منظور از آل محمد چه كساني هستند؟

منظور از آل محمد چه كساني هستند؟ آيا افراد سيد را هم شامل مي شود؟

پاسخ:
هنگامي كه آيه: إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا.(1) نازل شد، عده اي از اصحاب از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سئوال كردند كه نحوه سلام كردن بر تو را فهميديم، پس چگونه بر تو صلوات بفرستيم؟ سيوطي در الدرالمنثور بيش از ده حديث نقل مي كند كه آن حضرت فرمود: بگوئيد: اللهم صل علي محمد و آل محمد.(2)
و نيز فرمود: هر كس (در صلوات) بين من و آل من به (حرف) علي فاصله بيندازد، بر من جفا كرده است.(3)
و در حديث ديگر فرمود: صلوات و درود ابتر (ناقص) بر من نفرستيد، گفتند صلوات ابتر چگونه است؟
فرمود: اين كه بگوييد، اللهم صل علي محمد (ص) و سكوت كنيد.(4)
پيامبري كه اين همه اهميت و بها براي آل خود قائل است و به اصحاب اين گونه مي آموزد كه بر او و آلش بدون فاصله و جدايي صلوات بفرستيد، و جدايي آنان را در صلوات جفاي به خويشتن دانسته و اجازه نمي دهد كه ياد آنان از كنار و رديف اسم مباركش، حذف گرديده و فراموش شود، و صلوات بر خود بدون صلوات بر آنان را صلوات ناقص مي داند، مطمئنا مي خواهد به اصحاب بلكه به تمام امت تفهيم كند كه اينها ارزشمندترين افراد نزد من اند كه همانند من شايستگي درود و تعظيم و توقير را دارند.
با توجه به آنچه ذكر شد، حال پرسش اين است كه منظور از آل محمد (ص) چه كساني هستند؟ به منظور روشن شدن پاسخ، به حكم اين كه اهل خانه آگاهتر است به آنچه در خانه است، از كلمات درر بار و دعاهاي رسيده از اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و علمايي كه در مكتب آنان تلمّذ كرده اند، استمداد نموده و به ارائه پاسخ خواهيم پرداخت.
شخصي از امام صادق ـ عليه السلام ـ پرسيد اي فرزند رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بفرمائيد، آل محمد چه كساني هستند؟
حضرت فرمود: آنها اهل بيت خاص آن حضرت اند... .(5)
بر اساس روايت فوق، آل به معناي اهل بيت است، چنانچه در لغت نيز چنين آمده است، اصل آل، اهل بوده چون عرب در تصغير آل اهيل گويند، و حرف (ها)، را به خاطر سنگيني اسقاط كرده و آل گفته است.(6)
و عترت نيز همان اهل بيت است، زيرا رسول مكرم اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خودش عترت را به اهل بيت تفسير نموده فرمود: عترت من اهل بيت من است.(7) روي اين حساب، آل و اهل و عترت، به يك معناست، بنابراين مراد از آل، دوازده امام معصوم و زهراي اطهر هستند.
شاهد زنده و گواه روشن اين مطلب دعايي است كه از امام باقر ـ عليه السلام ـ يا امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده است: بار خدايا بر محمد و آل محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ درود فرست، آناني كه خزانه داران علم تو، و اركان توحيد تو و پايه هاي دين تو و مصاديق كرامت تو و بهترين مخلوقات تو هستند. بار خدايا بر محمد و آل محمد درود فرست، آناني كه اهل ذكرند و خود به پرسش از آنان دستور داده اي، و صاحبان قرابت اند و خود به دوستي آنان امر كرده و حق آنان را واجب كرده اي، و بهشت را وعده گاه كساني قرار داده اي كه آثار آنان را به چنگ آورند.(8)
ويژگي ها و خصوصياتي كه در اين دعا براي آل ذكر شده است، همان ويژگي هاي اهل بيت عصمت و طهارت است.
افزون بر اين امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: آل محمد ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ ائمه و پيشوايان من اند، من غير از آنان ائمه و پيشوايي ندارم، به آنها اقتدا مي كنم و آنان را دوست دارم... .(9)
روي اين حساب سيد عبدالحسين طيب مي گويد: مراد از آل يا اهل و عترت، در ذكر صلوات، صديقه طاهره و ائمه اثنا عشرند، چنانچه مراد از ذوي القربا نيز آنانند.(10)
علامه حلي مي گويد: تمام فقهاي شيعه صلوات بر آل پيغمبر را در تشهد اول و دوم نماز واجب مي دانند، مطمئنا ... آل در اينجا به معناي معصومين است، زيرا صلوات بر غير معصومين واجب نيست.(11)
سيد نعمت الله جزايري در انوار النعمانيه، ج2، ص131 مي گويد: مسلمين در اين كه مراد از آل پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چه كساني اند، اختلاف كرده اند، ولي شيعه به سبب روايات مستفيض اجماع دارند كه مراد از آل معصومين اند.(12)
علامه مقداد سيوري حلي در كنزالعرفان، ج1، ص108 مي گويد: آناني كه در نماز صلوات فرستادن بر آنها واجب و در غير نماز مستحب است، ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ اند. زيرا اصحاب اتفاق دارند كه آنها آل هستند، و امر به صلوات مشعر به نهايت تعظيم است كه هيچ كس جز معصومين استحقاق آن را ندارند.(13)
بنابراين با توجه به روايات فوق و اقوال دانشمندان در پاسخ بايد گفت: كه منظور از آل محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ معصومين اند و افراد سيد را شامل نمي شود. اين سخن درباره تعبير آل محمد، در همه مواردي كه در ضمن ادعيه و زيارات آمده است، جاري است.

پاورقی:

1. احزاب : 56: خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مىفرستند. اى كسانى كه ايمان آوردهايد، بر او درود فرستيد و به فرمانش بخوبى گردن نهيد.
2. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی، ج16، ص499.
3. المغربی، قاضی نعمان، دعائم الاسلام، القاهره، دارالمعارف، 1383ش، ج1، ص29.
4. کجوری، محمد باقر، الخصائص الفاطمیه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1380ش، ج1، ص545.
5. همان.
6. صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ترجمه منصور پهلوان، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1382ش، ج1، ص455.
7. همان، ج1، ص457.
8. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم، 1414ق، ص205.
9. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تهران، درالکتب الاسلامیه، 1365ش، ج2، ص529.
10. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378ش، ج1، ص196.
11. علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414، ج3، ص234.
12. البغدادی، عبداللطیف، الصلاه علی محمد و آله فی المیزان، ص208.
13. همان.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات