آيا واژه «نماز» درفارسى و «صلاة» در عربى از ابتدا به معناى همين افعال و حركاتِ خاص به كار رفته است؟
عده اى معتقدند واژه نماز درلغتِ فارسى از لفظ پهلوى نماك (namac)گرفته شده كه آن هم از ريشه ايرانِ باستان واژه«نم»(nam) به معناى خم شدن و تعظيم كردن گرفته شده است.[1] از جمله معانى نماز در كتاب هاى لغت فارسى عبارتند از: بندگى، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتكارى و فرمان بردارى.[2]
برخى معتقدند «صلاة» از ريشه عبرى گرفته شده و به معناى كنيسه يهوديان است; به نظر نولدكه[3] «صلوة» از لفظ عبرى «صلوها» مشتق است.[4] چنان كه لفظ «صلوات» در آيه 40 سوره حج: (...لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ) نيز به همين معنا مى باشد.[5]
راغب مى نويسد: اصل «صلاة» براى دعا بوده و از باب نام گذارى كل به نام اجزايش، بر نماز كه بخشى از اجزاى آن دعا است[6] اطلاق گشته. صاحب قاموس هم به دنبال ديدگاه مرحوم علامه طباطبائى(رحمه الله) «صلاة» را به معناى توجه و انعطاف گرفته است وافعالى را كه مسلمانان باآن كيفيت خاص انجام مى دهند، نيز يكى از مصاديق توجه و انعطاف به خداوندمى داند.[7]
اين واژه در اصطلاح بر عبادتى مخصوص با كيفيتى خاص اطلاق مى شود.[8] درآيه: (هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلاَئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً)[9] نيز صلاتى كه به خداوند نسبت داده شده، به معناى رحمت ويژه خداوند در حق مؤمنان است.[10]
[1]. بن خلف تبريزى،برهان قاطع،تحقيق محمد معين، ج4، ص2167.
[2]. همان;برهان قاطع،فرهنگ دهخدا،ج14،انتشارات دانشگاه تهران،ص22731.
[3]. دانشمندآلمانى كه آثارى در زمينه علوم قرآن دارد.
[4]. ر.ك:دكتر محمد خزائلى،احكام قرآن، ص 338.
[5]. ر.ك:راغب اصفهانى،مفردات الفاظ القرآن،ماده صلا.
[6]. ر.ك: همان، مفردات الفاظ القرآن.
[7]. ر.ك:سيدعلى اكبرقرشى، قاموس قرآن، ج4، ص149ـ148. جهت مطالعه بيشتر ر.ك:دكتر محمد خزائلى،احكام القرآن، ص338ـ340.
[8]. همان; برهان قاطع، همان مفردات الفاظ القرآن، محمد سيدگيلانى، ص285.
[9]. احزاب، آيه43.
[10]. ر.ك:علامه طباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، ج16، ص335.