برای بررسی دعای سیفی صغیر ابتدا سخن شیخ عباس قمی درباره این دعا در مفاتیح الجنان را می آوریم و پس از بررسی آن، نکات دیگری را تقدیم می کنیم.
۱) مرحوم شیخ عباس قمی ره از استاد خودش یعنی محدث نوری این دعا را نقل کرده و در مقدمه نقل دعا اینچنین نگاشته است:«شيخ بزرگوار ثقة الاسلام نورى(عطر اللّه مرقده) اين دعا را در صحيفه ثانيه علويه ذكر كرده و فرموده: براى اين دعا در كلمات ارباب طلسمات و تسخيرات شرح عجيبى است و براى آن آثار شگفتى ذكر كرده اند و من چون اعتماد بر آن آثار نداشتم از ذكر آنها خودداری كردم، ولى اصل دعا را از باب مسامحه از روى اقتداء به علماى برجسته ذكر مى كنم.
و آن دعا اين است: رَبِّ أَدْخِلْنِي فِي لُجَّةِ بَحْرِ أَحَدِيَّتِكَ وَ طَمْطَامِ يَمِّ وَحْدَانِيَّتِكَ وَ...»[مفاتیح الجنان، دعای سیفی صغیر] همچنانکه از متن بالا بر می آید؛ این دعا در کتاب صحیفه علویه از مرحوم علامه شیخ عبدالله بن صالح سماهیجى
که ۱۵۶ دعای امام علی(علیه السلام) را در خود گنجانده، نیامده و محدث نوری آن را در مستدرک خود جای داده است. البته از متن بالا بی اعتمادی شیخ عباس قمی و استادش نسبت به آثار و فواید منسوب به این دعا نیز فهمیده می شود.
۲) این دعا در هیچ یک از کتاب های حدیثی ما نیامده است. حتی این دعا در مجموعه ۱۱۰ جلدی بحار الانوار که دریاهی روایی منقول از اهل بیت(علیهم السلام) را در خود جای داده نیز وارد نشده است. این عدم درج در کتابهای حدیثی منسوب بودن این دعا به امام علی(علیه السلام) را جداً زیر سؤال می برد.
۳) عبارت این دعا، سه نوع درخواست را در خود جای داده که آنها عبارتند از: الف) طلب رحمت الهی و دوری از بلاها برای فرد ب) تقاضای شخص برای محبوب گشتن و مقبولیت نزد دیگران ج) تقاضای شخص برای نابودی حسودان و دشمنانش. آثار و فوایدی که با شرح و بسط گسترده برای این دعا ذکر شده را نیز می توان حول این محورهای سه گانه گردآوری کرد.
۴) دعای دیگری با همین نام قاموس القدرة در کتاب خزائن ملا احمد نراقی آمده که کلاً الفاظ آن با دعای وارد شده در مفاتیح الجنان متفاو است. در ابتدای این دعا ملا احمد نراقی بیان داشته که کسی که ۹۹مرتبه آن را بخواند فواید زیادی داشته و دشمن را نابود و حاکمان را تسخیر می کند و گفته شده که ختم آن ۹۹روز و هر روز ۹۹بار است و ختم متوسط آن ۹روز هر روز ۹۹بار و ختم کوتاه آن سه روز و هر روز ۹۹بار است. ملا احمد نراقی نقل کرده که آن را از دست خط علامه محمد تقی مجلسی ره نقل کرده و آن دعا اینچنین است:« بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحیمِ اِلَهِی قَد تَلاطَمَتْ اَمواجُ قامُوسِ قُدرَتِکَ فَظَهَرَتْ فِی کُلِّ مَقدُورٍ آثَارُ قُدْرَةٍ عَجیبَةٍ غَریبَةٍ...»[خزائن، ص۴۲۸]
در نقل کتاب خزائن هیچ نامی از هیچ امامی نیامده و همچنین ختم های منقول نیز همراه با عدم تأیید ملا احمد نراقی نقل شده است. البته این دعا نیز در مجامع حدیثی قدیم و جدید هم وجود ندارد.
نتیجه گیری
چه دعا و نقل شیخ عباس قمی و چه دعا و نقل ملا احمد نراقی را نمی توان صادر شده از امام علی علیه السلام شمرد. البته از آنجا که این دعاها الفاظی مخالف قرآن و حدیث ندارند می توان به امید ثواب و روا شدن حاجات از طرف خود آنها را خواند. باز هم باید توجه داشت که این الفاظ و تشویق هایی که برخی از علما داشته اند ممکن است برای دعای دوم باشد نه دعایی که در مفاتیح آمده، چرا که نحوه ختم دعا در کتاب خزائن آمده است. هرچند که طریقه ختم مورد تأیید خود نویسنده خزائن قرار نگرفته و با نقل قولی مجهول آن را بیان کرده است.
سلام علیکم ضمن عرض احترام و تشکر بابت ارتباط با این مرکز
می دانیم که یکی از مهمترین آیات قرآن کریم، آیة الکرسی است. حتی از آن با عنوان قله قرآن در روایات یاد شده و برای آن آثار زیادی وارد گشته است. اما اینکه این مهم در آیه اول یا آیه ۲۵۵ سوره بقره نهفته است یا دو آیه بعدی را هم شامل می شود یا نه، پرسشی به جا و خوب است که در ادامه در ضمن بیان ادله به نتیجه و جواب خواهیم رسید.
الف) همگی با نام آیه الکرسی آشنا هستند و مفرد بودن لفظ آیه خود دلیلی بر تک آیه بودن آیه الکرسی به حساب می آید. زیرا اگر بنا بود برای سه آیه نامی خاص انتخاب کنند؛ دیگر معنا نداشت آن را با نام مفرد آیه بخوانند و از اسم جمع آیات استفاده نکنند.
ب) وجه نام گذاری های سوره ها و آیات خاص قرآنی، وجود کلمه ای ویژه در آن آیه و آن سوره است. مثلاً نام سوره ای که در آن ماجرای بقره وارد شده را سوره بقره می گویند و آیه ای که کلمه کرسی در آن آمده را آیت الکرسی می نامند و معنا ندارد که آیات بعدی را هم بدین نام بخوانند همچنانکه سوره های بعدی سوره بقره را کسی سوره بقره نمی خواند.
ج) در روایتی از پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) نقل شده است که حضرت به امام علی(علیه‌السلام) فرمودند:«سَيِّدُ القُرآنِ البَقَرَة وَ سَيِّدُ البَقَرَةِ آيَةُ الكُرسِيّ يَا عَلِيّ إِنَّ فِيهَا لَخَمسِينَ كَلِمَةٍ فِي كُلِّ كَلِمَةٍ خَمسُونَ بَرَكَة، آقای قرآن سوره بقره است و آقای سوره بقره، آیة الکرسی؛ ای علی همانا در آن پنجاه کلمه است که در هر کلمه ای پنجاه برکت نهفته است.»[مجمع البیان، طبرسی، ج۲، ص۶۲۶]
این نقل به روشنی تعداد آیات این آیه خاص قرآن را ۵۰عدد ذکر کرده که با محاسبه تنها تطبیق بر آیه نخست یا همان آیه ۲۵۵ سوره بقره می کند. پس دو آیه و کلمات بعدی را نمی توان از آیة الکرسی بدانیم.
د) امام سجاد(علیه السلام) از پیامبر گرامی اسلام روایت کردند که:«مَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلِ الْبَقَرَةِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِ وَ آيَتَيْنِ بَعْدَهَا وَ ثَلَاثَ آيَاتٍ مِنْ آخِرِهَا لَمْ يَرَ فِي نَفْسِهِ وَ مَالِهِ شَيْئاً يَكْرَهُهُ وَ لَا يَقْرَبُهُ شَيْطَانٌ وَ لَا يَنْسَى الْقُرْآن؛ کسی که چهار آیه از آیات ابتدای سوره بقره و آیت الکرسی و دو آیه بعد آن را و سه آیه انتهایی همین سوره را بخواند در جان و مالش آن چیزی که از آن نا خوشنود می شود را نمی بیند و شیطان به او نزدیک نشده و قرآن را فراموش نمی کند.»[الکافی، کلینی، ج۲، ص۶۲۱]
از آنجا که در متن آمده آیت الکرسی و دو آیه بعدی آن، می فهمیم که به مجموع سه آیه آیت الکری نمی گویند و تنها همان یک آیه را می توان اینچنین خطاب کرد.
هـ) مرحوم طریحی در مجمع البحرین اینگونه می نگارد:«و آية الْكُرْسِيُ" معروفة، و هي إلى قوله وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ؛ و آیة الکرسی معروف و مشهور است و آن تا فرموده خداوند؛ " وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ؛ و او بلند مرتبه بزرگ است." می باشد.[مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، ج۴، ص۱۰۰]
نتیجه گیری
اینها شواهد و قرائنی است که از آن می فهمیم که آیة الکرسی تنها یک آیه و همان آیه ۲۵۵ سوره مبارکه بقره است.
اول باید حس را بشناسیم و به تعریفی مشترک از آن برسیم. حسّ همان درک به وسیله حواس پنجگانه را می گویند. همانگونه که در کتاب المفردات آمده است:« الْحَاسَّةُ: القوة التي بها تدرك الأعراض الْحِسِّيَّةُ، و الْحَوَاسُ: المشاعر الخمس یعنی چیزی که درک می شود با قوای چشایی، بویایی، لامسه، شنوایی و بینایی.(مفردات راغب اصفهانی، ج۱، ص۲۳۱)
دوم اینکه باید به درک درستی از خداوند برسیم و اینکه او مجرد و بسیط است و مانند ما نه تنها بُعد مادی ندارد؛ بلکه کلاً قابل مقایسه و تشبیه به ما نیست. همچنانکه در قرآن کریم آمده است:« لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ[شوری/۱۱] چيزى مانند او نيست و اوست شنواى بينا.»
پس نه تنها خداوند شبیه ما نیست، بلکه شبیه هیچ چیز دیگری هم نیست و از این روست که بارها در قرآن سخن از تسبیح و پاک بودن خداوند از وصف بندگان، سخن به میان آمده است. مثلاً آمده:« سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ[الصافات/۱۵۹ و المؤمنون/۹۱]
اما باید توجه داشته باشیم که هر گوینده ای برای انتقال مفاهیم توسط سخن گفتن، نیازمند استفاده از مثال های مقبول مخاطب خویش است و از این روست که می بینیم در قرآن سخن از بینایی و شنوایی خدا به میان آمده است. این گونه عبارت ها در اصل شرح علم الهی است ولی در قالب و شکلی که مخاطب قرآن به آن عادت داشته و آن را می فهد و راحت درک می کند. بله اگر حقیقت ذات الهی مورد تبیین دقیق و با اصطلاحات فیلسوفانه بیان می شد قابل استفاده عمومی نبود و چه بسا که خواص جامعه نیز از آن درکی بسیار اندک هم نمی یافتند. از این روست که هم صفات الهی و هم افعال خداوند با بیانی ساده گفته شده است.
بنابراین ما هم با شما هم عقیده هستیم در اینکه خداوند جسم نیست تا تغییری در او راه داشته باشد و تغییر و تحول مربوط به عالم ماده است(كشف المراد، ص۲۹۴)
ما هم می دانیم که خشم و غضب الهی تفاوت بسیار زیادی در ماهیت، چیستی و چگونگی با خشم و غضب ما انسانها دارد؛ زیرا خشم ما ناشی از هیجانات درونی و برافروختگی های ماست چیزی که اصلاً در خدا راه ندارد و خشم خداوند در اصل دور کردن بندگان از رحمت و لطف واسعه پروردگار است. این دور شدن و محروم شدن از رحمت و مهربانی هم در اصل بازتابی از اعمال بندگان است نه اینکه تغییر و تحولی درونی در خداوند به وجود آمده باشد.
درباره محبت و دوست داشتن هم اینچنین است. محبت ما در اصل یک انفعال است در برابر محبوب و یک نوع واکنش قلبی است. اما ماهیت همین محبت در خداوند بسیار متفاوت از ما انسانهاست و آن چیزی جز بهره مندی از دریای لطف الهی نیست. دریایی که همیشه جریان داشته و این بندگان بودند که به واسطه اعمالشان خود را از آن بهره مند می ساختند.(تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۸۴)
علامه طباطبایی نیز در تعریف حبّ و بغض الهی بیان داشتند که محبت خدا نسبت به بندگان این است که رحمتش را بر او گسترده كند، و به سوى او بكشاند و بغض خداى تعالى نسبت به كسى اين است كه رحمتش را از او بازدارد و دور كند. (ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۷، ص ۷۷)
در روایات نیز نقل شده که عمرو بن عبید خدمت امام باقر(علیه السلام) رسید و این آیه را خواند:«وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى[طه/۸۱] و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در [ورطه] هلاكت افتاده است.» سپس از حضرت پرسید که منظور از این غضب چیست؟ حضرت فرمودند:«هُوَ الْعِقَابُ يَا عَمْرُو إِنَّهُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ زَالَ مِنْ شَيْءٍ إِلَى شَيْءٍ فَقَدْ وَصَفَهُ صِفَةَ مَخْلُوقٍ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يَسْتَفِزُّهُ شَيْءٌ فَيُغَيِّرَهُ؛ این عقاب است. اى عمرو هر كه پندارد خدا از حالى به حالى در می آید او را با صفت مخلوق وصف كرده است و همانا خدا را چیزى تحریك نمی كند تا او را تغییر دهد.»[الکافی، ج۱، ص۱۱۰] از این حدیث هم تفاوت ها بین غضب خدا و خشم انسانها فهمیده می شود.
نتیجه گیری
اینکه محبت و بغض با تعریف مادی و انسانی آن در خداوند راه ندارد حرفی درست و صحیح است؛ اما محبت و بغض خداوند با تفسیری که روایات در اختیار ما قرار می دهند که هیچگونه تغییر و تحولی را هم شامل نمی شود؛ مطلبی صحیح برای خداوند است.
پاسخ شما مبنی بر مستندات قرآنی، تاریخی و استدلال عقلی تقدیم می شود:
۱- عبد الحسین یا عبد الزهرا و اسم هایی مانند آن، یک اسم دو بخشی ست که از مضاف و مضاف الیه تشکیل شده است. برخی گمان کرده اند چنین اضافه ای کفر آمیز و غلط است. در حالی که اضافه اینچنینی حتی در قرآن کریم هم آمده است؛ اضافه ای که مضاف آن عبد و مضاف الیه آن چیزی جز خدا باشد. خداوند در قرآن فرموده است:« وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ[نور/۳۲] بى همسران خود و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد.» در این آیه عباد که جمع عبد است مضاف ضمیر متصل "کم" قرار گرفته که مرجع آن به صالحین بر می گردد و چیزی غیر از خداوند است. پس اضافه ا مثل عبد الصالح یا عباد الصالحین ترکیبی بی نقص و غیر شرک آمیز است. از این رو می توان بیان داشت که عبد الحسین و عبد الزهرا و غیره نیز کاربردی صحیح داشته باشد.
۲- در تاریخ صدر اسلام شاهد این هستیم که برخی از صحابه از چنین نامهایی بهره می بردند و پیامبر در مقابل این اسم ها سکوت کرده و با سکوت خویش(تقریر) جواز این نوع نامگذاری را امضا فرمودند. مانند نامهای چون: عبد عمرو بن يزيد، عبد عوف بن عبد الحارث، عبد قيس بن لأي، عبد المسيح النجراني و... حال اگر استفاده از اینگونه نامها غیر مجاز بود پیامبر می بایست نهی کرده و اصحاب را از شرک دور کند.[الاصابه، ج۴، ص۳۱۶]
به علاوه آنکه نامگذاری افراد با پیشوند «عبد» به عنوان احترام و تشریفات چیز نوینی نیست و در تاریخ عرب نیز امری مرسوم بوده است. لذا در بین اعراب مرسوم بوده که کودکان یتیم تحت سرپرستی شخصی را به عنوان عبد آن شخص نام گذاری می کرده اند. چنانکه جناب هاشم قبل از وفات، به فرزندش مُطّلب سفارش کرد سرپرستی برادر خردسالش «شیبه» را بر عهده گیرد. مطّلب نیز وصیت پدرش را انجام داد و شیبه را به مکه آورد و همین امر باعث شد تا شیبه به عبدالمطلب به معنای کسی که احترام مطلب را دارد؛ مشهور شود. پس از اسلام نیز وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم اسامی بعضی از صحابه را تغییر داد؛ اعتراضی نسبت به نام عبد المطلب نداشت و این نام را که دیگران هم داشتند؛ تأیید کرد.[ تاريخ الخميس في أحوال أنفس النفيس، ج۱ ، ص۱۵۸]
۳- علاوه بر نکات قرآنی و تاریخی بالا در بحثی علمی می توان بیان داشت که عبد در سه معنا می تواند کاربرد داشته و معنایی به خصوص را برساند. آن سه معنا عبارتند از:
الف) عبودیت تکوینی: یعنی خداوند خالق و معبود است و همه مخلوقات عالم هستی بنده او هستند که این عبودیت مخصوص خدا است.
ب) عبودیت قراردادی و قانونی: عبد و امه که در مقابل کفاره برخی گناهان آزاد می شوند و در ابواب فقهی بحث می شود باشد.
ج) عبودیت تشریفی و اخلاقی: گاهی انسان برای ادای احترام نسبت به فردی بزرگوار و اعلام اطاعت از او، به او می‌گوید من عبد و غلام تو هستم، یعنی همانگونه که بنده وضعی و قانونی نسبت به سیدش مطیع است، من هم نسبت به تو مطیع هستم.
از آنجا که در صحاح گفته: «أَصْلُ الْعُبُودِيَّةِ الخُضُوعُ و الذُّلُّ ... و الْعِبَادَةُ الطّاعةُ» و عبارت قاموس چنين است: الْعُبُودِيَّةُ و الْعُبُودَةُ و الْعِبَادَةُ: الطّاعَةُ» نتیجه می گیریم که عبادت معنایی جز طاعت و خشوع و خضوع نمی دهد و بستگی دارد که این اطاعت و خضوع به چه نیتی در برابر دیگری شکل بگیرد. اگر این نوع عمل در برابر چیزی با نیت پرستش صورت بگیرد معنای اول را داده و اگر تنها به معنای خاکساری و ابراز ارادت باشد معنای سوم را می دهد. به طور طبیعی هم وقتی یک غلام می گوید من بنده و عبد فلانی هستم؛ کسی معنای پرستش فلانی را به ذهن خود خطور نمی دهد. پس با توجه به اصل معنایی عبد باید درباره لغاتی چون عبد الحسین و عبد الزهرا و... به نیت و قصد فرد مراجعه کنیم.
۴- امروزه وهابیت و برخی از اهل تسنن می خوهند شیعیان را با دلایلی هر چند واهی مورد طعنه و تهمت قرار دهند تا شکنندگی عقاید خودشان مغفول بماند؛ در حالی که اگر به فتواهای خودشان مراجعه می کردند می دیدند که علمای بزرگشان نامگذاری "عبدالنبی" را جایز بر شمرده و آن را شرک نمی دانند حتی علمای بزرگی از آنان همنامشان مواردی چون عبد النبی و عبد الرسول و ... بوده است.
مثلاً شافعی صغیر فتوا داده که:«در صورتي نامگذاري به عبدالكعبه يا عبد الدار يا عبد العلي يا عبدالحسن يا عبد النبي ، حرام است كه موجب توهم شرك باشد؛ اما نظر درست آن است كه اين چنين نامگذاري جايز مي باشد ، بويژه اگر هدف ازاين نامگذاري انتساب صاحب نام به افراد ياد شده باشد.»[ نهاية المحتاج للشافعي الصغير، ج۸ ص۱۴۸]
مشاهیر و علمای بسیاری از اهل سنت نیز از امثال عبد النبی و عبدالرسول و... نیز برای نامگذاری استفاده می کردند که به عنوان نمونه برخی از آنها مورد اشاره قرار می گیرد:« الشيخ عبد النبي المغربي المالكي، عبد المطلب بن ربيعة ابن الحارث، القاضي عبد النبي الأحمد نجري، عبد قيس بن لأي بن عصيم، عبد النبي الخليلي، الشيخ عبد النبي الصدر شيدا، عبد النبي بن محمد بن عبد النبي المغربي و...»
نتیجه گیری
بنابراین استفاده از نامهایی چون عبد الرسول و عبد الزهرا و ... به عنوان پروفایل یا نام فرزندان اشکالی نداشته و منافاتی با بندگی خدا و مقام عبودیت فرد در مقابل الله ندارد. البته باید افراد اطلاعات علمی و تاریخی خود را بالا ببرند تا بتوانند در مقابل هجمه ها پاسخگو باشند.
باسلام و عرض تشکر به خاطر ارتباط با این مرکز
در پاسخ اینگونه پرسش ها تنها کافی است بگوییم چه کسی گفته است؟ در اصل شبهه افکن ابتدا باید ثابت کند که حضرت نوح تعداد حیوانات بسیار زیادی و از هر حیوانی یک جفت را با خود به درون کشتی برده تا در گام بعدی این پرسش مطرح شود که مگر این کشتی به چه اندازه بزرگ بوده یا چگونه غذای آن حیوانات تأمین می شده است.
آن چیزی که ما داریم این است که به زیر آب رفتن زمین و آن عذاب الهی، مربوط به کل کره زمین نبوده است. زیرا می دانیم که آن باران سیل آسا و آن دریا شدن خشکی ها یک نوع عذاب الهی بوده است و وقتی وسایل ارتباطی آن روزگار را در نظر می گیزیم می فهمیم که سخن و دعوت حضرت نوح امکان نداشته که به کل کره زمین و همه مردمان رسیده باشد تا آنکه بگوییم در اثر انکار مردم کل کره زمین، همگی آنها مستحق عذاب شدند و تمام زمین زیر آب رفته است.
پس به زیر آب رفتن سراسری نبوده و فقط منطقه ای خاص را در بر گرفته است. در چنین شرایطی هم نیاز نیست که برای نجات گونه های مختلف حیوانات، از همه آنها یک جفت را در کشتی حضرت نوح فرض کنیم تا آن شبهات پیش بیاید. چرا که وقتی طوفان مربوط به یک منطقه بوده پس اگر تنها برخی حیوانات خاص آن هم اهلی همان منطقه در کشتی نوح جای گیرند کافی است.
در روایات هم نداریم که حضرت نوح از هر حیوانی یک جفت را با خود همراه کرد؛ بلکه نقل هایی را داریم که تنها نام حیواناتی خاص و محدود را بر شمردند. مثلاً از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه: هشت جفت از جانوران در كشتي حضرت نوح جا داده شدند. اين هشت جفت چهار نژاد اهلي هستند كه عبارتند از نژاد گوسفند، گاو، شتر و بز و چهار نژاد وحشي. در روايت ديگر سگ و خوك نيز نقل شده است.[قاموس قرآن، قرشی، ج۷، ص۱۲۴.]
حال اگر آن طوفان فرا منطقه ای هم باشد نمی توان ادعا کرد که حیوانات کنونی همگی بازماندگان طوفان نوح هستند تا لازم باشد همه آنها را در کشتی جا دهیم؛ چرا که منظور از این عذاب فرامنطقه ای عذاب شدن انسان ها است و از آنجا که تمام نقاط زمین در آن روزگار مورد سکونت انسانها نبوده، پس عذاب هم مربوط به مناطق مورد سکونت انسانها بوده نه اینکه تمام خشکی های زمین را آب فرا گرفته باشد؛ در این حالت هم ممکن است حیواناتی در مناطق دیگر که انسانی در آنجاها نبوده، وجود داشته باشند و بعداً نسل حیوانات از آنها گسترش یافته باشد.
قرآن کریم دستورالعمل ساخت کشتی توسط حضرت نوح را در قرآن اینگونه بیان کرده است:« فَأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لا تُخاطِبْني فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ[مؤمنون/۲۷] ما به نوح وحى كرديم كه: «كشتى را در حضور ما، و مطابق وحى ما بساز. و هنگامى كه فرمان ما فرا رسد، و آب از تنور بجوشد، در كشتى سوار كن از هر جفتي دو تا ؛ و همچنين خانوادهات را، مگر آنهايي كه قبلاً وعده ي هلاكشان داده شده؛ و ديگر درباره ي ستمگران با من سخن مگو، كه آنان همگى هلاك خواهند شد.» در این آیه تنها مطرح شده که از هر جفتی یک دو عدد در کشتی بیاور. اما بیان نشده که از کدام دو جفت می بایست دو عدد را بیاورد.( مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ) در حالی که اگر منظور از هر حیوان یک جفت بود یا از هر نوع یک جفت بود؛ اینگونه بیان نمی شد که از هر جفت دو عدد.
می توان در بیان مفهوم این قسمت از آیه بگوییم که: حيوانات بر دو گونه وحشي و اهلي هستند. خود اهلي ها هم دو گونه اند: آنها كه معادل وحشي دارند و آنها كه معادل وحشي ندارند. مثلاً بز، هم وحشي دارد هم اهلي؛ گاو، هم وحشي دارد هم اهلي؛ اسب، هم وحشي دارد هم اهلي.
پس برخي حيوانات، زوجند؛ يعني نوع اهلي و وحشي دارند. مراد از «زَوْجَيْنِ» در آيه ي مورد بحث، اين گونه حيواناتند و خداوند متعال امر نموده نوح را كه از اين گونه حيوانات، دو تا (يك نر و يك ماده) را سوار كشتي كند. مثلاً يك جفت بز اهلي و يك جفت بز وحشي يا يك جفت گاو اهلي و يك جفت گاو وحشي.
در روایات هم این معنا مورد بیان قرار گرفته، همچنانکه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که ایشان فرمودند: « حَمَلَ نُوحٌ فِي السَّفِينَةِ الْأَزْوَاجَ الثَّمَانِيَةَ الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ ... وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ فَكَانَ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ يُرَبِّيهَا النَّاسُ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الضَّأْنُ الَّتِي تَكُونُ فِي الْجِبَالِ الْوَحْشِيَّةُ أُحِلَّ لَهُمْ صَيْدُهَا وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ يُرَبِّيهَا النَّاسُ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الظَّبْيُ الَّتِي تَكُونُ فِي الْمَفَاوِزِ وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ الْبَخَاتِيُّ وَ الْعِرَابُ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الْبَقَرُ الْوَحْشِيَّةُ وَ كُلُّ طَيْرٍ طَيِّبٍ وَحْشِيٍّ أَوْ إِنْسِيٍّ ثُمَّ غَرِقَتِ الْأَرْض ــــ نوح در اين كشتى هشت جفت از جانورانى را حمل كرد كه خداوند عزّ و جلّ فرموده بود: « ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ ... وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ » بنا بر اين، از ميش (گوسفند) يك جفت يكى ميش اهلى كه مردم تربيت مىكنند و ديگري ميش كوهى كه شكار آن براى مردم رواست، و از بز هم دو تا، يكى اهلى كه مردم تربيت مىكنند و يكى بزى كه در دشت و بيابان است، و از شتر هم دو تا، يكى شتر بخاتى ديگر شتر عربى، و از گاو هم دو تا، يكى گاو اهلى و ديگر يگاو وحشى، و از هر پرنده يكى اهلى و ديگر وحشى را برگزيد و آنگاه زمين غرق شد.» (الكافي،ج۸ ،ص۲۸۳)
پس به هر حال نمی توان به هیچ وجه مفهوم این قسمت از آیه را لزوم همراه ساختن تمام انواع حیوانات آن هم از هر حیوانی دو عدد و یک جفت را بدانیم.
سخن آخر اینکه خود را جای آن پیامبر بزرگ الهی بگذاریم و ببینیم اگر بخواهیم حیوانات را به همراه خود ببریم در منطقه ای مانند کوفه که محل ساخت کشتی حضرت نوح است؛ مگر چند نوع حیوان وجود داشته است و امکان دسترسی به چند نوع حیوان وجود داشته است؟ پس همراه کردن حیوانات در کشتی امری شدنی بوده و با در نظر گرفتن امور طبیعی قابل پذیرش است.
برای بررسی دعای سیفی صغیر ابتدا سخن شیخ عباس قمی درباره این دعا در مفاتیح الجنان را می آوریم و پس از بررسی آن، نکات دیگری را تقدیم می کنیم.
۱) مرحوم شیخ عباس قمی ره از استاد خودش یعنی محدث نوری این دعا را نقل کرده و در مقدمه نقل دعا اینچنین نگاشته است:«شيخ بزرگوار ثقة الاسلام نورى(عطر اللّه مرقده) اين دعا را در صحيفه ثانيه علويه ذكر كرده و فرموده: براى اين دعا در كلمات ارباب طلسمات و تسخيرات شرح عجيبى است و براى آن آثار شگفتى ذكر كرده اند و من چون اعتماد بر آن آثار نداشتم از ذكر آنها خودداری كردم، ولى اصل دعا را از باب مسامحه از روى اقتداء به علماى برجسته ذكر مى كنم.
و آن دعا اين است: رَبِّ أَدْخِلْنِي فِي لُجَّةِ بَحْرِ أَحَدِيَّتِكَ وَ طَمْطَامِ يَمِّ وَحْدَانِيَّتِكَ وَ...»[مفاتیح الجنان، دعای سیفی صغیر] همچنانکه از متن بالا بر می آید؛ این دعا در کتاب صحیفه علویه از مرحوم علامه شیخ عبدالله بن صالح سماهیجى
که ۱۵۶ دعای امام علی(علیه السلام) را در خود گنجانده، نیامده و محدث نوری آن را در مستدرک خود جای داده است. البته از متن بالا بی اعتمادی شیخ عباس قمی و استادش نسبت به آثار و فواید منسوب به این دعا نیز فهمیده می شود.
۲) این دعا در هیچ یک از کتاب های حدیثی ما نیامده است. حتی این دعا در مجموعه ۱۱۰ جلدی بحار الانوار که دریاهی روایی منقول از اهل بیت(علیهم السلام) را در خود جای داده نیز وارد نشده است. این عدم درج در کتابهای حدیثی منسوب بودن این دعا به امام علی(علیه السلام) را جداً زیر سؤال می برد.
۳) عبارت این دعا، سه نوع درخواست را در خود جای داده که آنها عبارتند از: الف) طلب رحمت الهی و دوری از بلاها برای فرد ب) تقاضای شخص برای محبوب گشتن و مقبولیت نزد دیگران ج) تقاضای شخص برای نابودی حسودان و دشمنانش. آثار و فوایدی که با شرح و بسط گسترده برای این دعا ذکر شده را نیز می توان حول این محورهای سه گانه گردآوری کرد.
۴) دعای دیگری با همین نام قاموس القدرة در کتاب خزائن ملا احمد نراقی آمده که کلاً الفاظ آن با دعای وارد شده در مفاتیح الجنان متفاو است. در ابتدای این دعا ملا احمد نراقی بیان داشته که کسی که ۹۹مرتبه آن را بخواند فواید زیادی داشته و دشمن را نابود و حاکمان را تسخیر می کند و گفته شده که ختم آن ۹۹روز و هر روز ۹۹بار است و ختم متوسط آن ۹روز هر روز ۹۹بار و ختم کوتاه آن سه روز و هر روز ۹۹بار است. ملا احمد نراقی نقل کرده که آن را از دست خط علامه محمد تقی مجلسی ره نقل کرده و آن دعا اینچنین است:« بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحیمِ اِلَهِی قَد تَلاطَمَتْ اَمواجُ قامُوسِ قُدرَتِکَ فَظَهَرَتْ فِی کُلِّ مَقدُورٍ آثَارُ قُدْرَةٍ عَجیبَةٍ غَریبَةٍ...»[خزائن، ص۴۲۸]
در نقل کتاب خزائن هیچ نامی از هیچ امامی نیامده و همچنین ختم های منقول نیز همراه با عدم تأیید ملا احمد نراقی نقل شده است. البته این دعا نیز در مجامع حدیثی قدیم و جدید هم وجود ندارد.
نتیجه گیری
چه دعا و نقل شیخ عباس قمی و چه دعا و نقل ملا احمد نراقی را نمی توان صادر شده از امام علی علیه السلام شمرد. البته از آنجا که این دعاها الفاظی مخالف قرآن و حدیث ندارند می توان به امید ثواب و روا شدن حاجات از طرف خود آنها را خواند. باز هم باید توجه داشت که این الفاظ و تشویق هایی که برخی از علما داشته اند ممکن است برای دعای دوم باشد نه دعایی که در مفاتیح آمده، چرا که نحوه ختم دعا در کتاب خزائن آمده است. هرچند که طریقه ختم مورد تأیید خود نویسنده خزائن قرار نگرفته و با نقل قولی مجهول آن را بیان کرده است.
با تشکر از شما
سلام علیکم ضمن عرض احترام و تشکر بابت ارتباط با این مرکز
می دانیم که یکی از مهمترین آیات قرآن کریم، آیة الکرسی است. حتی از آن با عنوان قله قرآن در روایات یاد شده و برای آن آثار زیادی وارد گشته است. اما اینکه این مهم در آیه اول یا آیه ۲۵۵ سوره بقره نهفته است یا دو آیه بعدی را هم شامل می شود یا نه، پرسشی به جا و خوب است که در ادامه در ضمن بیان ادله به نتیجه و جواب خواهیم رسید.
الف) همگی با نام آیه الکرسی آشنا هستند و مفرد بودن لفظ آیه خود دلیلی بر تک آیه بودن آیه الکرسی به حساب می آید. زیرا اگر بنا بود برای سه آیه نامی خاص انتخاب کنند؛ دیگر معنا نداشت آن را با نام مفرد آیه بخوانند و از اسم جمع آیات استفاده نکنند.
ب) وجه نام گذاری های سوره ها و آیات خاص قرآنی، وجود کلمه ای ویژه در آن آیه و آن سوره است. مثلاً نام سوره ای که در آن ماجرای بقره وارد شده را سوره بقره می گویند و آیه ای که کلمه کرسی در آن آمده را آیت الکرسی می نامند و معنا ندارد که آیات بعدی را هم بدین نام بخوانند همچنانکه سوره های بعدی سوره بقره را کسی سوره بقره نمی خواند.
ج) در روایتی از پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) نقل شده است که حضرت به امام علی(علیه‌السلام) فرمودند:«سَيِّدُ القُرآنِ البَقَرَة وَ سَيِّدُ البَقَرَةِ آيَةُ الكُرسِيّ يَا عَلِيّ إِنَّ فِيهَا لَخَمسِينَ كَلِمَةٍ فِي كُلِّ كَلِمَةٍ خَمسُونَ بَرَكَة، آقای قرآن سوره بقره است و آقای سوره بقره، آیة الکرسی؛ ای علی همانا در آن پنجاه کلمه است که در هر کلمه ای پنجاه برکت نهفته است.»[مجمع البیان، طبرسی، ج۲، ص۶۲۶]
این نقل به روشنی تعداد آیات این آیه خاص قرآن را ۵۰عدد ذکر کرده که با محاسبه تنها تطبیق بر آیه نخست یا همان آیه ۲۵۵ سوره بقره می کند. پس دو آیه و کلمات بعدی را نمی توان از آیة الکرسی بدانیم.
د) امام سجاد(علیه السلام) از پیامبر گرامی اسلام روایت کردند که:«مَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلِ الْبَقَرَةِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِ وَ آيَتَيْنِ بَعْدَهَا وَ ثَلَاثَ آيَاتٍ مِنْ آخِرِهَا لَمْ يَرَ فِي نَفْسِهِ وَ مَالِهِ شَيْئاً يَكْرَهُهُ وَ لَا يَقْرَبُهُ شَيْطَانٌ وَ لَا يَنْسَى الْقُرْآن؛ کسی که چهار آیه از آیات ابتدای سوره بقره و آیت الکرسی و دو آیه بعد آن را و سه آیه انتهایی همین سوره را بخواند در جان و مالش آن چیزی که از آن نا خوشنود می شود را نمی بیند و شیطان به او نزدیک نشده و قرآن را فراموش نمی کند.»[الکافی، کلینی، ج۲، ص۶۲۱]
از آنجا که در متن آمده آیت الکرسی و دو آیه بعدی آن، می فهمیم که به مجموع سه آیه آیت الکری نمی گویند و تنها همان یک آیه را می توان اینچنین خطاب کرد.
هـ) مرحوم طریحی در مجمع البحرین اینگونه می نگارد:«و آية الْكُرْسِيُ" معروفة، و هي إلى قوله وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ؛ و آیة الکرسی معروف و مشهور است و آن تا فرموده خداوند؛ " وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ؛ و او بلند مرتبه بزرگ است." می باشد.[مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، ج۴، ص۱۰۰]
نتیجه گیری
اینها شواهد و قرائنی است که از آن می فهمیم که آیة الکرسی تنها یک آیه و همان آیه ۲۵۵ سوره مبارکه بقره است.
اول باید حس را بشناسیم و به تعریفی مشترک از آن برسیم. حسّ همان درک به وسیله حواس پنجگانه را می گویند. همانگونه که در کتاب المفردات آمده است:« الْحَاسَّةُ: القوة التي بها تدرك الأعراض الْحِسِّيَّةُ، و الْحَوَاسُ: المشاعر الخمس یعنی چیزی که درک می شود با قوای چشایی، بویایی، لامسه، شنوایی و بینایی.(مفردات راغب اصفهانی، ج۱، ص۲۳۱)
دوم اینکه باید به درک درستی از خداوند برسیم و اینکه او مجرد و بسیط است و مانند ما نه تنها بُعد مادی ندارد؛ بلکه کلاً قابل مقایسه و تشبیه به ما نیست. همچنانکه در قرآن کریم آمده است:« لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ[شوری/۱۱] چيزى مانند او نيست و اوست شنواى بينا.»
پس نه تنها خداوند شبیه ما نیست، بلکه شبیه هیچ چیز دیگری هم نیست و از این روست که بارها در قرآن سخن از تسبیح و پاک بودن خداوند از وصف بندگان، سخن به میان آمده است. مثلاً آمده:« سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ[الصافات/۱۵۹ و المؤمنون/۹۱]
اما باید توجه داشته باشیم که هر گوینده ای برای انتقال مفاهیم توسط سخن گفتن، نیازمند استفاده از مثال های مقبول مخاطب خویش است و از این روست که می بینیم در قرآن سخن از بینایی و شنوایی خدا به میان آمده است. این گونه عبارت ها در اصل شرح علم الهی است ولی در قالب و شکلی که مخاطب قرآن به آن عادت داشته و آن را می فهد و راحت درک می کند. بله اگر حقیقت ذات الهی مورد تبیین دقیق و با اصطلاحات فیلسوفانه بیان می شد قابل استفاده عمومی نبود و چه بسا که خواص جامعه نیز از آن درکی بسیار اندک هم نمی یافتند. از این روست که هم صفات الهی و هم افعال خداوند با بیانی ساده گفته شده است.
بنابراین ما هم با شما هم عقیده هستیم در اینکه خداوند جسم نیست تا تغییری در او راه داشته باشد و تغییر و تحول مربوط به عالم ماده است(كشف المراد، ص۲۹۴)
ما هم می دانیم که خشم و غضب الهی تفاوت بسیار زیادی در ماهیت، چیستی و چگونگی با خشم و غضب ما انسانها دارد؛ زیرا خشم ما ناشی از هیجانات درونی و برافروختگی های ماست چیزی که اصلاً در خدا راه ندارد و خشم خداوند در اصل دور کردن بندگان از رحمت و لطف واسعه پروردگار است. این دور شدن و محروم شدن از رحمت و مهربانی هم در اصل بازتابی از اعمال بندگان است نه اینکه تغییر و تحولی درونی در خداوند به وجود آمده باشد.
درباره محبت و دوست داشتن هم اینچنین است. محبت ما در اصل یک انفعال است در برابر محبوب و یک نوع واکنش قلبی است. اما ماهیت همین محبت در خداوند بسیار متفاوت از ما انسانهاست و آن چیزی جز بهره مندی از دریای لطف الهی نیست. دریایی که همیشه جریان داشته و این بندگان بودند که به واسطه اعمالشان خود را از آن بهره مند می ساختند.(تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۸۴)
علامه طباطبایی نیز در تعریف حبّ و بغض الهی بیان داشتند که محبت خدا نسبت به بندگان این است که رحمتش را بر او گسترده كند، و به سوى او بكشاند و بغض خداى تعالى نسبت به كسى اين است كه رحمتش را از او بازدارد و دور كند. (ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۷، ص ۷۷)
در روایات نیز نقل شده که عمرو بن عبید خدمت امام باقر(علیه السلام) رسید و این آیه را خواند:«وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى[طه/۸۱] و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در [ورطه] هلاكت افتاده است.» سپس از حضرت پرسید که منظور از این غضب چیست؟ حضرت فرمودند:«هُوَ الْعِقَابُ يَا عَمْرُو إِنَّهُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ زَالَ مِنْ شَيْءٍ إِلَى شَيْءٍ فَقَدْ وَصَفَهُ صِفَةَ مَخْلُوقٍ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يَسْتَفِزُّهُ شَيْءٌ فَيُغَيِّرَهُ؛ این عقاب است. اى عمرو هر كه پندارد خدا از حالى به حالى در می آید او را با صفت مخلوق وصف كرده است و همانا خدا را چیزى تحریك نمی كند تا او را تغییر دهد.»[الکافی، ج۱، ص۱۱۰] از این حدیث هم تفاوت ها بین غضب خدا و خشم انسانها فهمیده می شود.
نتیجه گیری
اینکه محبت و بغض با تعریف مادی و انسانی آن در خداوند راه ندارد حرفی درست و صحیح است؛ اما محبت و بغض خداوند با تفسیری که روایات در اختیار ما قرار می دهند که هیچگونه تغییر و تحولی را هم شامل نمی شود؛ مطلبی صحیح برای خداوند است.
با سلام و تشکر از ارتباط با این مرکز؛
پاسخ شما مبنی بر مستندات قرآنی، تاریخی و استدلال عقلی تقدیم می شود:
۱- عبد الحسین یا عبد الزهرا و اسم هایی مانند آن، یک اسم دو بخشی ست که از مضاف و مضاف الیه تشکیل شده است. برخی گمان کرده اند چنین اضافه ای کفر آمیز و غلط است. در حالی که اضافه اینچنینی حتی در قرآن کریم هم آمده است؛ اضافه ای که مضاف آن عبد و مضاف الیه آن چیزی جز خدا باشد. خداوند در قرآن فرموده است:« وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ[نور/۳۲] بى همسران خود و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد.» در این آیه عباد که جمع عبد است مضاف ضمیر متصل "کم" قرار گرفته که مرجع آن به صالحین بر می گردد و چیزی غیر از خداوند است. پس اضافه ا مثل عبد الصالح یا عباد الصالحین ترکیبی بی نقص و غیر شرک آمیز است. از این رو می توان بیان داشت که عبد الحسین و عبد الزهرا و غیره نیز کاربردی صحیح داشته باشد.
۲- در تاریخ صدر اسلام شاهد این هستیم که برخی از صحابه از چنین نامهایی بهره می بردند و پیامبر در مقابل این اسم ها سکوت کرده و با سکوت خویش(تقریر) جواز این نوع نامگذاری را امضا فرمودند. مانند نامهای چون: عبد عمرو بن يزيد، عبد عوف بن عبد الحارث، عبد قيس بن لأي، عبد المسيح النجراني و... حال اگر استفاده از اینگونه نامها غیر مجاز بود پیامبر می بایست نهی کرده و اصحاب را از شرک دور کند.[الاصابه، ج۴، ص۳۱۶]
به علاوه آنکه نامگذاری افراد با پیشوند «عبد» به عنوان احترام و تشریفات چیز نوینی نیست و در تاریخ عرب نیز امری مرسوم بوده است. لذا در بین اعراب مرسوم بوده که کودکان یتیم تحت سرپرستی شخصی را به عنوان عبد آن شخص نام گذاری می کرده اند. چنانکه جناب هاشم قبل از وفات، به فرزندش مُطّلب سفارش کرد سرپرستی برادر خردسالش «شیبه» را بر عهده گیرد. مطّلب نیز وصیت پدرش را انجام داد و شیبه را به مکه آورد و همین امر باعث شد تا شیبه به عبدالمطلب به معنای کسی که احترام مطلب را دارد؛ مشهور شود. پس از اسلام نیز وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم اسامی بعضی از صحابه را تغییر داد؛ اعتراضی نسبت به نام عبد المطلب نداشت و این نام را که دیگران هم داشتند؛ تأیید کرد.[ تاريخ الخميس في أحوال أنفس النفيس، ج۱ ، ص۱۵۸]
۳- علاوه بر نکات قرآنی و تاریخی بالا در بحثی علمی می توان بیان داشت که عبد در سه معنا می تواند کاربرد داشته و معنایی به خصوص را برساند. آن سه معنا عبارتند از:
الف) عبودیت تکوینی: یعنی خداوند خالق و معبود است و همه مخلوقات عالم هستی بنده او هستند که این عبودیت مخصوص خدا است.
ب) عبودیت قراردادی و قانونی: عبد و امه که در مقابل کفاره برخی گناهان آزاد می شوند و در ابواب فقهی بحث می شود باشد.
ج) عبودیت تشریفی و اخلاقی: گاهی انسان برای ادای احترام نسبت به فردی بزرگوار و اعلام اطاعت از او، به او می‌گوید من عبد و غلام تو هستم، یعنی همانگونه که بنده وضعی و قانونی نسبت به سیدش مطیع است، من هم نسبت به تو مطیع هستم.
از آنجا که در صحاح گفته: «أَصْلُ الْعُبُودِيَّةِ الخُضُوعُ و الذُّلُّ ... و الْعِبَادَةُ الطّاعةُ» و عبارت قاموس چنين است: الْعُبُودِيَّةُ و الْعُبُودَةُ و الْعِبَادَةُ: الطّاعَةُ» نتیجه می گیریم که عبادت معنایی جز طاعت و خشوع و خضوع نمی دهد و بستگی دارد که این اطاعت و خضوع به چه نیتی در برابر دیگری شکل بگیرد. اگر این نوع عمل در برابر چیزی با نیت پرستش صورت بگیرد معنای اول را داده و اگر تنها به معنای خاکساری و ابراز ارادت باشد معنای سوم را می دهد. به طور طبیعی هم وقتی یک غلام می گوید من بنده و عبد فلانی هستم؛ کسی معنای پرستش فلانی را به ذهن خود خطور نمی دهد. پس با توجه به اصل معنایی عبد باید درباره لغاتی چون عبد الحسین و عبد الزهرا و... به نیت و قصد فرد مراجعه کنیم.
۴- امروزه وهابیت و برخی از اهل تسنن می خوهند شیعیان را با دلایلی هر چند واهی مورد طعنه و تهمت قرار دهند تا شکنندگی عقاید خودشان مغفول بماند؛ در حالی که اگر به فتواهای خودشان مراجعه می کردند می دیدند که علمای بزرگشان نامگذاری "عبدالنبی" را جایز بر شمرده و آن را شرک نمی دانند حتی علمای بزرگی از آنان همنامشان مواردی چون عبد النبی و عبد الرسول و ... بوده است.
مثلاً شافعی صغیر فتوا داده که:«در صورتي نامگذاري به عبدالكعبه يا عبد الدار يا عبد العلي يا عبدالحسن يا عبد النبي ، حرام است كه موجب توهم شرك باشد؛ اما نظر درست آن است كه اين چنين نامگذاري جايز مي باشد ، بويژه اگر هدف ازاين نامگذاري انتساب صاحب نام به افراد ياد شده باشد.»[ نهاية المحتاج للشافعي الصغير، ج۸ ص۱۴۸]
مشاهیر و علمای بسیاری از اهل سنت نیز از امثال عبد النبی و عبدالرسول و... نیز برای نامگذاری استفاده می کردند که به عنوان نمونه برخی از آنها مورد اشاره قرار می گیرد:« الشيخ عبد النبي المغربي المالكي، عبد المطلب بن ربيعة ابن الحارث، القاضي عبد النبي الأحمد نجري، عبد قيس بن لأي بن عصيم، عبد النبي الخليلي، الشيخ عبد النبي الصدر شيدا، عبد النبي بن محمد بن عبد النبي المغربي و...»
نتیجه گیری
بنابراین استفاده از نامهایی چون عبد الرسول و عبد الزهرا و ... به عنوان پروفایل یا نام فرزندان اشکالی نداشته و منافاتی با بندگی خدا و مقام عبودیت فرد در مقابل الله ندارد. البته باید افراد اطلاعات علمی و تاریخی خود را بالا ببرند تا بتوانند در مقابل هجمه ها پاسخگو باشند.
باسلام و عرض تشکر به خاطر ارتباط با این مرکز
در پاسخ اینگونه پرسش ها تنها کافی است بگوییم چه کسی گفته است؟ در اصل شبهه افکن ابتدا باید ثابت کند که حضرت نوح تعداد حیوانات بسیار زیادی و از هر حیوانی یک جفت را با خود به درون کشتی برده تا در گام بعدی این پرسش مطرح شود که مگر این کشتی به چه اندازه بزرگ بوده یا چگونه غذای آن حیوانات تأمین می شده است.
آن چیزی که ما داریم این است که به زیر آب رفتن زمین و آن عذاب الهی، مربوط به کل کره زمین نبوده است. زیرا می دانیم که آن باران سیل آسا و آن دریا شدن خشکی ها یک نوع عذاب الهی بوده است و وقتی وسایل ارتباطی آن روزگار را در نظر می گیزیم می فهمیم که سخن و دعوت حضرت نوح امکان نداشته که به کل کره زمین و همه مردمان رسیده باشد تا آنکه بگوییم در اثر انکار مردم کل کره زمین، همگی آنها مستحق عذاب شدند و تمام زمین زیر آب رفته است.
پس به زیر آب رفتن سراسری نبوده و فقط منطقه ای خاص را در بر گرفته است. در چنین شرایطی هم نیاز نیست که برای نجات گونه های مختلف حیوانات، از همه آنها یک جفت را در کشتی حضرت نوح فرض کنیم تا آن شبهات پیش بیاید. چرا که وقتی طوفان مربوط به یک منطقه بوده پس اگر تنها برخی حیوانات خاص آن هم اهلی همان منطقه در کشتی نوح جای گیرند کافی است.
در روایات هم نداریم که حضرت نوح از هر حیوانی یک جفت را با خود همراه کرد؛ بلکه نقل هایی را داریم که تنها نام حیواناتی خاص و محدود را بر شمردند. مثلاً از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه: هشت جفت از جانوران در كشتي حضرت نوح جا داده شدند. اين هشت جفت چهار نژاد اهلي هستند كه عبارتند از نژاد گوسفند، گاو، شتر و بز و چهار نژاد وحشي. در روايت ديگر سگ و خوك نيز نقل شده است.[قاموس قرآن، قرشی، ج۷، ص۱۲۴.]
حال اگر آن طوفان فرا منطقه ای هم باشد نمی توان ادعا کرد که حیوانات کنونی همگی بازماندگان طوفان نوح هستند تا لازم باشد همه آنها را در کشتی جا دهیم؛ چرا که منظور از این عذاب فرامنطقه ای عذاب شدن انسان ها است و از آنجا که تمام نقاط زمین در آن روزگار مورد سکونت انسانها نبوده، پس عذاب هم مربوط به مناطق مورد سکونت انسانها بوده نه اینکه تمام خشکی های زمین را آب فرا گرفته باشد؛ در این حالت هم ممکن است حیواناتی در مناطق دیگر که انسانی در آنجاها نبوده، وجود داشته باشند و بعداً نسل حیوانات از آنها گسترش یافته باشد.
قرآن کریم دستورالعمل ساخت کشتی توسط حضرت نوح را در قرآن اینگونه بیان کرده است:« فَأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لا تُخاطِبْني فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ[مؤمنون/۲۷] ما به نوح وحى كرديم كه: «كشتى را در حضور ما، و مطابق وحى ما بساز. و هنگامى كه فرمان ما فرا رسد، و آب از تنور بجوشد، در كشتى سوار كن از هر جفتي دو تا ؛ و همچنين خانوادهات را، مگر آنهايي كه قبلاً وعده ي هلاكشان داده شده؛ و ديگر درباره ي ستمگران با من سخن مگو، كه آنان همگى هلاك خواهند شد.» در این آیه تنها مطرح شده که از هر جفتی یک دو عدد در کشتی بیاور. اما بیان نشده که از کدام دو جفت می بایست دو عدد را بیاورد.( مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ) در حالی که اگر منظور از هر حیوان یک جفت بود یا از هر نوع یک جفت بود؛ اینگونه بیان نمی شد که از هر جفت دو عدد.
می توان در بیان مفهوم این قسمت از آیه بگوییم که: حيوانات بر دو گونه وحشي و اهلي هستند. خود اهلي ها هم دو گونه اند: آنها كه معادل وحشي دارند و آنها كه معادل وحشي ندارند. مثلاً بز، هم وحشي دارد هم اهلي؛ گاو، هم وحشي دارد هم اهلي؛ اسب، هم وحشي دارد هم اهلي.
پس برخي حيوانات، زوجند؛ يعني نوع اهلي و وحشي دارند. مراد از «زَوْجَيْنِ» در آيه ي مورد بحث، اين گونه حيواناتند و خداوند متعال امر نموده نوح را كه از اين گونه حيوانات، دو تا (يك نر و يك ماده) را سوار كشتي كند. مثلاً يك جفت بز اهلي و يك جفت بز وحشي يا يك جفت گاو اهلي و يك جفت گاو وحشي.
در روایات هم این معنا مورد بیان قرار گرفته، همچنانکه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که ایشان فرمودند: « حَمَلَ نُوحٌ فِي السَّفِينَةِ الْأَزْوَاجَ الثَّمَانِيَةَ الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ ... وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ فَكَانَ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ يُرَبِّيهَا النَّاسُ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الضَّأْنُ الَّتِي تَكُونُ فِي الْجِبَالِ الْوَحْشِيَّةُ أُحِلَّ لَهُمْ صَيْدُهَا وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ يُرَبِّيهَا النَّاسُ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الظَّبْيُ الَّتِي تَكُونُ فِي الْمَفَاوِزِ وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ الْبَخَاتِيُّ وَ الْعِرَابُ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ زَوْجٌ دَاجِنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الزَّوْجُ الْآخَرُ الْبَقَرُ الْوَحْشِيَّةُ وَ كُلُّ طَيْرٍ طَيِّبٍ وَحْشِيٍّ أَوْ إِنْسِيٍّ ثُمَّ غَرِقَتِ الْأَرْض ــــ نوح در اين كشتى هشت جفت از جانورانى را حمل كرد كه خداوند عزّ و جلّ فرموده بود: « ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ ... وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ » بنا بر اين، از ميش (گوسفند) يك جفت يكى ميش اهلى كه مردم تربيت مىكنند و ديگري ميش كوهى كه شكار آن براى مردم رواست، و از بز هم دو تا، يكى اهلى كه مردم تربيت مىكنند و يكى بزى كه در دشت و بيابان است، و از شتر هم دو تا، يكى شتر بخاتى ديگر شتر عربى، و از گاو هم دو تا، يكى گاو اهلى و ديگر يگاو وحشى، و از هر پرنده يكى اهلى و ديگر وحشى را برگزيد و آنگاه زمين غرق شد.» (الكافي،ج۸ ،ص۲۸۳)
پس به هر حال نمی توان به هیچ وجه مفهوم این قسمت از آیه را لزوم همراه ساختن تمام انواع حیوانات آن هم از هر حیوانی دو عدد و یک جفت را بدانیم.
سخن آخر اینکه خود را جای آن پیامبر بزرگ الهی بگذاریم و ببینیم اگر بخواهیم حیوانات را به همراه خود ببریم در منطقه ای مانند کوفه که محل ساخت کشتی حضرت نوح است؛ مگر چند نوع حیوان وجود داشته است و امکان دسترسی به چند نوع حیوان وجود داشته است؟ پس همراه کردن حیوانات در کشتی امری شدنی بوده و با در نظر گرفتن امور طبیعی قابل پذیرش است.
صفحه‌ها