مثلث فتنه در عصر امام هادی و برخوردهای حضرت

تردید بین امور حلال و حرام، خطا و ثواب و حق و باطل را در اصطلاح شبهه می نامند.[1] این شبهه ها گاهی تبدیل به فتنه و بلا می گردد. فتنه هایی که جان ها و اعتقادات را به خطر می اندازد. در این نوشتار به سه شبهه مهم در عصر امام هادی پرداخته ایم.

الفـــ) فتنه خلق قرآن: حکمرانان عباسی قبل از مأمون اشعری مسلک بودند. ولی مأمون، معتصم و واثق هم معتزلی گردیدند. اما متوکل اشعریه را انتخاب کرد. فتنه خلق قرآن هم از آنجا که ریشه در اختلافات عقیدتی اشاعره و معتزله داشت؛ هر روز با آن به نوعی برخورد می شد. مأمون، معتصم و واثق که قائل به مخلوق بودن قرآن بودند؛ مخالف خود را با شکنجه، زندان و قتل از سر راه بر می داشتند. اما با روی کار آمدن متوکل برخوردها با تغییری 180 درجه ای، قائلان به مخلوق بودن قرآن را با شکنجه و ... روبرو ساخت.

امام هادی علیه السلام با ترسیم راه برون رفت از این فتنه به حفظ جان رهروان خویش پرداختند. ایشان یاران خود را از شرکت در چنین بحث هایی نهی نموده و چنین نوشتند:

"بسم الله الرحمن الرحيم. خداوند ما و شما را از وقوع در فتنه مصون نگهدارد كه در اين صورت بزرگترين نعمت را بر ما ارزانى داشته است. و جز اين ، هلاكت و سيه روزى است. نظر ما اين است كه بحث و جدال درباره قرآن (كه مخلوق است‏يا غير مخلوق، قديم است‏يا حادث) بدعتى است كه سؤال كننده و جواب دهنده در آن شريك‏اند، زيرا چيزى دستگير پرسش كننده مى‏شود كه سزاوار او نيست و پاسخ دهنده نيز براى موضوعى كه در توان او نيست‏بى‏جهت‏خود را به رنج و مشقت مى‏افكند.

خالق، جز خدا نيست و بجز او همه آفريده‏اند و قرآن كلام خداست و از پيش خود اسمى براى آن قرار مده كه جزو گمراهان خواهى گشت. خداوند ما و شما را از مصاديق اين آيه قرار دهد: «الذين يخشون ربهم بالغيب و هم من الساعة مشفقون‏» (2)[2] آنانكه در نهان از خداى خود مى‏ترسند و از روز جزا سخت هراسانند."[3]

با این بیان حضرت امام هادی علیه السلام موجی جدید در مقابله با این بدعت ایجاد نموده و به مقابله با بزرگترین فتنۀ عصر خویش پرداختند.

بـــ) فتنه غلو کنندگان: اسلام بیشترین ضربه را از مسلمانان منافق خورده است. کسانی که مخالف فرامین اهل بیت مطالبی را به اهل بیت نسبت می دادند؛ که نتیجه اش انزجار مردم و دشمنی حاکمان بود. در لسان العرب غلو چنین معنا شده است: غلو تجاوز کردن از حد و اندازه، و یا خارج شدن از حد اعتدال است.[4] و در اصطلاح شرع آن به معنای افراط در دین می دانند. به نحوی که غلو کننده، ازوحی الهی فراتر رفته و پیامبران و امامان را خدا بداند.

علي بن حسکه قمي ،محمد بن نصير نميري ، حسن بن محمد معروف به ابن بابا قمي ، فارس بن حاتم قزويني وقاسم بن يقطين قمي از جمله غلو کنندگان بودند.[5] و از جانب امام هادی در رد آنان نامه ها و لعن هایی بیان گردیده است.

مثلاً حمد بن عیسى مى‏گوید: امام هادى نامه ‏اى به من نوشت كه شروع  آن چنین بود:"لَعَنَ الله‏ُ الْقاسِمَ الْیَقْطینى وَ لَعَنَ الله‏ عَلِىَّ بْنَ حَسْكَةِ الْقُمىّ، اِنَّ شَیْطانا تَرائى لِلْقاسِمِ فَیُوحى اِلَیْهِ زُخْرُفَ الْقَولِ غُرُورا"[6]

خداوند قاسم یقطینى و على بن حسكه قمى را لعنت كند! شیطانى در برابر قاسم نمایان مى‏گردد و با القاى سخنان باطلِ به ظاهر آراسته او را مى‏فریبد.

یا ایشان با توجه به اوج انحراف فارس بن حاتم، او را مهدور الدم خواندند. و فرمودند:

"هذا فارِسْ ـ لعنه الله ـ یَعْمَلُ مِنْ قِبَلی فتّاناً داعیاً اِلیَ اِلبدَعةِ وَ دَمُهُ هَدَرٌ لِکُلِّ مَنْ قَتَلَهُ، فَمَنْ هذا الذّی یُریحُنی مِنهُ یَقْتُلُهُ وَ اَناَ ضامنٌ لَهُ عَلیَ اللهِ الْجَنَّةَ[7]

فارس‏ به اسم من دست‏ به كارهايى مى‏زند و مردم را فريب مى‏دهد و آنان را به بدعت در دين فرا مى‏خواند. خون او براى هر كس كه او را بكشد هدر است. كيست كه با كشتن او مرا راحت كند؟ و من در مقابل، بهشت را براى او تضمين مى‏كنم.

جـــ) منحرفان صوفی: در كتاب حديقة الشيعه و سفینة البحار از محمد بن حسين بن ابوالخطاب آمده است که میگوید: درمسجد رسول خدا (ص) خدمت امام هادي (ع) به همراه جمعی شرفياب بودم که، گروهي صوفي وارد مسجد شده و در گوشه اي از مسجد حلقه زده و به گفتن "لا اله الا الله" پرداختند. امام(ع) به ما فرمود:

"به اين فريبكاران توجه نكنيد كه جانشين شيطان و ويرانگران پايه و اركان دين اند. در جهت راحت طلبي و تن آسايي ، تظاهر به زهد و پارسايي مي كنند و براي شكار چهار پايان شب ها بيدار مي مانند، عمري به خود گرسنگي مي دهند تا الاغ هايي (توده نا آگاه) را براي پالان نهادن رام نمايند ، كلمه لا اله الا الله  را جز براي فريب مردم به زبان نمی آورند و از غذاي اندك استفاده مي كنند تا ظرف هاي بزرگ خود را پر از غذا كنند و دل هاي مردم پست و فرومايه را مجذوب خود سازند . با مردم مهربانانه سخن مي گويند و با گمراهي هاي خود آنان را به درون چاه مي افكنند. ورد آن ها رقص و پاي كوبي و دست افشاني و ذكر شان نغمه و آواز است . تنها نابخردان از آن ها پيروي مي كنند و جز افراد نادان و احمق ، كسي آنان را باور ندارد. آن كس كه در زندگي يا مرگشان به ديدار آنان رود ، گويي به ديدار شيطان و پرستش بت رو آورده است و هر كس به فردي از آنان كمك رسانده گويي به ياري يزيد و معاوبه و اباسفيان برخاسته است."

 يكي از ياران امام عرضه داشت : اماما هر چند آن مرد حقوق شما را بشناسد؟

راوي مي گويد : امام(ع) چونان فردي خشمگين به او نگريست و فرمود :

"كسي كه حقوق ما را  بشناسد هيچ گاه نا فرماني ما نمي كند آيا نمي داني كه اينان فرومايه ترين فرقه هاي صوفي اند و همه صوفيان با ما مخالفند و شيوه آنان با راه و رسم ما متفاوت است آن ها نصارا و مجوسيان اين امت اند و كساني كه مي كوشند با دهانشان نور خدا را خاموش سازند ولي خداوند نور خويش را كامل مي گرداند هر چند ناخوشايند كافران باشد.[8]

از این بیان مفصّل علاوه بر معلوم شدن انحرافات صوفیه و قبح همراهی با آنان، شدّت مخالفت امام هادی علیه السلام با ایشان نیز معلوم گردید.

خلاصه آنکه امام هادی علیه السلام با وجود تمام محدودیّت هایی که داشتند؛ توانستند با هدایت و موضع گیری هایی بی نظیر رهروانشان را از هلاکت نجات دهند. امید آنکه ما نیز با پیروی از ولایت از آفات آخر الزمانی مصون مانده و برای ظهور مهدوی آماده شویم.

__________________________________________________
پی‌نوشت:

[1] - انیس، ابراهیم و دیگران؛ المعجم‌الوسیط، ج2-1 ص 470

[2] - انبیاء / 42

[3] - التوحيد، شيخ صدوق، ص 224.

[4] - ابن منظور، لسان عرب، مادۀ غلو، ج 15، ص 132.

[5] - پیشوایى، سیره پیشوایان، ص603.

[6] - رجال کشی، ص 518 ردیف 996.

[7] - همان مدرك، ص 524، رديف 1001.

[8] - حديقة الشيعة، ص 602 – 603 و رک: سفينة البحار، ج 2، ص 58