چکیده: انسان موجودی است که خداوند او را تکریم کرده است و تمام موجودات را در اختیارش گذاشته است و راه افزایش این کرامت را نیز به او معرفی کرده است و آثار بی‌توجهی به آن را نیز گوشزد کرده است.
امروزه کلمه حقوق بشر و کرامت انسانی زیاد تکرار می‌شود، بعضی‌ها برای توجیه قتل و غارتشان و برخی دیگر برای توجیه اهداف استعمارگری و توجیه افکار عمومی و برخی هم از سر مظلومیت در مقابل متجاوزان می‌ایستند و دفاع از حقوق بشر و کرامت انسانی را در معنای واقعی خودش فریاد می‌زنند، در همین اوضاع آشفته، ذهن‌های تشنه حقیقت واقعیت کرامت انسانی را جویا است، به راستی کرامت انسانی چیست و چگونه به دست می‌آید؟ احیای این واژه مقدس به چیست؟
کرامت انسانی و انواع آن:
کرامت در لغت به معنای تعظیم و تنزیه آمده است [1] و در اصطلاح به معنای اخلاق و افعال نیکو و پسندیده است [2] از جمله امور مهمی است که خداوند آن را به خود نسبت می‌دهد و خود را فاعل آن می‌داند و در قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً [اسراء/70] ما آدمي‌زادگان را گرامى داشتيم و آنها را در خشكى و دريا، بر مركب‌هاى راهوار حمل كرديم و از انواع روزي‌هاى پاكيزه به آنان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از موجوداتى كه خلق كردهايم، برترى بخشيديم».
خداوند وقتی می‌خواست عالم را از عدم به وجود تبدیل کند سه گونه موجود را خلق کرد که برخی را فرشته و عقل محض قرار داد و برخی دیگر را حیوان که شهوت محض است خلق نمود و بعد با خلقت مخلوطی از حیوان و فرشته به نام انسان به خلقتِ خود رنگ تمامیت را پوشاند، و طبق آیه شریفه فوق انسان را به کرامت مزین ساخت که اگر عقل او بر شهوتش غالب شود، از فرشتگان برتر است و اگر شهوتش بر عقلش چيره شود، از حيوانات پستتر خواهد بود.
کرامت که خداوند آن را از نعمت‌های ارزانی شده به بشریت معرفی کرده است و منشاء وجودش از بارگاه قدس الهی است، اگر به اندازه خردلی در وجود بشر رشد پیدا کند و آدمی با اتکاء به دین خدا و دستورهای پیامبر گونه عقل، آن را در وجود خود پرورش دهد، بسیاری از افعال زشت از او سر نخواهد زد و در مقابل به اندازه کرامتی که در خود پرورش داده است درِ خوبی‌ها به رویش باز می‌شود امام علی (علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید:
«هر کس از کرامت نفس برخوردار باشد، شهوات و زشتی‌ها نزد او بی‌ارزش و بی ثمر می‌شود». [3]
اقسام کرامت انسانی:
1: کرامت ذاتی:
انسان اختراع خداوند سبحان است، و خداوند او را طوری آفریده است که نسبت به سایر موجودات از لحاظ ساختمان وجودی ممتاز و دارای امکانات بیشتری است، خداوند هنگامی که انسان را اختراع کرد و با دستان قدرتش گل او را سرشت و از روحش در او دمید، ذات اقدسش را تهنیت و تبریک گفت و فرمود:
«ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقين [مومنون/14] سپس آن را آفرينش تازهاى داديم پس بزرگ است خدايى كه بهترين آفرينندگان است».
آفرين بر آن آفریننده‌ای که با قدرت بی‌نظیرش موجودی خلق کرد که بعد از هزاران هزار سال مخترعی به توانایی و حکمت او یافت نمی‌شود و او با دست توانایش علم و حكمت و لياقت و شايستگى را در چنين موجود ناچيزى ايجاد کرد، که امروزه منشاء بسیاری از تولیدات شده است، خداوند انسان را گرامی داشته است و چیزی از او گرامی‌تر در جهان وجود ندارد، رسول خدا می‌فرماید:
«هيچ چيز نزد خدا گرامي‌تر از فرزند آدم نيست. عرض شد: اى پيامبر خدا! حتّى فرشتگان؟! فرمود: فرشتگان، بسان خورشيد و ماه، مجبورند». [4]
2: کرامت اکتسابی:
تلاش برای کسب فضائل را خداوند در وجود انسان قرار داده است، یعنی خداوند فضائل را معرفی کرده و آثار و فواید آن را بیان نموده و راه رسیدن به آن را نیز به لطف خود مشخص کرده است، کرامت و ارزش دهی به خود از جمله اموری است که انسان باید برای رسیدن به آن تلاش کند و با رعایت بایدها و نبایدهایی که خداوند مشخص کرده است به این نعمت بزرگ دست پیدا بکند، این نعمتی است که برای همه انسان‌ها قابل رسیدن است و کافی است آنان تلاش کنند، امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«خداوند در فرشتگان فقط عقل نهاده است و نه خواهش نفسانى، و در ستوران ميل و خواهش نهاده است و عقل نه، و در بنى آدم هر دو را نهاده است. پس، آن كه عقلش بر خواهشش چيره آيد از فرشتگان بهتر است و هر كه خواهشش بر خردش غالب شود از ستوران بدتر است». [5]
در حدیث فوق فرق بین انسانیت و حیوانیت در شیوه تلاش‌کردن است، اگر انسان در خوبی‌ها تلاش کند و در صدد پیروی از دستورات خداوند باشد روز به روز رشد کرده و از ملائکه هم با ارزش‌تر شده و کرامتی بزرگ را تصاحب می‌کند اما اگر در شهوات تلاش کند روز به روز به لجن زارهای پستی و ضلالت کشیده خواهد شد، در واقع این تلاش انسان است که او را عزیز یا ذلیل می‌کند.
با توجه به مطالب فوق به این نتیجه می‌رسیم که انسان موجودی است که خداوند او را تکریم کرده است و تمام موجودات را در اختیارش گذاشته است و راه افزایش این کرامت را نیز به او معرفی کرده است و آثار بی‌توجهی به آن را نیز گوشزد کرده است، اما امروزه برخی با اعمال سوء خود این کرامت را از دست می‌دهند و تبدیل به زورگویانی می‌شوند که به خاطر اهداف منفعت طلبانه و شهوات شیطانی خود جایگاه کرامت انسان را متزلزل کرده و در صدد سلطه بر تمام دنیا هستند که شایسته است افراد آزاده از کرامت انسانی دفاع نموده و آنان را سر جای خودشان بنشاند.
.......................
پی نوشتها:
[1]. باقری، محمد حسین، فطرت و کرامت انسانی از منظر قرآن و امام، مجله بینات، ص 183.
[2]. همان مدرک قبلی 183.
[3]. «مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَيْهِ شَهْوَتُ» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ گوناگون، انتشارات اسلاميه، تهران، ج 67، ص 78.
[4]. «ما شَيءٌ أكرمُ علَى اللّه مِن ابنِ آدمَ قيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و لا الملائكةُ؟! قالَ: الملائكةُ مَجْبورونَ، بمنزلةِ الشّمسِ و القمرِ» علاء الدين علي المتقي بن حسام الدين الهندي البرهان فوري، كنز العمّال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409ق، ح ش 34621.
[5]. «إنّ اللّه َ عزّوجلّ ركّبَ في الملائكةِ عقلاً بلا شَهوةٍ، و ركّبَ في البهائمِ شَهوةً بلا عقلٍ، و ركّبَ في بني آدمَ كِلْتَيْهما، فمَنْ غلَبَ عقلُهُ شهوتَهُ فَهُو خيرٌ مِن الملائكةِ، و مَن غلَبتْ شَهوتُهُ عقلَهُ فهُو شَرٌّ مِن البهائمِ» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ گوناگون، انتشارات اسلاميه، تهران، ج 57 ص 299.
نظرات
مطلب شما درکانال اخلاق اسلامی منتشر شد