منظور قرآن كريم از بحبل الله كه در آيه 103 سوره آل عمران آمده است چيست؟ و ريسمان الهي كدام است؟
پاسخ:
«حبل» به معناي سببي است كه تمسك به آن باعث مصونيت و حفظ گردد و به عنوان استعاره در مورد هر امري كه نوعي امنيت و عصمت و مصونيت آورد، استعمال مي شود.(1)
و حبل الله در آيه مورد سؤال به قرآن، اهل بيت، عهد الهي، طاعت خداوند و توبه خالصانه و... تفسير شده است.
فخر رازي از مفسرين اهل سنت ذيل تفسير اين آيه مي گويد: كسي كه از راه باريكي عبور مي كند و مي ترسد از اين كه پاي او بلغزد، اگر از رشته و ريسماني كه دو طرف آن به جاي محكم بسته شده است، بگيرد از سقوط و خوف لغزيدن نجات مي يابد.(2)
در روايات نيز براي «حبل الله» مصاديقي مختلفي ذكر شده است، ابن كثير دمشقي از علماي اهل سنت اين روايت را از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل نموده كه حضرت فرموده است: إن هذا القرآن هو حبل الله المتين و هو النور المبين، يقينا اين قرآن كريم ريسمان محكم و نور آشكاري است.(3)
در روايات رسيده از طريق شيعه «حبل الله»، هم به قرآن كريم و هم به اهل بيت ـ عليهم السلام ـ تطبيق شده از جمله در روايتي از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي خوانيم كه حضرت آيه ي103 سوره ي آل عمران را به آيه ي112 همين سوره كه مي فرمايد: ...إلاّ بحبل من الله من الناس.... از خواري و ذلت نجات پيدا نمي كنند، مگر با تمسك به ريسمان الهي و ريسماني از مردم»، تفسير كرده است و فرموده است: حبل الله كتاب خدا و حبل الناس وصي من است.(4)
امام باقر ـ عليه السلام ـ فرموده است: حبل الله كه خداوند مردم را به تمسك به آن امر كرده است، آل محمد ـ عليهم السلام ـ است.(5)
در بدو نظر چنين به ذهن مي آيد كه اين روايات و احتمالات مفسرين در تفسير «حبل الله» با هم اختلاف دارند. ولي حقيقت امر آن است كه اختلافي وجود ندارد. چون همه اين ها از باب ذكر مصداق است و به يك جا منتهي مي شود به اين بيان كه اگر شروط هدايت فراهم نشود و هادي و مربي براي انسان معين نگردد، انسان در جهل، غفلت و در قعر چاه تاريك و ظلماني غريزه هاي سركش و هواهاي نفساني باقي مي ماند و براي نجات از سقوط و هلاكت، نياز به يك وسيله و هادي و منجي است كه انسان را از ورطه هلاكت نجات بخشد و اين وسيله و اين رشته كه بايد به آن تمسك كرد «ارتباط با خدا» است كه از طريق قرآن، پيامبر و جانشينان واقعي او برقرار مي شود.(6)
و هر يكي از اين اموري كه به عنوان مصداق «حبل الله» در روايات و تفاسير ذكر شده در كنار هم ديگر عامل هدايت و نجات انسان مي باشد و هر كدام واسطه اي است كه عبد را به رب وصل مي نمايد و همه اين ها مصداق اين آيه است: وَكيْفَ تَكفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَي عَلَيْكمْ آيَاتُ اللّهِ وَفِيكمْ رَسُولُهُ وَمَن يَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَي صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ(7). «و هر كس به خدا تمسك نمايد به سوي صراط مستقيم هدايت مي شود مي باشد...».
آري منظور از حبل الله، چه قرآن كريم باشد و چه اهل بيت پيامبر ـ عليهم السلام ـ اين دو از هم جدائي ندارد و در كنار هم هستند.
فخر رازي از علماي برجسته و متعصب اهل سنت، ذيل تفسير آيه ي 103 سوره ي آل عمران اين روايت متواتر را از طريق ابو سعيد خدري از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل نموده است كه فرموده است: «اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله حبل ممدود من السما الي الارض و عترتي اهل بيتي» دو چيزي گرانبها ميان شما مي گذارم كتاب الله كه ريسماني از آسمان (عالم ما فوق اين عالم) تا زمين كشيده شده است و خويشاوندانم كه همان اهل بيت من هستند.(8)
از همين روايت به پاسخ بخش ديگري از پرسش مي رسيم كه مراد از قرآن كريم همان حبل الله است. يعني كتاب الله و قرآن كريم به حبل الله تفسير شده است كه يك طرف آن به خدا و طرف ديگر به دست بشر مي رسد. چون قرآن كريم همانند كتب معمولي ديگر نيست كه اول و آخر آن در دسترس همه باشد، بلكه كتابي است داراي مراتب كه مرتبه اعلايش همان «ام الكتاب» مي باشد كه نزد خداوند است و آن چه در دست بشر است، مرتبه ي تنزل يافته از آن حقيقت است.
اين كتاب آسماني كه جامع و كامل ترين قانون براي هدايت و سعادت بشر و نجات او از هلاكت مي باشد، حبل الله و ريسماني است كه با تمسك به آن مي توان از ورطه هلاكت نجات پيدا كرد و رسيدن به هدايت و سعادت در پيروي كردن از تفسير اين قرآن كريم توسط رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ مي باشد.
پاورقی:
1. طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه موسوي همداني، قم، جامعه مدرسين، چاپ بيست و يکم، 1385ش، ج3، ص549.
2. فخر رازي، محمد، تفسير کبير، بيروت، دارالفکر، 1415ق، ج4، جزء هشتم، ص178.
3. ابن کثير دمشقي، اسماعيل، تفسير القرآن، بيروت، دارالکتب العلميه، 1419ق، ج2، ص76.
4. بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، تهران، بنياد بعثت، 1416ق، ج1، ص669.
5. الميزان، همان، ج3، ص586.
6. مکارم شيرازي، ناصر، الامثل في تفسير کتاب المنزل، قم، مدرسه امام علي بن ابي طالب(ع)، 1421ق، ج، ص221.
7. آل عمران : 101.
8. تفسير کبير، همان، ج4، جز هشتم، ص179.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات