دشمن قسم‌خورده‌ی خود را بهتر بشناسیم

  بسم الله الرحمن الرحیم
 انسان‌ در اولین لحظات زندگی بود که یک دشمن قسم‌خورده علیه او پیدا شد.

آن دشمن، کسی جز شیطان نبود؛ که وقتی خداوند، به ملائکه فرمود: «اسْجُدُوا لِآدَم‏ [بقره/34] برای آدم سجده کنید»، او تکبر کرده و سجده نکرد و با این نافرمانی از درگاه الهی رانده شد و از خداوند مهلت خواست و بعد که مهلت داده شد؛ گفت: «فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِین‏‏ * إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِين‏ [ص/82 و 83] به عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم كرد، مگر بندگان تو؛ آنان كه خالص شده‏‌اند» و به خداوند گفت: «لَأَقْعُدَنَّ لهَُمْ صرَِاطَكَ الْمُسْتَقِیمَ * ثُمَّ لاََتِیَنَّهُم مِّن بَینْ‏ِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمَانهِِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ  وَ لَا تجَِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِین ‏[اعراف/16و17] من هم براى (فریب دادن) آنان حتماً بر سر راه راست تو (به كمین) خواهم نشست سپس از روبرو و از پشت سر و از راست و چپ آنان به سراغشان می‌روم و بیشتر آنان را سپاسگزار نخواهى یافت.»

دشمن قدیمی و فرصت‌طلب:

ما با چنین دشمنی مواجه هستیم که سبب اخراج پدر و مادرمان از بهشت شد و با فریب دادن آن‌ها لباس بهشتی را از تن آنها بیرون کرد و حالا به دنبال فریب ماست تا «لباس‌تقوی» را از ما بگیرد و عیب‌های ما را آشکار کند و لباس تقوی، همان لباس حیا و عمل‌‌ صالح و عبادت‌ خداوند است.

همان‌طور که لباس ظاهری، انسان را از سرما و گرما و خطرها، حفظ می‌کند و هم‌چنین، عیوب انسان را می‌پوشاند و نیز می‌تواند زینتی برای جسم انسان باشد، «لباس‌تقوی» هم برای روح انسان، همین خاصیت‌ها را دارد که قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَ خَیْر [اعراف/26] و البته لباس تقوى بهتر است‏.»

و این شیطان، همکارانی دارد که ما آنها را نمی‌بینیم ولی‌ آنها ما را می‌بینند و به دنبال فریب ما هستند و خداوند، به خاطر علاقه‌ای که به بندگان خود دارد، در قرآن کریم آنها را نصیحت فرموده که: «یا بَنی‏ آدَمَ لا یَفْتِنَنَّكُمُ الشَّیْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَیْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ یَراكُمْ هُوَ وَ قَبیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ [اعراف/27] اى فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد، آن‌گونه كه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون كرد و لباسشان را از تنشان بیرون ساخت تا عورت‌هاشان را به آنها نشان دهد! چه اینكه او و همكارانش شما را مى‏‌بینند از جایى كه شما آنها را نمى‏‌بینید.»[1]

چهارده بار تذکر در قرآن:

چهارده بار در قرآن کریم، به دشمن بودن شیطان، علیه انسان؛ اشاره شده است [2]،‌ و در یکی از این آیات، خداوند می‌فرماید: «إِنَّ الشَّیْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا [فاطر/6] بى‏‌گمان، شیطان دشمن شما است، پس شما نیز او را دشمن بگیرید» چنانکه به حضرت آدم (علیه‌السلام) فرمود:‌ «یا آدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلا یُخْرِجَنَّكُما مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقى‏ [طه/117] اى آدم! همانا این (ابلیس) دشمن تو و همسر توست، پس (مواظب باش كه با وسوسه‏‌هایش) شما را از بهشت بیرون نكند كه به رنج و مشقّت خواهى افتاد.»

مقداری از دشمنی‌های شیطان علیه انسان:

شیطان و همکارانش؛ به وسیله‌ها و روش‌های مختلف؛ علیه انسان، دشمنی می‌کنند که به بعضی از آنها که در قرآن کریم آمده است اشاره می‌شود:

لغزش به سمت نافرمانی و گناه[بقره/6 و آل‌عمران/155]، وعده به فقر[بقره/268]، امر به فحشاء و زشتی‌ها[بقره/268]، تماس و به هم زدن تعادل[بقره/275]، ترساندن دوستان خود[آل‌عمران/175]، هم‌نشینی بد[نساء/38]، به گمراهی افکندن[نساء/60]، وعده به فریب و نیرنگ[نساء/120]، ایجاد دشمنی و کینه به وسیله‌ی شراب و قمار[مائده/91]، زینت‌دادن کارهای نادرست[انعام/43 - انفال/48]، به فراموشی انداختن[68]، وسوسه[اعراف/20 - اعراف/200]، بر هم زدن میان برادرها و کدورت انداختن[یوسف/100 - اسراء53]، وعده‌ی نادرست و تخلّف[ابراهیم/22]، رها‌سازی انسان به هنگام امید[فرقان/29]، افکندن به رنج و عذاب[ص/41]، سرگردان ساختن[انعام/71] و...

بايد به خداوند پناه ببریم:

خداوند متعال، برای محفوظ ماندن انسان از دشمنی‌های شیطان، او را به پناه بردن به خودش (خدا)، دعوت کرده و می‌فرماید: «وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمیعٌ عَلیم‏ [اعراف/20] و هر گاه وسوسه‌‏اى از شیطان به تو رسد، به خدا پناه بر؛ كه او شنونده و داناست!» و منظور از پناه‌بردن به خداوند، علاوه بر گفتن جمله‌ی «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم‏»،‌ این است که این جمله؛ مقدمه‌ای باشد برای حالت توجه به خدا و دوری از هوى و هوس‌هاى سركشى كه مانع فهم و درك صحیح انسان است‏ و البته این‌گونه پناه‌بردن به خداوند، باید به همراه ایمان و رعایت دستورات الهی باشد.

فرشته‌ای که شیطان را دور می‌کند:

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «مَنِ اسْتَعَاذَ بِاللَّهِ فِی كُلِّ یَوْمٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَكَّلَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَیْهِ مَلَكاً یَدْفَعُ عَنْهُ الشَّیْطَانَ كَمَا یَدْفَعُ الْإِبِلُ الْغَرِیبَ عَنِ الْحَوْضِ [3] هر که در هر روز ده مرتبه از شر شیطان به خداوند، پناه ببرد خداوند فرشته‌ای را بر او می‌گمارد که شیطان را از او دفع کند همان‌طور که شتر، غریب نا‌آشنا را از حوض [آب] دور می‌کند.»

دو نوع شیطان وجود دارد:

خوب است بدانیم که بنابر روایت، شیطان دو نوع است؛‌ شیطان از نوع جن و شیطان از نوع انسان که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این‌مورد می‌فرماید: «إِنَّ الشَّیْطَانَ اثْنَانِ؛ شَیْطَانُ الْجِنِّ وَ یَبْعُدُ بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ شَیْطَانُ الْإِنْسِ وَ یَبْعُدُ بِالصَّلَاةِ عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ [4] شیطان دو نوع است؛ یک شیطان از نوع جن است که چنین شیطانی با ذکر «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» دور می‌شود و یک نوع شیطان از جنس انسان است و چنین شیطانی با صلوات بر پیامبر و آل او دور می‌شود.»

 کسی که خواب بد ببیند چنین بگوید:

از روايات بر مي‌آيد كه شيطان حتّي در خواب انسان هم دست از او بر نداشته و در گوش او نجوا مي‌كند؛ امام صادق (علیه‌السلام) در مورد کسی که خواب بدی ببیند می‌فرماید: «هر گاه مردى خواب بدى دید باید از پهلویى كه بر آن خوابیده به پهلوى دیگر بغلتد و بگوید: «إِنَّمَا النَّجْوى‏ مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»، و سپس بگوید: «عُذْتُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِكَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» یعنی: پناه مى‏‌برم به آنچه فرشتگان مقرّب خدا و پیامبران مرسل و بنده‏‌هاى شایسته‌ی او به آن پناه می‌برند از شرّ آنچه در خواب دیدم و از شرّ شیطان رجیم»[5]

 خداوند، همه‌ی ما را با ایمان و توجه به خودش؛ از شر این دشمن قسم خورده، حفظ فرماید.

-------------------------------------------------------

 پی‌نوشت:

[1]. با استفاده از تفسیر نمونه، ج‏6، ص132 تا 138
[2]. این چهارده مرتبه عبارتند از: بقره/168 و 208 - انعام/142 - اعراف/22 - یوسف/5 - کهف/50 - طه/117 - قصص/15 - فاطر/6 - یس/60 - زخرف/62 - نساء/101 - اسراء/53، کهف/50
[3]. مستدرک‌الوسائل، ج5، ص376
[4]. همان، ص342
[5]. إِذَا رَأَى الرَّجُلُ مَا یَكْرَهُ فِی مَنَامِهِ فَلْیَتَحَوَّلْ عَنْ شِقِّهِ الَّذِی كَانَ عَلَیْهِ نَائِماً وَ لْیَقُلْ إِنَّمَا النَّجْوى‏ مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ثُمَّ لْیَقُلْ عُذْتُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِكَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ «اصول‌کافی‌، ج8، ص142»