دنيا شد به همنوعان و مسلمين و صلحاء و نمازگزاران ديگر سلام مي فرستد لذا اين سلام سلام توديع است چون در جمع آنها نبوده و تازه وارد شده است ادب آن است كه سلام كند.
امام خميني(ره) در اين رابطه به اين نكته لطيف عرفاني اشاره دارد: «سلام نمازگزار درست نيست مگر آن كه در حال نماز از ما سوي الله غايب شده و با خداوند مناجات كند، هنگامي كه از نماز منتقل مي شود و موجود هاي خلقي را مشاهده مي نمايد، چون غايب از آنها بود و تازه در جمع آنها حاضر مي شود لذا بر آنان سلام مي كند،
و اگر نمازگزار همواره با موجود هاي زميني و خلقي بوده و حواس او متوجه مردم بود، چگونه بر آنها سلام مي نمايد، زيرا كسي كه در جمع ديگران همواره حاضر است، به آنها سلام نمي كند، و اين نمازگزار بايد شرمنده شود، چون با سلام خود رياكارانه به مردم نشان مي دهد كه من در نزد خدا بودم و تازه به جمع شما پيوستم.» [8]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ آقا رضا همداني، مصباح الفقيه، ج2، ص385.
2ـ امام خميني(ره)، اسرار الصلاة.
3ـ محمد وحيدي، فلسفه و اسرار احکام.
[1] . حر عاملي، وسائل الشيعه، مكتبة الاسلاميه، چاپ ششم، 1367ش، ج4، ص68، ح10.
[2] . همان، ج4، ص1217.
[3] . ر.ك: شهيد ثاني، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقيه، بيروت، مؤسسه اعلمي مطبوعات، ج1، ص280.
[4] . ر.ك: انصاري، مرتضي، الصلاة، ج2، ص116.
[5] . مانند: علامه محمدكاظم طباطبائي در العروة الوثقي، ج1، ص695.
[6] . ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج2، ص1005، ح17 و 13.
[7] . نمازگذار با پروردگارش سخن مي گويد.
[8] . محي الدين عربي، فتوحات مكيه، ج1، ص 432، نشر دار صادر، بيروت، بي تا
منبع:سایت اندیشه قم
احکام