چکیده: اين محدوديت ها در راستاي جلوگيري از ترويج و تبليغ مذهب اهل كتاب در كشورهاي اسلامي و بمنظور جلوگيري از تأثيرات منفي آن بر مسلمانان و رعايت مصالح مسلمانان اعمال مي شود. البته ناگفته نماند كه اقليت هاي مذهبي (اهل كتاب) در كشورهاي اسلامي از...
اهل كتاب در سرزمين هاي اسلامي تا چه حد مي توانند عبادت گاه داشته باشند؟ دليل اين محدوديت ها چيست؟
پاسخ:
براي روشن شدن پاسخ اين سئوال توضيح اين مطلب لازم است كه فقها سرزمين هايي كه در قلمرو حكومت اسلامي است را به سه دسته تقسيم كرده اند:1. سرزمين هايي كه مسلمانان مستقيماً آن را آباد نموده و شهرها و آبادي هايي كه مسلمانان بنا كرده اند، هرگاه اهل كتاب در اين گونه سرزمين ها و شهرها اقامت گزينند، نمي توانند كليسا، دير و معبدي ايجاد نمايند زيرا اين سرزمين ها متعلّق به مسلمانان است و اقليت ها (اهل كتاب) حقي نسبت بدان ندارند و در صورتي كه بدون رضايت مسلمانان اقدام به ايجاد و تأسيس معبدي براي مسيحيان يا يهوديان يا زرتشتيان گردد هيچ گونه مصونيتي از طرف مسلمانان نسبت به آن وجود نخواهد داشت و اصولاً چنين عملي اقدامي غير قانوني تلقّي مي گردد.2. سرزمين هايي كه اهالي آن در جنگ با مسلمانان شركت نموده و پس از پيروزي مسلمانان، آن سرزمين ها بدست مسلمانان افتاده است. از آنجا كه بر طبق قانون جهاد اين گونه سرزمين ها متعلّق به عموم مسلمين است اهل كتاب نمي توانند در اين سرزمين ها كليسا يا معبد ديگري را بنا نهند ولي كليسا ها و معابدي كه به هنگام تصرّف اين شهرها و آبادي ها به جاي مانده، همچنان به حال خود باقي مانده، از امنيت و مصونيت كامل برخوردار خواهد بود.(1) و سيره مسلمين بر عدم تعرّض به معابد در اين سرزمين ها، و وجود چنين معابدي در بلاد مسلمين دليل بر اجماع مسلمين بر حق ابقاي معابد مزبور در اين گونه سرزمين ها است.(2)3. سرزمين هايي كه ساكنان آن با مسلمانان قرار داد صلح امضا كنند. اگر با اهل آن سرزمين چنين صلح كرده اند كه زمين از آنان باشد و خراج بدهند. در اين صورت اهالي و سكنه اين سرزمين ها نه تنها حق ابقاي عبادتگاه هاي موجود را خواهند داشت بلكه مي توانند اقدام به احداث كليسا و معابد جديد نيز بنمايند. هرگاه قرار داد صلح چنان بود كه بر طبق آن سرزمين ها متعلّق به مسلمانان اعلام گردد و اهالي در برابر حق سكونت و ساير حقوقي كه بر اساس قرارداد ذمه به دست مي آورند موظف به پرداخت جزيه شوند تنها از حق ابقاي معابد موجود در حال صلح برخوردار خواهند بود. درباره حق تجديد و احداث معابد نو بنياد بايد شرايط و موارد صريح قرار داد صلح را در نظر گرفت و در صورتي كه توافقي در اين زمينه بين پيشواي صلاحيت دار مسلمين و اهل كتاب انجام بگيرد، مانعي در احداث معابد جديد از طرف آنان نخواهد بود، ممكن است طرفين معاهده بر منع اقدام مزبور توافق نمايند در اين صورت هرگونه اقدامي در اين زمينه محكوم خواهد بود.(3) اما امروزه كه قرار داد ذمه اي به معناي متعارف خود وجود ندارد حاكم اسلامي تصميم گيرنده در اين امر است و حاكم مي تواند اهل كتاب را از داشتن معابد به سبب وجود مصالح يا دفع مفاسدي باز دارد و چه بسا مصالح عالي اسلام اقتصا كند كه او اجازه دهد اهل كتاب معبدي براي خود بسازند.(4) در كشور ما بر اساس قانون اساسي «ايرانيان زرتشتي، كليمي و مسيحي تنها اقليت هاي ديني شناخته مي شوند كه در حدود قانون در انجام مراسم ديني خود آزادند و در احوال شخصيه و تعليمات ديني بر طبق آيين خود عمل مي كنند».(5) و در اين راستا معابدي را كه اهل كتاب در كشور داشته اند باقي مانده و نسبت به احداث معابد جديد حاكم اسلامي بر اساس مصالح مسلمين تصميم گيري مي نمايد. اما در مورد علت اين محدوديت ها بايد بگوييم هر چند اقليت هاي مذهبي (اهل كتاب) در كشور اسلامي مي توانند آزادانه مراسم ديني خود را انجام دهند اما در عين حال حق تبليغ و ترويج آيين خود را در سرزمين هاي اسلامي ندارند و از آنجا كه احداث معابد، نوعي تبليغ و ترويج شعائر ديني آنان محسوب مي گردد كه ممكن است تأثيرات منفي در برخي از مسلمانان كه داراي عقيده استواري در دين اسلام نيستند، بگذارند و عقايد آنان را سست كند. از اين رو اين امر با محدوديت ها روبرو است حتي در مورد آزادي در انجام مراسم ديني نيز اهل كتاب در حدود قوانين اسلامي حاكم بر جامعه آزاد هستند نه اينكه بتوانند مراسم ديني خود را و لو بر خلاف قوانين اسلامي و مصالح مسلمانان آزادانه در كشور اسلامي انجام دهند. بنابراين اين محدوديت ها در راستاي جلوگيري از ترويج و تبليغ مذهب اهل كتاب در كشورهاي اسلامي و بمنظور جلوگيري از تأثيرات منفي آن بر مسلمانان و رعايت مصالح مسلمانان اعمال مي شود. البته ناگفته نماند كه اقليت هاي مذهبي (اهل كتاب) در كشورهاي اسلامي از چنان آزادي و حقوقي برخوردار هستند كه قابل مقايسه با هيچ كشوري نيست. و امروزه شاهديم كه اهل كتاب در كشور ما در كنار مسلمانان و هموطنان مسلمان خويش در كمال آرامش و آسايش زندگي مي كنند و مراسم ديني خويش را انجام مي دهند.
پاورقی:
1. عميد زنجاني، عباسعلي، فقه سياسي، حقوق تعهدات بين المللي و ديپلماسي در اسلام، تهران: سمت، 1379، ص 158 و 159.
2. نجفي، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلاميه، 1362، ج21، ص 282 و علامه حلي، تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البيت احياء التراث: 1419 هـ .ق، ج9، ص 341.
3. عميد زنجاني، عباسعلي، همان ص 160 و روح الله شريعتي، حقوق و وظايف غير مسلمانان در جامعه اسلامي، قم: دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه، 1381، ص 86.
4. شريعتي، روح الله، همان، ص 243.
5. قانون اساسي، اصل سيزدهم.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات