بهشت در آینه اعمال

از آن‌جا که این دنیا مزرعه‌ای برای آخرت است، پس محصولی که انسان در آخرت برداشت می‌کند تناسب ویژه‌ای با نوع زراعتی که در این دنیا داشته است دارد. گر چه فهم حقیقت بهشت در این دنیا میسّر نیست، ولی در این نوشتار تلاش می‌کنیم که جلوه‌ای از ارتباط نعمت‌های بهشتی با اعمال این دنیا را به تصویر بکشیم. باشد که فهم بهتری از نوع وظیفه‌ای که بر عهده داریم به دست آوریم.

درهای بهشت
«جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَبُ [ص/50] بهشت‌هاى جاويدان كه درهاى آن‌ها، برايشان گشوده است». در احادیث مطالب بسیاری درباره درهای بهشت بیان شده که بسیاری از آن‌ها با نوعی تشبیه و کنایه در صدد نزدیک کردن ذهن به واقعیّت بهشت هستند. به عنوان مثال اسامی درهای بهشت، جنس آن‌ها و اشکال ظاهری آن‌ها و...! از آن‌جا که بهشت، تجسّم هدایت انسان‌هاست و خداوند متعال بهشت را در برابر اطاعت و هدایت یافتن بندگان قرار داده است؛ این‌گونه تمثیلات، به معنای راه‌های شناخت حق و بندگی خداوند خواهد بود. اگر نه، دلیلی ندارد که چنین اوصاف خاصی برای درهای بهشت قرار داده شود. به عبارت دیگر حتّی نام و دیگر خصوصیّات درهای بهشت که در روایات اشاره شده است، چیزی جدای از دنیا که محلّ امتحان انسان‌هاست نخواهد بود. به دو نمونه اشاره می‌کنیم.

دری به نام حسین علیه السلام
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و اله) می‌فرمایند: «أَلَا وَ إِنَّ الْحُسَيْنَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ مَنْ عَانَدَهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ رِيحَ الْجَنَّةِ [1] آگاه باشيد كه حسين(علیه السلام)، درى از درهاى بهشت است . هر كه با او دشمنى كند، خداوند، بوى بهشت را بر وى حرام مى گرداند». همان‌طور که می‌بینیم تشبیه امام حسین(علیه السلام) به "درِ بهشت"، به این معنا نیست که ایشان تنها افرادی که در عاشورای سال 61 هجری جزء یاران ایشان بودند و در رکاب ایشان به شهادت رسیدند را به بهشت می‌برد؛ بلکه به این معناست که امام حسین (علیه السلام) راه هدایت و اطاعت خدا را به همه انسان‌ها نشان داد و اگر کسی در این راه قرار بگیرد قطعا هدایت می‌شود. یعنی کسی که همان اهداف عالی امام حسین (علیه‌السلام) و همان اراده و تلاش را در آن راه به کار بگیرد، قطعاً راه ایمان و سعادت واقعی را می‌پیماید که منجر به ورود در بهشت می‌شود. همچنان‌که درهای بهشت، راه ورود به بهشت هستند.

تعداد درهای بهشت و جهنّم
در روایتی پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «إِنَّ لَها [الجَنَّةِ] ثَمانِيَةَ أَبوابٍ، وَ لِجَهَنَّمَ سَبعَةَ أَبوابٍ، و بَعضُها أَفضَلُ مِن بَعضٍ [2] بهشت، هشت در دارد و دوزخ، هفت در. برخى از اين درها[ى بهشت]، بر برخى ديگر، برترى دارند». از این حدیث نورانی نیز دو نکته قابل برداشت است.
نکته اوّل، این‌که درهای بهشت، یکی بیشتر از درهای جهنّم هستند، نشان‌دهنده آن است که در هر شرایط محیطی برای انسان، راه هدایت و اطاعت خدا بیشتر و آسان‌تر از راه خلاف و گناه و انحراف است؛ لذا کسی نمی‌تواند در آخرت بهانه بیاورد که شرایط هدایت برای من در دنیا مهیّا نبود! خیر! اگر کسی به دنبال راه اطاعت و هدایت باشد قطعاً موفّق خواهد بود و راه‌های ضلالت و انحراف نخواهند توانست او را به شقاوت و بی‌چارگی بکشانند.
نکته دوم این‌که، هر کدام از این راه‌ها، به درجه و طبقه‌ای خاص از بهشت منتهی می‌شود و اینچنین نیست که مقصد تمامی آن‌ها به یک مقام مساوی در بهشت ختم شود.

چشمه‌های بهشت
«إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا *عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا [انسان/5-6] به يقين، ابرار (و نيكان) از جامى مى‏‌نوشند كه با عطر خوشى آميخته است،از چشمه‌‏اى كه بندگان خاص خدا از آن مى‏‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جارى مى‏‌سازند!». در این قسمت، تلاش می‌کنیم تا به گوشه‌ای از مفهوم چشمه‌های بهشتی که در قرآن کریم یا روایات بیان شده اشاره کنیم.

لذیذ و گوارا
قرآن کریم یکی از چشمه‌های بهشتی را به این بیان نام می‌برد: «عَيْناً فيها تُسَمَّى سَلْسَبيلاً [انسان/18] از چشمه‌‏اى كه آن را سلسبيل مى‏‌گويند». «سلسبيل» نوشيدنى بسيار لذيذى را مى‏‌گويند كه به راحتى در دهان و گلو جارى مى‏‌شود و كاملا گواراست.[3] از نام‌گذاری این چشمه به این نام باید رابطه آن با دنیا را فهمید. از آن‌جا که طیِّ مسیر حقّ و اطاعت خدا و بر معیار دین حرکت کردن در دنیا در بسیاری از اوقات تنها با تحمّل تلخی‌ها و ناگواری‌ها و صبر ممکن است، این نعمت و چشمه بهشتی، برای جبران و اجر آن قسمت از سختی‌های مؤمنان در دنیا خواهد بود. به عنوان مثال امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در مورد سختی‌ها و صبرشان در دوران خود می‌فرمایند: « فَصَبَرْتُ وَ فِي الْعَيْنِ قَذًى وَ فِي الْحَلْقِ شَجًا [4] لذا صبر پيشه نمودم، در حالى كه رنج‌ها چون استخوانى در گلويم و خارى در چشمم از غم و اندوه بود». پس فهمیده می‌شود که دین‌داری واقعی، همراه با تحمّل سختی‌هایی است که گاهی همچون استخوانی در گلو برای انسان سخت و طاقت‌ فرساست.

نتجه این‌که؛ اوصافی که برای بهشت در قرآن و روایات بیان شده شاید بیشتر از این‌که به هدف ترغیب و تشویق بندگان و مؤمنان باشد برای نشان دادن راه‌های وصول به آن است.

پی‌نوشت
[1]. علّامه مجلسی، بحار الأنوار(ط - بيروت)، ج‏35، ص405.
[2]. محمّد محمّدی ری‌شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حديث، ج1، ص 122.
[3]. مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج‏25، ص367.
[4]. شیخ صدوق، معاني الأخبار، ص361.
[5]. کلینی، كافي(ط-دار الحديث)، ج‏3، ص231.