چکیده:کارها به متناسب نیازهای ما باید رتبه بندی بشوند و الا بدون لحاظ اهمیت و رتبه بندی، نتایج خوبی نخواهیم داشت و پیوسته با مشکلات بیشتری روبرو می شویم و انگیزه حرکت و پیشرفت را به مرور زمان از دست خواهیم داد.خصوصا در زمان امتحانات باید اولویت بندی کارها را جدی بگیریم.
مدیریت زمان که همان فرایند اداره کردن چیزهایی است که در تمام طول شبانه روز انجام می دهیم [1] در عصر حاضر یکی از دغدغه های بسیار مهم برای هر فرد و خصوصا برای کسانی که در جستجوی لذت بیشتر از زندگی و دنبال کسب موفقیت های علمی و تحصیلی هستند. شناخت عوامل اتلاف زمان ،زمینه مدیریت زمان را برای شخص فراهم می کند و با توجه به اینکه عمر و فرصت ها در زندگی انسان خیلی محدود است، شایسته است که انسان با همت بیشتر به این موضوع اهمیت بدهد.
«امیر المومنین علیه السلام: إضاعَةُ الفُرصَةِ غُصَّة از دست دادن فرصت، مايه اندوه است».[2] طبق این فرمایش گهربار، زمان و فرصت برای انسان غنیمت بزرگی است که اگر غافل باشیم و از آن خوب استفاده نکنیم دچار غم و اندوه خواهیم شد و طعم و لذت شیرین زندگی را ازدست خواهیم داد.
ازجمله مواردی که در اتلاف زمان دخیل هستند، و خصوصا در ایام امتحان تحصیلی باید خیلی توجه کرد عبارتند:
1.بی فکری و عمل زدگی
قال رسول الله صلی الله علیه واله وسلم:« ..... يَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِذَا عَمِلْتَ عَمَلًا فَاعْمَلْ بِعِلْمٍ وَ عَقْلٍ- وَ إِيَّاكَ وَ أَنْ تَعْمَلَ عَمَلًا بِغَيْرِ تَدْبِيرٍ وَ عِلْمٍ- فَإِنَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَقُولُ- وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً ...اى پسر مسعود! هر گاه خواستى عملى انجام دهى با دانش و خرد انجام ده، زينهار مبادا كارى را بدون دورانديشى و دانش انجام دهى، خداى تعالى ميفرمايد: مانند آن زن نباشید که رشته های خود را بعد از بافتن وا می تابد.» [3]
نداشتن طرح و نقشه جامع و مفید برای انجام هر کاری از مصادیق بی فکری است.از این رو برای حل این مشکل باید برنامه ریزی و اولویت بندی کارها را جدی بگیریم.
از این رو برای رفع مشکلات ناشی از بی فکری باید:
الف : استفاده از اصل مشورت
برای تمامی افراد در صورت بروز مشکل حاد در برنامه ریزی ها و کارهای در دست اجرا، رجوع به فرد متخصص و مشورت گرفتن در پیشرفت کار نیاز فوری و ضروری است.
«امام حسن علیه السلام :ما تَشاوَرَ قَومٌ إِلاّ هُدوا إِلى رُشدِهِم؛هيچ ملّتى با هم مشورت نكردند مگر آن كه راه درست خود را پيدا كردند.» [4]
ب: آینده نگری
به عواقب کارها فکر کنیم و از تجربه های تلخ و ناموفق درس عبرت بگیریم.در این صورت دیگر زمان و فرصت هایمان بیهوده و بدون هدف تلف نمی شود.
«... فاعتبروا یا اولی الابصار» «پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت»( 2/ حشر)
ج: نگاشتن برنامه ها
مکتوب کردن زمانها و فرصت ها ما را در مدیریت زمان و جلوگیری از اتلاف وقت موفق می کند.البته سعی کنیم که برنامه ها به صورت واقعی و متناسب با توان و استعدادمان باشند.
د: اولویت بندی
کارها به متناسب نیازهای ما باید رتبه بندی بشوند و الا بدون لحاظ اهمیت و رتبه بندی، نتایج خوبی نخواهیم داشت و پیوسته با مشکلات بیشتری روبرو می شویم و انگیزه حرکت و پیشرفت را به مرور زمان از دست خواهیم داد.
در یک تقسیم بندی تعیین اولویت ها به چهار[5] طبقه تقسیم می شود:
د.1. کارهای مهم و فوری:فعالیت هایی که در این طبقه قرار می گیرند از اولویت بالا برخورداراند و بایستی در مرحله اجرا از آرامش و خونسردی خوبی بهره مند باشیم واز شتاب و عجله که موجب بروز خطا است،پرهیز کنیم.
د.2. کارهای مهم اما غیر فوری:این نوع کارها از اهمیت برخوردار هستند اما انجام دادنشان فوری نیست،ولی به هر حال باید طوری طرح ریزی شود که انجام آنها خیلی به تعویق نیافتد.
د.3. کارهای فوری اما غیر مهم:بخشی از فعالیت ها از فوریت برخوردار هستند منتها اهمیت چندانی ندارند و غالبا دلیل فوریتش این است که کار دیگران توسط او پیگیری می شود.بهتر است تلاش شود تا حد ممکن از فوریت آن کاسته شود و انجام آن به دیگران واگذار گردد.
د.4. کارهای کم اهمیت و غیر مهم:این مورد را باید هر فردی شناسایی کند و از برنامه خود حذف و یا در اولویت های اخر خود قرار دهد و از لحاظ زمانی خیلی سرمایه گذاری نکند.
2.بی نظمی
فرد نا منظم علاوه بر اتلاف زمان خود باعث اتلاف زمان دیگران نیزمی شود.
راهکار درمانی برای حل این مساله عبارت است:
الف.تعیین اهداف در حوزه های اصلی و داشتن برنامه صحیح
هدف ها نیروی محرک و تقویت کننده ای قوی برای انجام بهتر کار می توانند باشند،و برای رسیدن به اهداف، نیاز به برنامه ریزی دقیق و منطقی هست که با مشورت و اندیشه می توان بهترین نوع برنامه ریزی را انتخاب کرد.
ب.تعیین مهلت برای انجام کارها و در مواردی قرار دادن جریمه در صورت بی اعتنا شدن به اجرای برنامه
تعیین مهلت و زمان مشخص برای انجام کارها باعث استفاده بهتر از زمان و مانع شدن از اتلاف وقت خواهد شد.جریمه کردن نیز نوعی از روشهاست که شخص را از بی انگیزی و تنبلی نجات داده و سعی و تلاش فرد را برای انجام بهتر کارها بیشتر می کند.
ج.ایجاد تغییر در برنامه ها (غذا،خواب،تفریح،ورزش،دوستان،...)
گاهی با ایجاد تغییر در روند برنامه ها می توان با بی نظمی مقابله کرد و یک روند خوبی را در اجرای کارها مشاهده کرد.
د. وادارکردن خویشتن به نظم
تلقین اینکه من باید منظم باشم و پذیرفتن اصل نظم در زندگی،و در نظر گرفتن ثمرات نظم و توجه به عواقب بی نظمی می تواند جهت دهی مثبتی در نتایج کارها داشته باشد.البته رسیدن به یک جایگاه مطلوب تلاش مستمر و همت والایی را می طلبد که با مرور زمان می توان رسید.
3.تنبلی و بی حوصلگی
«الإمام الباقر علیه السلام :إنّی لَأَبغَضُ الرَّجُلَ ـ أو أبغَضُ لِلرَّجُلِ ـ أن یَکونَ کَسلانا عَن أمرِ دُنیاهُ ، ومَن کَسِلَ عَن أمرِ دُنیاهُ فَهُوَ عَن أمرِ آخِرَتِهِ أکسَلُ ؛ هر آینه من دشمن مى شمارم کسى را که در کار دنیایش تنبلى ورزد ؛ زیرا آن کس که در کار دنیایش تنبلى کند ، در کار آخرتش بیشتر تنبلى مى ورزد.» [6]
فرد تنبل چون اهل کار نیست،حتی هدف های قابل دسترس و آسان را دست نیافتنی می بیند و به همین دلیل اوقات خود را به بطالت می گذارند.
راهکار درمانی:
1.با ایجاد نگرش مثبت و تلقین نفس مواردی مثل : باید تلاش کنم،فردا یعنی هرگز،مهم امروز است و...می توان تا حدودی زمینه مقابله با سستی و تنبلی را فراهم کند.
2.علت مسامحه کاری را باید شناسایی کنیم.
گاهی عدم انگیزه،خستگی،عدم شوق و نشاط ،مشکلات جسمی و بدنی و...نوعی سستی را در انجام کارها ایجاد می کند و همین باعث اتلاف وقت و زمان خواهد شد،از این رو بهتر است بعد ازشناسایی این موارد به فکر تقویت و اصلاح باشیم.
3.ورزش هر روز به مدت 20الی15دقیقه
4.ارتباط داشتن با افرادی که اراده قوی دارند.
خلق و خوی انسان طوری است که از محیط و سایر هم نوعان خودش اثر می پذیرد، مانوس شدن و ارتباط داشتن با افراد قوی و محکم و با همت ،خود به خود اثر تلاش و استفاده از فرصت ها را برای فرد به مرور زمان ایجاد می کند.
------------------------------
پی نوشت:
1.مدیریت زمان اثر بخش،جعفر پور،محمود،ص17
2.حکمت118 نهج البلاغه
3.بحارالانوار، ج74، ص 110
4. تحف العقول ص 233
5.مدیریت زمان اثربخش،محمود جعفر پور،ص85
6.الکافی :۵ج ،ص ۸۵ ،ح 4
منابع:
1.مدیریت برنامه ریزی و زمان، معاونت تربیتی ،انتشارت موسسه امام خمینی(ره)،1389
2.مدیریت زمان اثر بخش،جعفر پور،محمود،انتشارات پلک،