رهروان ولایت ـ اسلام آن قدر به مسئله خانواده توجه ویژه داشته است که حتی در کوچک‌ترین مسائل آن ورود پیدا کرده و درباره آن نظر خود را بیان کرده است. در حدیث شریفی از امام صادق علیه‌السلام آمده که:« هُلْكٌ بِذَوِي الْمُرُوءَةِ أَنْ يَبِيتَ الرَّجُلُ عَنْ مَنْزِلِهِ بِالْمِصْرِ الَّذِي فِيهِ أَهْلُهُ؛[1] براي اهل مروّت و جوانمردي مايه هلاکت است که مردي در شهري که اهل و عيالش حضور دارند، خارج از منزلش شب را به سر ببرد!»
"تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل!" اسلام اگر برای زمان خواب، (که مردِ خانه قرار نیست در آن زمان در اختیار خانواده خود باشد) این قدر حساسیت نشان می‌دهد، همه به دلیل جایگاه و اهمیت ویژه‌ایی است که خانواده در نزد اسلام دارا می‌باشد. رکن اصلی تربیت یک جامعه خانواده است و توجه به خانواده است که می‌تواند سعادت یک جامعه را تضمین کند.
از اهمیت خانواده در منظر اسلام همین بس که رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند:«مَا بُنِيَ فِي الْإِسْلَامِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِيج.[2] در اسلام هیچ بنائی محبوب‌تر و عزیزتر از ازدواج(و تشکیل خانواده)در نزد خدا، بنا نشده است.»
البته این‌گونه نیست که صرفا خانواده در منظر اسلام از جایگاه ویژه‌ایی برخوردار باشد بلکه دانشمندان غربی علی‌رغم این‌که نهاد خانواده در کشورهای‌شان دچار آسیب‌های فروانی شده است، بر این باورند که نمی‌توان نقش اساسی خانواده را در تعالی یک جامعه نادیده گرفت و از آثار مثبت روانی آن بر افراد، چشم‌پوشی کرد. البته این بدان معنا نیست که ما نظریات دانشمندان غربی را در باب نهاد خانواده بدون کم و کاست قبول داشته باشیم ولی در این حد با آنها موافقیم که نمی‌توان در نگاه کلان، نقش خانواده را نادیده گرفت."تالکت پارسونز" از بزرگ‌ترین دانشمندان غربی و نظریه پرداز درباره نهاد خانواده، بر نقش خانواده و تاثیر آن در اجتماع تاکید بسیاری دارد و در این‌باره تحقیقات مفصلی را انجام داده است.[3]
نهاد خانواده به آن دلیل از جایگاه ویژه‌ایی برخوردار است که اصلی‌ترین مراحل تربیت برای یک نسل از آنجا آغاز می‌شود و افراد جامعه بر اساس آن تربیت، جامعه خود را می‌سازند. انسان تاثیرپذیرترین زمان زندگی خود را که همان سال‌های ابتدایی زندگی اوست، در خانواده می‌گذراند و طبیعتا بیشترین اثرها را تا پایان عمر خانواده می‌تواند بر فرد بگذارد. البته این بدان معنا نیست که فرهنگ‌های موجود در جامعه هیچ تاثیری بر بنیان خانواده نمی‌گذارند بلکه این تاثیر یک تاثیر دو سویه است که با جهت دهی درست به هر کدام می‌توان جهات منفی دیگری را نیز تحت کنترل در آورد. و البته در این میان تاثیرات مثبت تربیتی از جانب نهاد خانواده، در جهت اصلاح جامعه، اثرات معجزه بخشی را برای جامعه به ارمغان می‌آورد.
امام علی علیه‌السلام در وصایایی که به فرزند برومندشان امام حسن مجتبی علیه‌السلام داشته‌اند به این نکته ویژه و موقعیت عالی در خانواده اشاره کرده‌اند و می‌فرمایند:«َ إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كَالْأَرْضِ الْخَالِيَةِ مَا أُلْقِيَ فِيهَا مِنْ شَيْءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُكَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ يَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ يَشْتَغِلَ لُبُّكَ.[4]قلب نوجوان مانند زمین خالی است که هر چه در آن بیافشانی آن را می‌پذیرد، پس پیش از این که قلبت سخت شود و فکرت به امور دیگر مشغول گردد، به تعلیم و تربیت تو مبادرت کردم.» پس می‌توان در یک جمله گفت که مستعدترین زمان برای تربیت سنین ابتدایی زندگی است و بهترین مکان برای آغاز این تربیت خانواده است.
در احادیث فراوان دیگری داریم که به والدین تاکید شده که نباید مسئله تربیت فرزندان را دست کم بگیرند و این مسئله به حدی داری اهمیت است که تربیت فرزند را باید حتی قبل از تولد دنبال کرد و آن را جدی گرفت. در این‌باره سفارشات فراوانی به مادر در رعایت مسائل زیادی در دوران بارداری شده است. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند:«خَيْرُ تُمُورِكُمُ الْبَرْنِيُّ فَأَطْعِمُوهُ نِسَاءَكُمْ فِي نِفَاسِهِنَّ تَخْرُجْ أَوْلَادُكُمْ زَكِيّاً حَلِيماً. [5]بهترین نوع خرما خرمای"برنی"است که اگر در دوران بارداری به زنان خود بخورانید اولادی که به دنیا می‌آیند پاک(صالح) و صبور خواهند بود.»
اگر ما محیط خانواده را اصلی‌ترین محیط برای تربیت بدانیم لازمه اش آن است که برای تربیت و رشد و تعالی خانواده بهترین ابزارها را هم در آن محیط به کار گیریم. و شکی در این نیست که بهترین تربیت، تربیتی است که همراه با محبت باشد چرا که آثار آن فراوان و ماندگار خواهد بود.
در ادامه این نوشته به برخی از آثار محبت اشاره می‌کنیم و نوشته را به پایان می‌بریم.
1.محبت زحمت امر و نهی را کم می‌کند.
همه می‌دانند کاری که با محبت پیش رود بسیار سریع‌تر و باکیفیت‌تر از کاری است که با امر و نهی خالی از محبت بخواهد پیش برود. اعضای خانواده می‌توانند با محبتِ به اندازه و درست، فکر و اندیشه طرف مقابل‌شان را بی آن که بخواهند زحمت خاصی به خود بدهند، به خود نزدیک کنند. چه بسیار پدران و مادرانی که با محبت فرزند خود را در این جامعه پرتلاطم در مسیر درست نگاه داشته‌اند و در مقابل فرزندان بسیاری هم بوده‌اند که با مهربانی و اطاعت از پدر و مادر توانسته‌اند والدین خود را در مسیر درستی که می‌پیموده‌اند، همراه خود سازند.
2.تحمل افراد را بالا می‌برد.
وقتی محبت در خانواده باشد تحمل افراد هم در برابر نظرات مخالف بالا می‌رود و آنجایی که پدر یا مادر نظر مخالفی می‌دهد و یا فرزند درخواستی دارد، هیچ‌گاه مشاجره و تنش به وجود نخواهد آمد.
3.سطح توقعات را پایین می آورد.
کار محبت این است که خلاءها را پر کند و کمبودها را جبران نماید. گاهی بعضی ازخانواده‌ها را می‌بینیم که علی‌رغم کمبودهای فروانی که در زندگی مادی خود دارند باز در کنار هم شاد و پرامید زندگی می‌کنند؛ بی شک راز تمام این صبر و تحمل‌ها، چیزی جز وجود یک ارتباط عاطفی و محبت‌آمیز بین اعضای خانواده نمی‌تواند باشد.
4.خانواده را در برابر محبت‌های دروغین و رهزن بیمه می‌کند.
بسیاری از خطراتی که برای اعضای خانواده خصوصا فرزندان اتفاق می‌افتد، آن‌گاه کاری می‌شود و اثر خود را در فردی از افراد خانواده می‌گذارد که آن فرد از محبت، سیراب نشده باشد. وقتی فرزند، محبت حقیقی را از پدر و مادر خود دید، به راحتی جذب هر نوع محبتی نخواهد شد.
5.اعتماد افراد خانواده نسبت به هم بالا می‌رود.
محبت مشکلات را در درون خود هزم و حل خواهد کرد. وقتی فزرند در خانه از والدین خود محبت ببیند، برای حل مشکلات و گرفتاری‌های خود نیز به خانواده به عنوان یک پشتیبان اعتماد خواهد کرد و به آن پناه خواهد آورد.
________________________________________
پی نوشت:
1.من لا يحضره الفقيه ؛ ج3 ؛ ص555، نویسنده: محمد بن على ابن بابویه، 4جلد، انتشارات:دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم - قم، چاپ: دوم، 1413 ق.
2.بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج100 ؛ ص222، مجلسی، محمدتقی، (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
3.جامعه شناسی خانواده با تاکید بر نقش،ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، ص 68، نویسنده:شهلا اعزازی، انتشارات: روشنگران و مطالعات زنان، چاپ ششم – 1387
4.وسائل الشيعة(تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة)، ج21؛ ص478، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ: اول، 1409 ق.478
5.الكافي؛ ج6 ؛ ص22، 8جلد، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.