اجل يكى از مسائل اساسى و محورى مبحث بداء و قضا و قدر است؛ چرا كه موضوع مورد بحث در اين امور، فعل خداوند و سرنوشت انسان و كوتاهى و درازى عمر و زيادى روزى ايشان بر اثر اعمال است. در بحث بداء بحث از كتاب محو و اثبات است، به اين معنا كه مثلاً ترك صله ارحام، سبب كوتاهى عمر و انجام آن، باعث طولانى شدن عمر می شود.
همين بحث در اجل نيز مورد بحث است و همچنين در قضا و قدر بحث از تقدير خداوند در باره انسان و قضاى حتمى و غيرحتمى است و در اجل نيز بحث از اجل معين و غيرمعين است كه هر دو مربوط به سرنوشت انسان است. از اينرو اين مباحث به هم ارتباط دارد.
رابطه اجل و اعمال انسان
از نظر جهانبينى الهى كه واقعيت را در چهارچوب مادّه و جسم و كيفيّات و انفعالات جسمانى محدود و محصور نمی داند، دنياى حوادث داراى تار و پودهايى بيشتر و پيچيده تر است و عواملى كه در پديد آمدن حوادث شركت دارد، بسى افزونتر است.
از نظر مادّى، عوامل مؤثّر در اجل و روزى، سلامت، سعادت و خوشبختى، منحصراً مادى است؛ يعنى تنها عوامل مادّى است كه اجل را نزديك يا دور می كند و سعادت و خوشبختى انسان را تأمين يا نابود می سازد؛ امّا از نظر جهانبينى الهى، علل و عوامل ديگرى كه عوامل روحى و معنوى ناميده می شود، نيز در كنار عوامل مادّى در اجل و سعادت و امثال اين امور مؤثّر است.
از نظر اين جهانبينى، جهان، يك واحد زنده و با شعور است؛ اعمال و رفتار بشر، حساب و عكس العمل دارد؛ خوب و بد در مقياس جهان، بی تفاوت نيست. اعمال خوب و بد بشر با عكس العمل هايى از جهان مواجه می شود كه احياناً در دوره حيات و زندگى خود فرد به او می رسد. (1)
به طور كلى گناه، اطاعت، توبه، حسن خلق، خوشحال كردن پدر و مادر، انجام صله ارحام، عدل و ظلم، نيكوكارى و بدكارى، دعا و نفرين و امثال اينها از امورى است كه در سرنوشت انسان از نظر كوتاهى و طول عمر مؤثر است. در اينجا به چند نمونه روايت اشاره مىكنيم:
الف. طبق برخى روايات، گناه و كارهاى بد، از اعمالى است كه باعث كوتاهى عمر می شود؛ چنانكه امام صادق عليه السلام مىفرمايد: «مَنْ يَمُوتُ بِالذُّنُوبِ اَكْثَرُ مِمَّنْ يَمُوتُ بِالاجال؛(2) كسانى كه با گناهان می ميرند، بيشتر از كسانى هستند كه با مرگ طبيعى از دنيا می روند.»
ب. در روايات همچنين اعمالى معرفى شده كه سبب طول عمر انسان می شود. به دو مورد از اين روايات توجه كنيد.
1. حسن نيت: امام صادق عليه السلام می فرمايد: «مَنْ حَسُنَتْ نِيَّتُهُ زِيدَ فِى عُمْرِهِ؛(3) هر كس خوشنيّت باشد، عمرش زياد شود.»
2. خوشحال كردن پدر و مادر و نيكى به آنها: امام صادق عليه السلام فرمود: «اِنْ اَحْبَبْتَ اَنْ يَزِيدَ اللَّهُ فِى عُمْرِكَ فَسُرَّ اَبَوَيْكَ؛(4) اگر دوست دارى خداوند بر عمرت بيفزايد، پدر و مادرت را خوشحال كن.»
پی نوشت:
1) ر.ك: مجموعه آثار، ج 1، ص 405.
2) الامالى، شيخ طوسى، ص 305، مجلس 11 و تنبيه الخواطر، ج 2، ص 87.
3) بحار الانوار، ج 66، ص 407، باب 37، ح 14.
4) كتاب الزهد، ص 33، ح 87.
نویسنده / اكبر اسدعليزاده ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره110
منبع: سایت ذی طوی