اشاره: نخستین همایش منطقه ای مبلّغان هجرت بلند مدت در شمال کشور به میزبانی معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزۀ علمیه مازندران و با حضور مبلّغان هجرت بلند مدت از استانهای گیلان، گلستان و مازندران و علما و بزرگان این سه استان و نیز مسئولین ستادی معاونت تبلیغ حوزه های علمیه برگزار گردید. در این همایش پیامی تصویری از حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی ارائه گردید که حاوی مطالب ارزشمندی از ایشان بود. متن این پیام بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
«الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی جمیع الانبیاء و المرسلین والائمة الهداة المهدییّن سیّما خاتم الانبیاء و خاتم الاوصیاء علیهما آلاف التحیة والثناء؛ بهم نتولی و من اعدائهم نتبرء الی الله.»
مقدم آیات حجج اساتید فضلا و بزرگواران تبلیغی شمال کشور را گرامی می داریم؛ بزرگوارانی که در طرح هجرت جهت تبلیغ معارف و احکام و حکم الهی سعی بلیغ داشته اند. کوشش همة اینها مقبول پروردگار باشد بزرگوارانی که در برگزاری این همایش وزین سعی بلیغ ارائه کرده اند، کوشش اینها ان شاء الله مقبول باشد و دانشورانی که برای پربار کردن این همایش مقاله ای یا مقالاتی ارائه کرده اند سعی این بزرگواران را هم ان شاء الله مقبول پروردگار الهی باشد.
تبلیغ از بهترین و رساترین برنامه های انبیای الهی است؛ منتها عناصر محوری تبلیغ را باید ارزیابی کرد که انسان چه چیزی را برساند و تا کجا برساند و چگونه برساند که اثر تبلیغ بشود تعلیم و اثر تعلیم بشود تزکیه آن.
تبلیغی کارآمد است که تعلیم را به همراه داشته باشد و آن تعلیمی سودمند است که تزکیه را به همراه داشته باشد. پایان این امور علمی، طهارت روح است و اگر روح طاهر شد، جامعه تمدّن ناب الهی را بار می یابد.
در جریان تبلیغ به ما گفته اند حرف را به جان مردم برسانید؛ «فِی اَنفُسِهِم حَولَاً بَلِیغَاً»؛ به گوش رسانیدن با تألیف که کتاب به چشم رسانیده اند کار خوبی است، اما کافی نیست به ما نگفته اند مطالب را تا گوش مردم برسانید یا کتابی تألیف کنید که در مراء و چشم و منظر مطالعه کننده ها باشد! گفته اند طرح را به جان آنها برسانید تا کسی اهل جان و جانان نباشد و جانانه فکر نکند حرف او به عمق جان مردم نمی رسد. این مطلب اول.
اما [اینکه] برنامه های تبلیغی مساجد، حسینیه ها، مراکز فرهنگی حوزه و دانشگاه ها، جلسات عمومی و خصوصی، نماز جماعت و جمعه ها چه باشد؟ این برنامه ها را اهل بیت عصمت و طهارت( هم قولاً و هم فعلاً تبیین کرده اند. خود آنها یا امامت جمعه داشته اند یا امام جماعت بوده اند یا سخنران بوده اند یا دستور می دادند یا نامه ای می نوشتند کتابی تألیف می کردند که مکتوبات آنها نامه های آنها است و به صورت نهج البلاغه و مانند آن درآمد. مطالبی را در این گفته ها و ارائه رهنمودها داشته اند که عصارۀ آن در سخنان نورانی امیر مؤمنان (ع) و امام مجتبی (ع) و دیگر ائمه آمده است.
ما اگر خواستیم ببینیم برنامۀ مسجد، برنامۀ نماز جمعه، برنامۀ تبلیغات در حسینیه ها و ماه مبارک رمضان و محرم و صفر چه باید باشد، باید روایاتی را که به ما فرمودند فایدۀ مسجد رفتن، فایدۀ مرکز مذهبی رفتن چیست [را] بررسی بکنیم!
یک وقت هست که امام می فرماید: ای مبلّغ این مطالب را در مراکز فرهنگی بگو؛ یک وقت امام می فرماید: اگر کسی به مراکز فرهنگی مثل مسجد رفت و آمد کرد، این معارف نصیب او می شود؛ اینکه امام می فرماید: اگر کسی به مساجد رفت و آمد کند هشت معرفت و هشت فضیلت نصیبش می شود یعنی برنامه های رسمی مساجد و نماز جمعه و جماعت این امور هشت گانه است؛ البته اینها به عنوان تمثیل است و نه تعیین یعنی معارف منحصر در این هشت قسم نیست. اینها به عنوان نمونه است.
حداقل بهره ای که یک مسجدی و اهل حسینیه و اهل نماز جمعه و جماعت می برد، یکی از این عناصر محوری هشت گانه باشد.
مرحوم ابن بابویه قمی از وجود مبارک امیرالمؤمنین (ع)؛ صاحب تحف العقول از امام مجتبی (ع) و دیگران از ائمه دیگر( این معارف را منتقل کرده اند که: «مَنِ اختَلَفَ اِلَی المَساجِدِ اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ»[1] اگر کسی با مرکز دینی، یعنی مسجد که این تمثیل [است] و نه تعیین چون شامل مسجد می شود شامل حوزه و دانشگاه می شود و مانند آنها نظائر آن فرمود اگر کسی به مرکز دینی رفت و آمد کرد، یکی از آن هشت فضیلت نصیب او می شود؛ «اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ» این فضایل هشت گانه به نحو مانعة الخلو [است] نه مانعة الجمع؛ یعنی حداقل یکی از این فضائل هشت گانه نصیب [فرد] مسجدی می شود.
اگر امام فرمود [فرد] مسجدی ـ یعنی کسی که به مسجد می رود ـ یکی از فضائل هشت گانه نصیبش می شود؛ یعنی مبلّغ دینی؛ یعنی امام جمعه و جماعت؛ یعنی امام حوزه و دانشگاه؛ امام ادارات و مراکز فرهنگی؛ یا سخنران یا مبلّغ هر کدام از اینها، لااقل یکی از این عناصر هشت گانه محوری را به عرض مردم برسانند.
معنای اینکه اگر کسی به مسجد رفت، یکی از این هشت فضیلت نصیبش می شود این است که برنامۀ مساجد اینهاست؛ سخنرانان مساجد در این مدار سخن می گویند.
اولین فضیلتی که وجود مبارک امیرالمؤمنین (ع) وجود مبارک امام مجتبی (ع) می فرماید نصیب اهل مسجد می شود، «وحدت» است، اتحاد است، برادری است، حرفی که وحدت بیافریند، دلها را به هم نزدیک کند. این (وحدت آفرینی) برنامۀ رسمی مسجد است. «مَنِ اختَلَفَ اِلَی المَساجِدِ اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ؛ اَخاً مُستَفاداً فِی اللهِ، اَو عِلماً مُستَطرَفاً اَو آیَةً مُحکَمَةً اَو یَسمَعُ کَلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدیً، اَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، اَو کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَن ردی، اَو یَترُکَ ذَنبا خَشیَةً اَو حَیاءً؛ فرمود اولین فضیلتی که نصیب مسجدی می شود، اخوت و برادری است؛ این همان همدلی و همزبانی دولت و ملت و آحاد مملکت است.
اولین فضیلتی که نصیب مستمع خطبه امام جمعه، نصیب مستمع سخنان امام جماعت، نصیب مستمع مبلّغ طرح هجرت، نصیب مستمع استاد دانشگاه و حوزه که تبلیغ دین را به عهده دارند، اولین فائده ای که این مسجدی یا اهل حسینیه یا اهل نماز جمعه و جماعات می برد، «وحدت» است اینکه ما در مزار ائمه( می گوییم «کَلَامُکُم نُورٌ» اینکه اعتاب اینها را می بوسیم؛ برای اینکه اینها دنیای ما را و آخرت ما را تأمین کرده اند.
سخنرانی که نتواند جامعه را به وحدت دعوت کند، سخنران مسجد نیست. فرمود اولین فضیلتی که نصیب اهل مسجد می شود «اخوت» و «برادری» است «اَخَاً مُستَفَادَاً».
فضیلت دوم «عِلمَاً مُستَطرَفاً»؛ مطلب باید عمیق و علمی باشد یک، و تازه و نو باشد دو؛ مطلبی که علمی نیست در خطبه ها و در خطابه ها گفته نشود یک، مطلب علمی مکرر بازگو نشود دو؛ فرمود مسجدی این فضیلت بهرة او می شود که حرف تازه یاد می گیرد؛ حرف طرفه و تازه و سودمند نصیبش می شود «اَو عِلمَاً مُستَطرِفاً».
فایده سوم «آیَةً مُحکَمَةً» و چهارم «رَحمَةً مُنتَظَرَةً»؛ مستحضرید مرحوم کلینی, از اهل بیت( و ایشان از وجود مبارک رسول گرامی (ص) نقل کرده است که علم راستین آیۀ محکمه هست و فریضۀ عادله هست و سنّت قائمه هست و امثال ذلک. فرمود حرف متقن در معارف عقلی، علوم عقلی، علوم نقلی، حدیث، تفسیر، فقه، روایت [و] درایت به صورت آیه محکمه گفته شده است. نقل داستانی بی سند، نقل خواب، نقلی که نه منظورش متقن است نه منقول عنه آن مشخص است، بازگو نشود؛ [بلکه] آیۀ محکمه گفته بشود؛ «أَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً» کسی که مسجد می رود، اهل مسجد است، روح امید باید در او زنده شود، امیدوار رحمت الهی باشد، امیدوار تألیف علوم باشد [و] منتظر فرج باشد.
درست است که از بارزترین مصادیق انتظار فرج همان است که همۀ ما منتظر آنیم، ولی انتظار فرج اختصاصی به جمال و حضور و ظهور ندارد؛ ما هر کاری که مشکل داریم، منتظر باشیم گشایشی در راه است، آن توجه به ذات اقدس اله که تمام فرج ها به دست اوست؛ خودش عبادت است، انتظار فرج است، پس حصر نیست آن حدیث معروف که «اَفضَلُ العِبَادَةِ اِنتِظَارُ الفَرَجِ»؛ [بلکه] مصداق کامل همان است که ما منتظر آنیم، بنابراین چهارمی «رَحمَةً مُنتَظَرَةً».
پنجمی «کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَن رَدِی» ششمی «یَسْمَعُ کَلَّمَةً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى»؛ امر به معروف کند، نهی از منکر کند، مشکل علمی آن را حل کند، مشکل عملی او را حل کند، بی راهه که می رود او را به راه راست مستقیم، به راه راست می رود، او را پایدار کند. اینها سخنان و برنامه های رسمی خطیب خطابه های نماز جمعه و جماعات و تبلیغ طرح هجرت و مانند آن است، پس پنجمی و ششمی مشخص شد.
هفتمی و هشتمی این است که فرمود: «یَترُکَ ذَنبَاً خَشیَّةً اَو حَیَاءً»؛ سخنران طرزی باید سخنرانی کند که مستمع گناه را ترک کند! اگر خوی زهد و عبادت در مستمع است، این برای ترس از دوزخ و خشیت و هراس [از آن]، گناه را ترک می کند؛ اگر مستمع سطح بالاتری دارد، برتر از هراس و برتر از عبادت بردگان یا سوداگران می اندیشد، حیاءً گناه را ترک کند، البته خشیّت از مردم هم بی اثر نیست، خشیت از حکومت و نظام اسلامی بی اثر نیست، حیای از مردم هم بی اثر نیست، اما اینها در درجه دوم اند. عمدۀ خشیّت، از انذار الهی و حیای از محضر و مظهر ذات اقدس اله است.
قرآن کریم قبل از اینکه ما را از دوزخ هراسناک کند، قبل از اینکه انذار کند و از دوزخ بترساند، آن مقام شریف حیای آدمیّت را در ما زنده کرده است.
مستحضرید سورۀ مبارکۀ «علق» یعنی «اقرإ» طبق نقلی که معروف بین اهل تفسیر هست، اولین سوره ای است که نازل شده؛ ولی بالاخره در ردیف عتائق از سور است. عتیق یعنی سابقه دار، کهن و نه کهنه. [سورۀ علق] جزء عتائق از سور است؛ در سوره مبارکه علق یعنی اقرأ در آنجا فرمود ]أَلَم یَعلَم بِأَنَّ اللهَ یَرَی[؛ خوب مستحضرید قبل از اینکه خدای سبحان از جهنم سخن بگوید، ما را به حیاء دعوت کرده است [و] فرمود: انسان حیاء نمی کند! در محضر خدا گناه می کند!
این لطافت روح می طلبد؛ در نمازهای جمعه و جماعت، در حسینیه ها و مسجد، در آموزش و پرورش، در ادارات که نماز جماعت برقرار است، در حوزه و دانشگاه که علوم تدریس می شود؛ این فایده هفتم و هشتم باید کاملاً علنی باشد و عملی؛ که «یترک» آن مستمع زن را یا خشیةً یا حیاءً.
البته خشیّت از نظام و مردم اثر دارد، حیای از نظام و مردم [هم] اثر دارد؛ اما عمده در محور اساسی این گونه از روایات این است که انسان از خدا بهراسد ]اِنَّمَا یَخشَی اللهُ مِن عِبَادِهِ العُلَمَاء[ و حیاءً گناه را ترک کند. فرمود انسان نمی داند که خدا می بیند ]أَلَم یَعلَم بِأَنَّ اللهَ یَرَی[ هر کاری که می کنی در مشهد و محضر ذات مقدس الهی.
بنابراین برنامه رسمی مبلّغان چه طرح هجرت چه در نماز جمعه چه در نماز جماعت چه در حوزه ها و دانشگاه ها و مراکز دیگر، حداقل یکی از این اصول از عناصر محوری هشتگانه است.
لازم نیست بفرماید خدا در قرآن بفرماید ]یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا[ و [یا] حتی خواستید سخنرانی بکنید این هشت مطلب را بگویید. این حدیث أماره است؛ أماره لازمه اش حجت است. حضرت فرمود: اگر کسی مسجد برود یکی از این عناصر هشتگانه نصیبش می شود؛ یعنی در مسجد از این اصول خبر است و مسجد هم به عنوان تمثیل است نه تعیین، چون نماز جمعه و جماتها و مصلّی ها را هم شامل می شود و این عناصر هشتگانه هم به عنوان تمثیل هست نه تعیین.
فضائل اسلام فراوان است! نمونه هایش این هشت تاست؛ مراکز مذهبی فراوان است نمونه هایش مسجد است.
مجدداً مقدم آیات، علما، بزرگواران، ائمه محترم جمعه و جماعات، مسئولان این سه استان بزرگ و بزرگوارمان را، مقدم همه را گرامی می داریم و از برگزارکنندگان این همایشِ وزین، حق شناسی می کنیم و از همه عزیزانی که با ایراد مقاله و یا مقاله علمی هم بر وزن علمی این همایش افزوده اند، سپاسگزاریم و از ذات اقدس اله مسئلت می کنیم از همگان به احسن وجه بپذیرد.
پروردگارا نظام ما را در سایة ولیّت حفظ بفرما؛
رهبر ما را، مراجع ما را، دولت و ملت و مملکت ما را در سایه ولیّت حفظ بفرما؛
روح مطهر امام راحل و شهدا را با انبیای الهی محشور بفرما؛
خطر تکفیری و سلفی و داعشی را به استکبار و صهیونیسم برگردان؛
مشکلات کشور را در سایة لطف ولیّت به بهترین وجه حل فرما؛
جوانان این ممکلت را از هر خطا و خطیئه حفظ بفرما؛
جوانان این مملکت و فرزندان ما را تا روز قیامت از بهترین و پاک ترین شیعیان اهل بیت عصمت و طهارت قرار بده؛
و این نظام الهی را تا ظهور صاحب اصلی اش از هر آسیب و گزندی محافظت بفرما.
غفر الله لنا و لکم والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
_______________________________________________
[1]. امام علی(ع) میفرماید: «مَنِ اختَلَفَ اِلَی المَساجِدِ اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ؛ اَخاً مُستَفاداً فِی اللهِ، اَو عِلماً مُستَطرَفاً اَو آیَةً مُحکَمَةً اَو یَسمَعُ کَلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدیً، اَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، اَو کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَن ردی، أَوْ یَسْمَعُ کَلَّمَةً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى، اَو یَترُکَ ذَنبا خَشیَةً اَو حَیاءً؛ کسی که به مسجد رفت وآمد می کند، یکی از منافع هشت گانه نصیب او می شود: برادری مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]، یا کلماتی که موجب هدایت شود [می شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه بازدارد، [می شنود،] یا کلمهای می شنود که موجب هدایت او می گردد و یا به خاطر ترس یا حیا و آبروی خود گناهی را ترک میکند.» منلایحضره الفقیه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1413ق، ج1، ص237.