چکیده: زیارت جامعه کبیره اقیانوسی از معارف الهی و مضامین عالی در معرفی مقام ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است. این زیارت‌نامه حاوی یک دوره مباحث امام شناسی در قالب عبارات فصیح و دل‌نشین به حساب آورد.
«زیارت جامعه کبیره»از مهم‌ترین و کامل‌ترین زیارت‌نامه‌های امامان شیعه اثنی عشری(علیهم‌السلام) می‌باشد که از سوی امام هادی(علیه‌السلام) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون این زیارت‌نامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام امامان و وظایف شیعیان در مقابل ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است. زیارت جامعه کبیره را می‌توان حاوی یک دوره مباحث امام شناسی در قالب عبارات فصیح و دل‌نشین به حساب آورد.
این زیارت را «شیخ طوسی» در تهذیب[1] و «شیخ صدوق» در من لایحضره الفقیه[2] نقل کرده‌اند. زیارت جامعه از جهت سند و روایت از صحیح‌ترین و قوی‌ترین زیارات ائمه اطهار(علیهم‌السلام) به حساب می‌آید. علامه مجلسی درباره آن می‌گوید: «زیارت جامعه کبیره از کامل‌ترین زیارت ها از دور یا نزدیک است».[3] این زیارت‌نامه، اقیانوسی از معارف الهی و مضامین عالی در معرفی مقام ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است و در جای جای آن تأکید بر مقام امامت و تبلیغ ایشان شده است که تعدادی از این فقرات به اختصار بیان می‌گردد:
1. زیارت با ذکر صلوات شروع می‌شود به منظور ايجاد پيوند و ارتباط محكم و ناگسستنى ميان امت و آل محمد(علیهم‌السلام).
2. در زياراتى كه از امام هادى(عليه السّلام) روايت شده، به طور مکرر بر مقام والا و رهبرى اهل بيت تأكيد شده و اهل بيت رسول خدا(علیهم‌السلام) به معناى خاص آن، با تعبيرهايى هم‌چون: وارث انبیا، خزائن علم، امامان هدایت‌گر، امناء الهی وحجت‌های الهی معرفی شده‌اند. ادامه اين فقرات، علاوه بر آن كه خصايص ائمه اطهار(علیهم‌السلام) را بيان كرده، شيعيان را با تعريف دقيق امام و خصوصياتى كه بايد دارا باشد آشنا مىسازد.
3. در بخشى ديگر به شيعيان مىآموزد كه معتقد باشند: فصل الخطاب و آيات الهى در نزد امام است، استوانههاى خداوند در ميان ائمه است، چنان كه نور و برهان خداوند در نزد امام است و امر خداوند به امام واگذار شده است.
4. در قسمتی دیگر از این زیارت‌نامه، اهل‌بيت(علیهم‌السلام) تنها حجت در دنیا و آخرت برگزیده شده‌اند.[4] به این ترتیب فرامین ایشان و پيروى از مكتب و تعليمات اين خاندان پاك، لازم است.
5. تنها راه رسیدن به خدا، طریق اهل‌بيت(علیهم‌السلام) است. از ديد امام، معارف حقه الهى را تنها در مكتب اهل‌بيت(علیهم‌السلام) می‌توان ياد گرفت.[5]
6ـ در این زیارت‌نامه، اهل‌بيت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) معیار رست‌گاری برای انسان‌ها، معرفی شده‌اند و هر کس ایشان را به عنوان نمایندگان الهی پذیرفت، نجات یافته و هر کس روگردان شود، هلاک گردیده است.[6]
7. در قسمتی دیگر از این زیارت‌نامه، تمسک به اهل‌بيت(علیهم‌السلام) باعث نجات از گرفتاری‌ها و ظلمات و گمراهی‌ها بیان شده است؛ زیرا ایشان چراغ هدایت در گرفتاری‌ها و ظلمات و گمراهی‌ها هستند.[7]
8. امام هادی(علیه‌السلام) تبعیت از ولایت و برائت و دوری از دشمنان اهل‌بيت(علیهم‌السلام) را اصل دیگری در تبلیغ ولایت دانسته‌اند.[8]
9. در این زیارت‌نامه، اهل‌بيت(علیه‌السلام) دلیل رحمت واسعه‌ی الهی، بر خلائق و بندگان معرفی شده‌اند.[9]
10ـ در قسمتی دیگراز این زیارت‌نامه، محبّت اهل‌بيت(علیهم‌السلام) باعث رشد فکری و جبران خسارات دنیایی بیان گردیده است. شناخت اهل‌بيت(علیهم‌السلام) شناخت معارف دینی و الهی و در نتیجه جبران کننده خسارات دنیایی و آخروی می‌شود.[10]
11. در این زیارت‌نامه، بخشش گناهان با رضایت اهل‌بيت(علیهم السّلام) بیان شده است.[11] خداوند گذشت از بندگان و بخشوده شدن آنان را در گرو رضایت اهل‌بيت پیامبر(علیهم‌السلام) خویش قرار داده است؛ بدین معنا که اگر این خاندان از کسی رضایت داشته باشند خداوند هم از او راضی خواهد بود.
12. در این زیارت‌نامه، اهل‌بيت، برترین خلائق نزد خداوند معرفی شده‌اند و در زمان قیامت بالاترین مقام شفاعت نزد ایشان است.[12]
---------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. طوسی، تهذیب، جلد ۶، ص۱۰۲ ـ ۹۶.
[2]. من لایحضره الفقیه: ج۲، ص۶۱۰.
[3]. مجلسی، زادالمعاد، ص 301.
[4]. «وَحُجَجِ اللَّهِ عَلى اَهْلِ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ وَالاْولى».
[5]. «اَلسَّلامُ عَلى مَحاَّلِّ مَعْرِفَةِ اللَّهِ ... مَنْ اَرادَ اللَّهَ بَدَءَ بِکُمْ ..».
[6]. «وَالْبابُ الْمُبْتَلى بِهِ النّاسُ مَنْ اَتیکُمْ نَجى وَمَنْ لَمْ یَاْتِکُمْ هَلَک».
[7]. «وَبِکُمْ اَخْرَجَنَا اللَّهُ مِنَ الذُّلِّ وَفَرَّجَ عَنّا غَمَراتِ الْکُرُوبِ وَاَنْقَذَنا مِنْ شَفا جُرُفِ الْهَلَکاتِ».
[8]. «وَبَرِئْتُ اِلَى اللَّه عَزَّوَجَلَّ مِنْ اَعْداَّئِکُمْ وَمِنَ الْجِبْتِ وَالطّاغُوتِ وَالشَّیاطینِ وَحِزْبِهِمُ الظّالِمینَ».
[9]. «بکُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَبِکُمْ یَخْتِمُ وَبِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَبِکُمْ یُمْسِکُ السَّماَّءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى الاْرْضِ اِلاّ بِاِذْنِهِ وَبِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَمَّ وَیَکْشِفُ الضُّرَّ وَعِنْدَکُمْ ما نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ وَهَبَطَتْ بِهِ مَلاَّئِکَتُهُ».
[10]. «بِمُوالاتِکُمْ عَلَّمَنَا اللَّهُ مَعالِمَ دِینِنا وَاَصْلَحَ ماکانَ فَسَدَ مِنْ دنیانا».
[11]. « اِنَّ بَیْنى وَبیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذُنُوباً لا یَاْتى عَلَیْها الا رضاکم»
[12]. «اَللّهُمَّ اِنّى لَوْ وَجَدْتُ شُفَعاَّءَ اَقْرَبَ اِلَیْکَ مِنْ مُحَمِّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِهِ الاْخْیارِ الاْئِمَّةِ الاْبْرارِ لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعاَّئی».
برای مطالعه درباره شرح زیارت‌نامه جامعه کبیره می‌توانید به کتب زیر مراجعه فرمایید:
1. شرح زیارت نامه جامعه کبیره/ آیةالله جوادی آملی.
2. شرح زیارت نامه جامعه کبیره/ آیة الله فاطمی‌نیا.