ديدگاه قرآن كريم و روايات درباره ي تملق و چاپلوسي چيست؟

ديدگاه قرآن كريم و روايات درباره ي تملق و چاپلوسي چيست؟ و چه كتاب هايي در اين باره نوشته شده است.؟

پاسخ:

چاپلوسي و تملّق آن است كه فرد چيزي را به زبان مي آورد، در حالي كه به صورت قلبي به آن اعتقاد ندارد و با اين كار مي خواهد منافع مادي و اجتماعي خويش را حفظ كند. در حقيقت تملّق و چاپلوسي، نوعي دو رويي، چند رنگي، چند چهرگي و نفاق است كه در قرآن كريم و روايات اسلامي، بسيار زياد در اين باره سخن به ميان آمده است، البته نفاق و رياكاري گاهي در عبادات است كه با اين كار مي خواهد مردم به او اعتماد داشته باشند و او را آدم خوبي قلمداد كنند و گاهي نيز براي به دست آوردن منافع مادي است، يعني فرد فقط قصد به دست آوردن ثروت بيشتر را دارد و مي خواهد نزد ثروتمندان و صاحبان مقام، خود را وفادار پنداشته و سوء استفاده كند. برخي از چاپلوسان و تملق گويان چنان زبان نرم و شيوايي داشتند كه هر كسي با آن ها هم صحبت مي شد، خيال مي كرد كه آدم خوب و وفادار است، چنان چه گاهي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ كه مأمور به ظاهر افراد بود از اين سخنان تعجب مي كردند. قرآن كريم اين قضيه را چنين ترسيم نموده اند:
و از مردم افرادي هستند كه گفتار آنان درباره ي زندگي دنيا، تو را به شگفت وا مي دارد و خداوند را بر آن چه مي گويند گواه مي گيرند (كه در دل هم به آن اعتقاد دارند)، در حالي كه اين ها سخت ترين دشمنان مي باشند.(1)
در جاي ديگر آمده است كه افرادي پيش پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي آمدند و قسم ياد مي كردند كه مسلمانند و هدفي جز اصلاح ندارند،(2) در حالي كه اين ها هم دروغ مي گفتند و منافق بودند و هدفشان ضربه زدن به اسلام بود.
در خصوص چاپلوسي و تملّق، مطالب زيادي در قرآن كريم آمده است كه بسيار آموزنده است. براي استفاده از قرآن كريم، مي توان به بحث نفاق كه حدود 35 بار و در 11 سوره با كلمه ي «نفق» و مشتقات آن اشاره شده، رجوع كرد.(3) و نيز سوره اي مستقلّ به نام منافقون نازل شد كه انگيزه ها و علل دو رويي و چاپلوسي را در آن بيان مي دارد. هم چنين در قرآن كريم، بحثي درباره ي رياكاري وجود دارد كه حدود 5 بار از كلمه رياء و مشتقات آن استفاده شده است،(4) كه مراجعه به آن بسييار مفيد خواهد بود. البته بايد يادآور شد كه در قرآن كريم، به طور مستقيم درباره ي تملق سخني به ميان نيامده است. و اما روايات اسلامي به طور مستقيم به اثرات نامطلوب و در مذمت چاپلوسي و تملق اشاره هايي دارند كه نمونه هايي در اين نوشتار ذكر مي گردد:
رسول گرامي اسلام فرموده اند: تملق و چاپلوسي از نشانه هاي حسود مي باشد.(5)
كسي كه حاكم ظالم را مدح كند يا ستم هاي او را مخفي نمايد، براي اين كه چيزي به او برسد، در آتش جهنم نزديك او خواهد بود.(6)
و نيز در روايت آمده است: وقتي تعريف كننده ها (چاپلوسان) را ديديد، بر صورتشان خاك بزنيد.(7)
بر حذر باشيد از مداحي (چاپلوسي بي جا) كه چاپلوسي به منزله ي كشتن شخص است.(8)
اميرمؤمنان ـ عليه السلام ـ نيز در رواياتي فرموده اند: تملق از اخلاق مؤمنان نيست. چاپلوسي از اخلاق انبيا نيست. كسي تو را دوست دارد كه چاپلوسي نكند. بزرگترين حماقت اين است كه در مدح يا ذم، زياده روي شود.(9)
برخي از كتاب هايي كه در خصوص اين موضوع بحث كرده اند، عبارتند از:
1ـ آسيب شناسي زبان: چاپلوسي و تملق. محمد تقي خلجي، قم، ميثم تمار، 1380ش.
2ـ كوروش قرن بيستم: خاطراتي از ازدواج تملق و چاپلوسي در عصر پهلوي دوم. علي شجاعي صائين، تهران، 1381ش.
كتاب هايي كه در قسمتي از آن ها از چاپلوسي و تملق مطالبي آمده است:
1ـ آيينه، ستاد امر به معروف و نهي از منكر، قم، 1381ش.
2ـ پايداري حماسي. محمد امين رياحي، تهران، مرواريد، 1380ش.
3ـ طريق الصباء. علي اكبر صبا، تهران، پر شكوه، 1380ش.
4ـ گوهرهاي خرد براي مديران. پروموداباترا، ترجمه: طوبي يكتايي، تهران، كتاب سراي تنديس، 1382ش.
5ـ ميزان الحكمه. محمد محمدي ري شهري، ج 4، باب لسان، ص 3556.
6ـ وسائل الشيعه. شيخ حر عاملي، ج 12، ص 189 باب 119 وجوب حفظ اللسان... و باب 12 كراهه كثرة الكلام....
7ـ بحار الانوار، علامه مجلسي، ج 69، ص 323، باب 118، ذم السمعه و الاغترار بمدح الناس.
يكي از مشكلات بزرگ اخلاقي در عصر كنوني، چاپلوسي و تملّق است. مداح پرستي و افراط در اين زمينه، بسيار ناپسند است. به ويژه اگر از نام مقدّسات سوء استفاده شود. برخي از گريه هاي مصنوعي و مداحي هاي بي اساس، شعارهاي چاپلوسانه، به اساس باورها ضرر و ضربه مي زند كه در دست اندركاران امور فرهنگي بايد به آن توجّه جدّي نمايند و جلوي افراط هاي افراطيون بي اطّلاع يا كم اطّلاع از دين و يا غرض ورزان را بگيرند و نگذارند آنان پشت مقدّسات پنهان شوند و به مقدّسات و دين خنجر زنند.

پاورقی:

1. بقره:204 و رک: طباطبائي، محمد حسين، الميزان، ترجمه: موسوي، محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامي، پنجم، 1374ش، ج 2، ص 143.
2. مجادله:16.
3. رک: آل عمران:167، نساء:61 و 88 و 138 و 140 و 142 و 145، انفال:49، توبه:64 و 67 و 68 و 73 و 77 و 97 و 101، احزاب:1 و 6 و 12 و 24 و 48 و 73، فتح:6، حديد:13، عنکبوت:11، تحريم:9، حشر:11 و سوره منافقون.
4. رک: بقره: 264، نساء:38 و 142، انفال:47، ماعون:6.
5. مجلسي، محمد باقر. بحارالانوار، بيروت، موسسه الوفاء، 1404ق، ج 1، ص 121، ب 4.
6. همان، ج 72، ص 369، ب 82، ح 3.
7. محمدي ري شهري، محمد. ميزان الحکمه، بي جا، دار الحديث، اول، بي تا، ج 4، ص 2860 (چهار جلدي).
8. همان، ص 2821.
9. همان، ص 2917، ج1، ص 696.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات