مطالب دوستان نیک رو

با عرض سلام و ادب خدمت شما قبل از هر چیز از خدا می‌خواهیم شما را در این برهه که فرزند شما در دوران حساس نوجوانی به سر می‌برد، یاری کرده و به شما توفیق دهد تا با درایت و تدبیر، بهترین راه را انتخاب نمایید. اینکه فرزند شما پیامبر و اهل‌بیت علیهم‌السلام را انکار می‌کند، باید ببینید چه منشأیی دارد. گاهی واقعاً منشأ این انکار یک سوال اعتقادی یا گیر علمی نیست تا با ارائه پاسخ منطقی و قانع‌کننده، گیر ذهنی او را حل کنید. در برخی مواقع شبهه برای این است که می‌خواهد از زیر بار برخی از تکالیف شانه خالی کند؛ اما چون بهانه محکمی برای آن پیدا نمی‌کند، بهترین راه را در این می‌بیند که به‌صورت کلی دین را انکار کند. گاهی نوجوان به جهت حضور در اجتماع و رفت‌وآمد با دوستان و آشنایان، همچنین گردیدنِ در فضای مجازی و دیدن لاابالی‌گری برخی از افراد و عدم تقیدشان به دین و مشاهده آزادی ظاهری افراد و خوشی زودگذری که دارند، دلش می‌خواهد تا مانند آنها آزاد بوده و مکلف به تکالیف و موازین شرعی نباشد. بهترین راه برای این موضوع آن است که به صورت کلی همه چیز را انکار کرده و از شما دلیل بطلبد و وقتی از پاسخ‌گویی عاجز شدید، در مرحله بعد، از زیر بار وظایف دینی خود شانه خالی کند و کم‌کم خودش را به الگوهای مجازی که می‌بیند، نزدیک کرده و خودش را به آنها شبیه کند. اگر منشا شبهه‌افکنی فرزند دلبندِ شما چنین چیزی باشد، راه‌حل آن این نیست که به سوالاتش پاسخ بدهید؛ زیرا او اصلاً به دنبال پاسخ این سوالات نیست و اگر شما پاسخ این شبهات را هم به او بگویید، باز شبهه و سوال جدیدی را مطرح کرده و شما را در تنگنای جدیدی قرار می‌دهد. بدیهی است که در این موقعیت که دوره شکل‌گیری شخصیت فرزندتان است، باید با تدبیر صحیح با او برخورد کنید تا بفهمد الگوهای مجازی که در لاابالی‌گری غرق شده‌اند، زندگی توام با خوشبختی ندارند و در منجلاب هرزگی دست‌پا می‌زنند. این افراد اگرچه ظاهر زندگی زیبایی دارند؛ ولی حقیقت آن است که از زندگی آن‌گونه که باید، لذت نمی‌برند. اگر به این پی بردید که منشا شبهات او چنین چیزی است، بهترین راه این است تا با مشاورین ما در این مرکز، موضوع را در میان گذاشته و راه صحیح برخورد با ایشان را بدانید. گاهی لازم است که محدودیت‌هایی را نسبت به رفت‌وآمدها و برای استفاده از فضای مجازی در نظر گرفته و اعمال کنید. البته برای آنکه نتیجه عکس نداشته باشد، لازم است آن را با مشورت مشاور خبره پیش ببرید. اما اگر منشأ شبهه حقیقتاً درگیری و سوالات ذهنی است، خب می‌توانید ایشان را با این مرکز مرتبط کنید، تا سوالاتشان را یکی یکی مطرح کرده و پاسخ مناسب را دریافت نمایند. اما درباره پیامبر و اهل‌بیت علیهم‌السلام که ایشان مورد انکار قرار می‌دهند، باید دو نکته را خدمت شما عرض کنیم: 1. ذکر این نکته لازم است که برای اثبات وجود یک حقیقت یا یک شخص یا هر موجودی، لازم نیست تا ما خودمان آن را از نزدیک دیده باشیم؛ بلکه در بسیاری از مواقع گزارشاتی که از سوی دیگران به ما رسیده است، وجود آن حقیقت را برای ما اثبات می‌کند.  به عنوان مثال هیچکدام از ما کرات نپتون، پلتون، چرخیدن زمین به دور خورشید، کهکشان‌ها و ستارگان دیگر غیر از کهکشان و ستاره خودمان را ندیده‌ایم، ولی چون به گزارشات اخترشناسان که آنها را با تلسکوپ دیده‌اند، اعتماد داریم، وجود آنها را باور کرده‌ایم. همچنین بسیاری از مناطق دور افتاده زمین را حتی در قالب عکس ندیده‌ایم، ولی به صرف گزارش دیگران از وجود آن اطمینان پیدا نموده‌ایم و یا نور ما وراء بنفش یا قرمز را ندیده‌ایم، ولی با گزارش دانشمندان از وجود آن مطمئن هستیم.  همچنین به تاریخ که مراجعه کنیم، در وجود داشتن شخصیت‌های تاریخی، همچون ناصرالدین شاه قاجار، نادرشاه، شاه عباس، تیمور لنگ و سایر شاهان ایرانی و یا دانشمندانی چون بوعلی سینا، زکریای رازی، ابوریحان بیرونی و یا شاعرانی چون فردوسی، سعدی، حافظ و دیگران، تردیدی نداریم. همه اینها نیست، مگر به خاطر اعتماد به گزارشات افرادی که ما به گزارش آنها مبنی بر وجود این شخصیت‌های تاریخی اعتماد نموده‌ایم. درباره وجود پیامبر و اهل‌بیت علیهم‌السلام هم موضوع از این قرار است. افراد بسیاری که تعدادشان از صدها نفر بیشتر است، آن بزرگواران را از نزدیک دیده و سخنانشان را شنیده و احیاناً معجزات و کراماتی را از آنها برای ما گزارش کرده‌اند. اگر کسی این گزارشات تاریخی که تعدادشان از حد و حصر خارج بوده و در میانشان افراد موجه بسیاری قرار دارند را انکار کند، باید وجود ناصرالدین شاه قاجار، نادرشاه، شاه عباس، تیمور لنگ و سایر شاهان ایرانی و یا دانشمندانی چون بوعلی سینا، زکریای رازی، ابوریحان بیرونی و یا شاعرانی چون فردوسی، سعدی، حافظ و دیگران را نیز انکار کند؛ زیرا تعداد گزارشات تاریخی که وجود اهل‌بیت و مقامات ایشان را اثبات می‌کند، به مراتب بیشتر از موارد مذکور است. 2. دین اسلام با پیامبری حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله، دارای معجزه‌ای ابدی است که از جانبِ خدا بودنِ آن را تایید می‌کند. آن معجزه همان قرآن است. اگر بپرسید از کجا معلوم قرآن معجزه است، در پاسخ عرض می‌کنیم:  قرآن برای اتمام حجت بر تمام مخالفین خود، گفته: اگر به حقانیت این دین آسمانی و پیامبر آن شک دارید، بروید همه‌تان جمع شوید و کتابی مانند این قرآن و یا حتی ده سوره مانند آن بیاورید. آنگاه خودش پیش‌بینی کرده و می‌گوید: اگر همه جن و انس هم جمع شوند، نمی‌توانند مانند این قرآن بیاورند.[هود: 13 و اسراء 88] خب این موضوع حاکی از آن است که اسلام حق است؛ زیرا یدک کشیدن این ادعای بزرگ، با وجود انگیزه‌های فراوان دشمنی با اسلام و باک نداشتن از دشمنان فراوان، نشانگر پشتوانه گرم و الهی، و حقانیت این دین و پیامبر آن است و ثابت می‌کند که قرآن، معجزه ابدی این دین بزرگ می‌باشد. جالب است بدانید که از ابتدای رسالت پیامبر اسلام تا به امروز، با وجود این همه دشمنی با اسلام و مسلمین، هیچ‌گاه دشمنان با وجود تمسک به کارهای بسیار سخت‌تر و پرداخت هزینه‌های بسیار، نتوانسته‌اند به چنین چیزی برسند. خب اگر اسلام ناحق بود و قرآن نیز یک کتاب معمولی و پیامبر آن دروغین بود، ساده‌ترین راه برای دشمنان اسلام در جهتِ زمین زدنِ آن، این بود که کتابی مانند قرآن بیاورند و با انتشار و تبلیغ گسترده آن در بین مردم، خود را از شر اسلام و مسلمانان خلاص کنند؛ اما می‌بینیم که در طی هزارو اندی سال، دشمنان اسلام، همواره به راه‌های سخت‌تر روی آورده و با هزینه‌های هنگفت، خود را درگیر رویارویی با اسلام، در قالبِ تحمیل جنگ‌های سخت و نرم نموده و مشقت‌ها فراوانی را متحمل گشته‌اند؛ اما به حول و قوه الهی، تا به امروز به جایی نرسیده‌اند و اتفاقا اسلام روز به‌روز رشد کرده و جمعیت کسانی که با وجود تبلیغات منفی به اسلام گرایش پیدا می‌کنند، پیوسته بیشتر می‌شود.

با عرض سلام و ادب خدمت شما خداوند به فضلش بیماری‌های شما را شفا بدهد و مشکلاتتان را برطرف کند و به شما عافیت در دنیا و آخرت عنایت نماید. پاسخ سوال اول: منظور دستگیری از شخص گرفتار و عنایت به اوست؛ به‌گونه‌ای که مشکلش را برطرف نموده و حاجتش را برطرف کنند. عنایت اهل‌بیت علیهم‌السلام و اولیاء الهی و دستگیری ایشان مانند رحمت خداوند عمومی است و شامل حال همه افراد می‌شود و اختصاصی به مومنین و اهل تقوا ندارد. چه بسا در مواردی از کسی که مسلمان نبوده هم دستگیری نموده‌اند. در حالِ حاضر ارمنی‌های زیادی هستند که از قمر بنی‌هاشم علیه‌السلام حاجت گرفته و مشکلشان با دست عنایت حضرت عباس برطرف شده است. در گذشته هم این‌گونه افراد کم نبوده‎‌اند. البته از یک نکته نباید غافل شد و آن اینکه اهل‌بیت علیهم‌السلام و اولیاء الهی که از گرفتاران دستگیری می‌کنند، این کار را تنها با وجود مصلحت و اذن پروردگار انجام می‌دهند؛ یعنی این‌گونه نیست که بدون اذن خدا مریضی را شفا بدهند یا مشکل شخص گرفتاری را برطرف کنند. گاهی مصلحت یک شخص در این است که برای تصفیه گناهانش یا ارتقاء درجه مدتی را در بلا و گرفتاری و مریضی به سر ببرد و با تحمل مصیبت‌ها به درجاتی که برایش در نظر گرفته شده، نائل شود. بدیهی است که در این حالت رفع مشکلاتش تا زمانی معین یا گاهی تا آخر عمر به نفع او نیست و لذا اهل‌بیت چون خیر او را می‌خواهند خواسته‌اش را برآورده نکرده و او را به صبر وا می‌دارند. عبدالله بن ابی یعفور [که شخصی پر درد و رنج بود و در عین حال یکی از اصحاب خاص امام صادق علیه‌السلام به شمار می‌رفت]، می‌گوید: به خاطر بیماری‌های متعددی که درگیر آن بودم، به امام صادق علیه‌السلام شکایت کردم. حضرت در جوابم فرمودند: [هر درد و رنجی که به مومن در دنیا می‌رسد، برای او خیر است]. مومن اگر بداند در ازای مصیبت‌هایی که [در دنیا] تحمل می‌کند، چه اجری [در آخرت] در انتظار اوست، هر آینه آرزو می‌کند که در دنیا با قیچی تکه‌تکه می‌گشت. [کافی، اسلامیه، ج2، ص255] خب حضرت می‌توانستند به جای فرمودن این حرف، اراده کنند و بیماری‌های او را شفا دهند؛ ولی چون مصلحت نبود، از آثار بلا و مصیبت در آخرت با او سخن گفتند.  در حدیثی دیگری از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمودند: [گاهی] بنده منزلتی در نزد خدا دارد که جز با یکی از دو امر به آن نمی‌رسد [و آن این است که] یا مالش را از دست می‌دهد یا دچار بلایی در جسمش می‌گردد.[کافی، اسلامیه، ج۲، ص257] بنابراین، عنایت اهل‌بیت عمومی بوده و اختصاص به اشخاص خاصی مانند اهل سلوک و چله نشینی، ندارد؛ ولی این بدان معنا نیست که حتماً به هرکس که به در خانه ایشان مراجعه نماید، عنایت کنند؛ زیرا در بسیاری از مواقع مصلحت اشخاص چنین اجازه‌ای را به ایشان نمی‌دهد. پاسخ سوال دوم: این سوال خودش دو بخش دارد: 1. آیا پدر و مادر از مشکلات ما خبر دارند؟ بر اساس روایات، اموات متفاوت بوده و همه آنها به یک صورت نیستند. برخی مانند انبیاء و اولیاء الهی ممکن است بر دنیا و اهل آن اشراف داشته باشند و از احوالات آنها هم با خبر شوند؛ اما برخی فقط اجازه دارند از حال خانواده خود مطلع شوند. این دسته نیز یک جور نبوده و بر حسب درجاتشان متفاوتند. عده‌ای هر روز، عده‌ای هر دو روز، عده‌ای هر هفته، عده‌ای ماهی یکبار و عده‌ای سالی یکبار اجازه پیدا می‌کنند تا به خانواده خود سر بزنند. [کافی، اسلامیه، ج3، ص230، 231]. اینها نیز متفاوتند. اگر مومن باشند، تنها بر احوالاتی از خانواده که خوشایندشان باشد، علم پیدا می‌کنند و اگر کافر باشند، بر اموری که برایشان ناخوشایند است، علم پیدا می‌کنند. در نتیجه پدر و مادر اگر بهشتی باشند، ممکن است از گرفتاری‌های فرزندانشان در دنیا با خبر نباشند؛ زیرا بناست در آنجا از نعمت‌های بهشتی بهره ببرند و مطلع شدن از ناراحتی‌های فرزندانشان در دنیا، ممکن است حال خوبشان را بد کند؛ مگر اینکه خداوند عاقبت خوش آن بلا را به آنها نشان دهد تا موجب ناراحتیشان نشود و با اطلاع از عاقبت خوب فرزندشان با تحمل این بلا، برای صبر کردنِ او دعا کنند. البته این درباره اطلاع اموات از حالِ زنده‌ها به‌صورت کلی بود؛ اما بر اساس روایاتی دیگر، وقتی  انسان به زیارت مرده‌ای و بر سر قبر او برود، آن مرده از حضور او مطلع شده و با او انس می‌گیرد و وقتی که از کنار قبر او بلند شده و می‌رود، از رفتن او دچار اندوه می‌گردد. [کافی، اسلامیه، ج3، ص230]. طبق این روایات، وقتی انسان با آن مرده سخن می‌گوید، او متوجه حرف‌های او می‌شود و اگر گوش دلش باز باشد، خواهد دید که در بعضی از اوقات پاسخ او را نیز می‌دهد. [بحارالانوار، دار احیاء التراث، ج99، ص297]. با این اوصاف، بدیهی است که اگر انسان بر سر قبر پدر و مادرش رفته و از مشکلاتش با آنها سخن بگوید، آنها متوجه سخنان او می‌شوند. آیا پدر و مادر برای رفع مشکلات فرزندشان دعا می‌کنند و آیا رفتن بر سر قبر آنها تاثیری دارد؟ درباره اینکه پدر و مادر برای مشکلات فرزندانشان دعا می‌کنند یا نه، مطلب صریحی در روایات ندیدیم؛ اما دو روایت وجود دارد که نشان می‌دهد رفتن بر سر قبر آنها و کار خیر کردن از طرف ایشان اثرگذار است: روایت اول   از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده که فرمودند: «زُورُوا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهُمْ يَفْرَحُونَ بِزِيَارَتِكُمْ وَ لْيَطْلُبِ الرَّجُلُ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِيهِ وَ أُمِّهِ بَعْدَ مَا يَدْعُو لَهُمَا»؛ «به زیارت [قبر] مردگانتان بروید؛ چراکه ایشان از زیارت شما خوشحال می‌شوند و [اگر کسی حاجتی دارد،] باید حاجتش را [هنگام رفتن به سر قبر پدر و مادر] پس‌از آنکه برای آن دو دعا می‌کند، درخواست نماید». [بحارالانوار، ج10، ص97] امام در این روایت اگرچه به صراحت نفرمودند که پدر و مادر برای فرزند دعا می‌کنند، ولی به این مطلب اشاره کردند که رفتن بر سر قبر آنها و دعا کردن برای ایشان، ضمن آنکه موجب خوشحالی آنها می‌شود، زمینه را برای اجابت دعای فرزند فراهم می‌کند. روایت دوم امام صادق علیه‌السلام فرمودند:  «إِنَّ اَلصَّلاَةَ وَ اَلصَّوْمَ وَ اَلصَّدَقَةَ وَ اَلْحَجَّ وَ اَلْعُمْرَةَ وَ كُلَّ عَمَلٍ صَالِحٍ يَنْفَعُ  اَلْمَيِّتَ حَتَّى إِنَّ اَلْمَيِّتَ لَيَكُونُ فِي ضِيقٍ فَيُوَسَّعُ عَلَيْهِ وَ يُقَالُ هَذَا بِعَمَلِ اِبْنِكَ فُلاَنٍ وَ بِعَمَلِ أَخِيكَ فُلاَنٍ أَخُوكَ فِي اَلدِّينِ»؛ «نماز، روزه، صدقه، حج، عمره و هر عمل صالحی به میت نفع می‌رساند تا جایی که ممکن است میت در تنگنا باشد و به واسطه این کارها در گشایش قرار بگیرد و به او گفته می‌شود که مثلا این از طرف فلان فرزندت یا فلان برادر دینیت بوده است». [بحارالانوار، دار احیاء التراث، ج85، ص311]  در این روایت هم اگرچه مستقیماً نفرموده‌اند که میت برای این شخص دعا می‌کند، ولی همین که به میت می‌گویند که فلانی برایت فلان کار خیر را انجام داده، نشان از آن دارد که مطلع کردن میت برای این است که او نیز در قبال این خدمتِ فرزند یا قوم و خویشش و یا برادر مومنش، برای او کاری انجام دهد. کم‌ترین کاری که میت می‌تواند در قبال این خدمت انجام دهد این است که در حق او دعا کند و از خداوند برایش طلب رحمت نماید. پاسخ به سوال سوم: اینکه آیا رفتن بر سر قبر اموات موثر است یا خیر، از پاسخ سوال گذشته مشخص شد که رفتن بر سر قبر پدر و مادر خصوصاً و سایر اموات عموماً حتماً تاثیر دارد و آنها در قبال این لطف و خدمت، برای انسان دعا می‌کنند. اما در پاسخ به این سوال که آیا دعای اموات تأثیر گذار است یا نه، باید عرض کرد بله دعایشان حتماً تأثیرگذار است؛ ولی تأثیرش به این معنا نیست که به محض رفتن سر قبر آنها و دعا کردنِ ایشان برای انسان، مشکل انسان حل شده و گرفتاریش برطرف شود؛ زیرا همان‌گونه که عرض شد گاهی مصالح پشت پرده باعث می‌شود تا دعای اجابت شده پیامبر و امام هم با تاخیر محقق شود، چه رسد به امواتی که مقامشان از پیامبر و امام پایین‌تر است. البته دعای اموات اگرچه ممکن است به جهت وجود مصالح مشکل انسان را سریعاً برطرف نکند؛ ولی قطعاً تاثیر خودش را در زندگی دنیوی و اخروی انسان گذاشته و موجب جلب خیرات می‌شود و گاهی هم ممکن است تکرار حضور بر سر قبر آنها، خصوصاً پدر و مادر، و دعای مکرر ایشان، موجب برطرف شدن مشکلات انسان بشود. در نتیجه رفتن بر سر قبر آنها در هر صورت اثر گذار است.

با عرض سلام و ادب خدمت شما در ضمن بیان چند نکته پاسخ حضرت‌عالی را عرض می‌کنیم: 1. در بسیاری از مواقع معیار در عنایت و بخشش و عدم بخشش به بندگان، مصلحت جمعی است، نه مصلحت شخصی اشخاص و نفع فردیِ آنها. همچنین گاهی دنیا ظرفیت توجه به تمام اشخاص و اجابت خواسته‌های تمام آنها را ندارد. مثلاً فرض کنید جمعی از خدا نزول باران می‌خواهند و جمعی عدم بارش باران را. یا فرض کنید همه از خدا می‌خواهند تا در قرعه‌کشی بانک نفر اول باشند و یا همه می‌خواهند تیمشان در مسابقه فوتبال برنده باشد و یا همه از خدا می‌خواهند که دشمنشان مغلوب شود و ... . بدیهی است که اجابت خواسته‌های تمام این افراد امکان‌پذیر نیست و اقتضای مصلحت جمعی این است که برخی از خواسته‌ها اجابت و برخی اجابت نشود. برخی از خواسته‌های شخصی هم به جهت مصلحت جمعی اجابت نمی‌شود. مثلاً فرض کنید که مردی از خدا می‌خواهد که پولدار شود. همسرش نیز از خدا می‌خواهد که محبت شوهرش به او پابرجا بماند. خداوند که می‌داند اجابت دعای مرد، مساوی با تمایل به همسران دیگر و از هم پاشیدن زندگی اوست؛ ولی اجابت خواسته زن مساوی با بقاء محبت بین آن دو و لذت بیشتر مرد از زندگی است، دعای زن را اجابت می‌کند تا در واقع هردو به خواسته خود که لذت بیشتر از زندگی است، برسند. البته اینها که گفته شد، تنها به‌عنوان چند مثال ساختگی برای تقریب به ذهن بود و الا در واقعیت ده‌ها مثال دیگر وجود دارد که ما از آنها بی‌اطلاع هستیم و خدا از آن آگاه است. پس گاهی عدم عنایت به یک شخص نه به بخل خداوند برمی‌گردد و نه به مصلحت شخصی او، بلکه اقتضای مصلحت عمومی یا چند نفری است که ما از آن بی‌اطلاع هستیم. 2. گاهی اجابت دعای افراد یا عدم آن، به جهت امتحان آنهاست. خداوند در قرآن می‌فرماید: «انسان وقتی پروردگارش او را آزمایش می‌کند و به او نعمت داده و او را اکرام می‌کند، می‌گوید: خدا مرا اکرام کرده و اما وقتی او را آزمایش می‌کند و روزی را بر او تنگ می‌گیرد، می‌گوید: خدا به من اهانت کرده».[فجر 15 و 16] خداوند در مقام انکار این دو حالت انسان می‌فرماید: نه آن نعمت دادن اکرام بود و نه این تنگ گرفتنِ روزی، اهانت؛ بلکه هر دوی اینها امتحان بودند برای اینکه انسان نشان بدهد در آسایش و سختی رفتارش چگونه است. واقعیت آن است که محل حقیقی جود و بخشش الهی بهشت است. لطف و عطای الهی در دنیا نیز اگرچه جریان دارد؛ ولی ماهیت دنیا و آمدن انسان به این عرصه، برای آزمایش است.  خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ «ما آنچه را روی زمین است زینت آن قرار دادیم، تا آنها را بیازماییم که کدامینشان بهتر عمل می‌کنند». [کهف: 7] زینت‌ها دنیوی و نعمت‌های آن در وهله اول برای رحمت خاص خدا نیستند؛ بلکه برای آزمایشند. به یکی می‌دهد تا ببیند، چگونه از آن استفاده می‌کند و به یکی نمی‌دهد تا ببیند با نداشتن آن چگونه بندگی می‌کند و از یکی پس‌از دادن می‌گیرد تا ببیند چه عکس‌العملی انجام می‌دهد. اما نعمت‌های بهشتی به‌هیچ‌وجه چنین ماهیتی نداشته و تنها مظهر فضل و رحمت و جود الهی هستند. اگر کسی می‌خواهد جود و رحمت خدا را بسنجد، باید جایگاهی که مظهر جود و رحمت الهی است را در نظر گرفته و ببیند که آیا خداوند در آن جایگاه و موطن بخیل است یا نه.  خداوند در توصیف آن جایگاه می‌فرماید: «لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ خَالِدِينَ ۚ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ وَعْدًا مَسْئُولًا»؛ «هر چه بخواهند در آنجا برایشان فراهم است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ این وعده‌ای است مسلّم که پروردگارت بر عهده گرفته است». [فرقان: 16] تفاوت بهشت با دنیا در سه چیز است: 1. فضای بهشت بی‌نهایت و نامحدود است و عنایت و تفضل به کسی در تزاحم و تنافی با عنایت به دیگری نیست، بر خلاف دنیا که محدودیت داشته و باید مصلحت جمعی در آن لحاظ شود. 2. انسان در بهشت دارای ظرفیتی عظیم است و عنایت به او موجب طغیان و هلاکتش نمی‌شود؛ ولی انسان در دنیا چنین ظرفیتی را ندارد. 3. بهشت جایگاه پاداش و ظهور تفضل الهی است، نه محل امتحان اشخاص؛ ولی دنیا در درجه اول محل امتحان و سنجش اشخاص است، اگرچه تفضلات الهی نیز در آن به‌صورت محدود و حکیمانه سنجیده شده است. با این اوصاف، برای سنجش بخل یا تفضل الهی، در نظر گرفتن دنیا که دارای محیط و شرایط متفاوتی از بهشت است، کار صحیحی نمی‌باشد.

با عرض سلام و ادب خدمت شما شرک به این معناست که انسان در ذات یا افعال، کسی را هم عرض خدا و شریک او بداند و یا کسی غیر از خدا را عبادت کند. شرک در واقع به دو صورت است: 1. شرک جلی (آشکار). قائل بودن یک شخص به دو خدایی، همان شرک جلی و آشکار است، به‌گونه‌ای که هر انسان موحدی این شخص را مشرک می‌داند. شرک جلی خودش اقسامی دارد: الف) شرک در خالقیت، به اینکه انسان قائل باشد دو یا چند خالق در عرض هم خالق مخلوقات هستند؛ مانند اینکه ثنوی‌ها قائل به خدای خیر با نام «یزدان» و خدای شر با نام «اهریمن» می‌باشند. ب) شرک در ربوبیت. مانند اینکه کسی قائل باشد امور عالم را موجودی یا موجوداتی غیر از خدا و با اراده و اختیار خودشان تدبیر می‌کنند. مانند مشرکین مکه که خلقت عالم را به خدا نسبت می‌دادند؛ ولی ربوبیت و تدبیر امور عالم را به غیر خدا نسبت می‌دادند. ج) شرک در عبادت. مانند اینکه انسان به پرستش غیر خدا بپردازد. مانند پرستش بت‌ها، گاو، خورشید و ماه توسط مشرکین. 2. شرک خفی(پنهان). در این شرک شخص مشرک علناً و آشکارا به خالقیت، ربوبیت غیر خدا قائل نبوده و غیر از خدا را نمی‌پرستد و اگر از او پرسیده شود که امور عالم دست چه کسی است، در پاسخ می‌گوید فقط خداست؛ ولی در عملکرد خود به‌گونه‌ای عمل می‌کند که مشرک به حساب می‌آید. عموم مردم غیر از عده کمی از مخلصین که به مقامات عالی توحید رسیده‌اند، دچار این نوع از شرک هستند.  خداوند در توصیف این نوع شرک می‌فرماید: «وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ»؛ «و بیشتر آنها که مدعی ایمان به خدا هستند، مشرکند». [یوسف: 106] از مصادیق شرک خفی نیز مواردی را می‌توان بر شمرد: به‌عنوان مثال: - شرک در طاعت؛ به این صورت که انسان در اطاعت خدا، شیطان و نفس و هر موجودی غیر خدا را شریک خداوند قرار دهد. بنابراین، تمام معصیت‌هایی که در حال حاضر صورت می‌پذیرد، به‌عنوان مصداق شرک به حساب می‌آید. - شرک در توحید افعالی؛ به این صورت که انسان افعال یا تاثیرات را به غیر خداوند نسبت بدهد و خود را به‌نحوی از خداوند بی‌نیاز ببیند. مثلاً بگوید اگر فلانی نبود، مشکل من حل نمی‌شد یا اگر فلان دکتر نبود، بیمارم شفا پیدا نمی‌کرد. یا معتقد باشد پول و مال می‌تواند تمام مشکلات من را به‌خودی‌خود حل کند. یا بگوید با وجود قدرت و پیشرفت نظامی، ما پیروز هستیم و دیگر نیازی به کمک خداوند در برابر دشمن نیست یا معتقد باشد با وجود یک آشنا و فامیل در فلان دستگاه، مشکل من حل می‌شود و نیازی به دستگیری و عنایت خداوند ندارم یا بگوید فقط فلانی می‌تواند کار من را راه بیندازد و اگر او نباشد، بی‌چاره‌ام. امام صادق فرموده‌اند: شخصی که بگوید: اگر فلانی نبود هلاک می‌شدم و اگر فلانی نبود چنان و چنان بر سرم می‌آمد و اگر فلانی نبود خانواده‌ام از دست رفته بود، برای خداوند شریک قرار داده است. راوی خطاب به امام گفت: (آیا اشکال دارد) بگوییم اگر خدا بر من به واسطه فلانی منت نگذاشته بود، هلاک شده بودم؟ امام(ع) فرمود: این خوب است و این گونه سخن گفتن و مانند آن اشکالی ندارد. [بحارالانوار، ج9، ص106] یکی از مصادیق شرک خفی ریاء است. امام صادق(ع) فرمودند: هر کس نماز بگذارد و یا روزه بگیرد و یا برده‌ای را آزاد کند و یا حج انجام دهد و مقصودش آن باشد که مردم از وی خوششان بیاید؛ مشرک به حساب می‌آید؛ ولی شرک او قابل گذشت می‌باشد. [تفسیر عیاشی، ج2، ص352].