خداوند متعال حق طلاق را به مرد سپرده است تا به این وسیله بنیاد خانواده مستحکم تر باشد و با بروز هر اختلافی خانواده از هم گسسته نشود. ولی باز در شرائطی خاص راه کارهایی قرار داده است که زن بتواند از همسر خویش جدا شود.
خداوند متعال در قرآن حق طلاق را به مرد داده است، و این گونه فرموده است: «وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساء[بقره/ 231-232] و چون زنان را طلاق داديد.» اکنون این سوال مطرح است که چرا این حق به مرد اختصاص پیدا کرده است و زنان چنین حقی ندارند!؟ و آیا این کار با عدالت خداوند متعال سازگاری دارد یا خیر!؟
قبل از پاسخ به این سوال باید به این نکته توجه داشت که بنیان خانواده از دیدگاه اسلام از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، به همین خاطر در روایات متعددی به این نکته تأکید شده است که اگر مرد یا زنی با رفتار بد همسرش مدارا کند خداوند به وی پاداش عظیمی را عنایت خواهد کرد به عنوان نمونه به یکی از این احادیث اشاره می‌کنیم:
رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموند: «هر مردی که در برابر اخلاق بد زنش صبر و بردباری از خود نشان دهد، خداوند پاداشی را كه به حضرت داود(علیه‌السلام) ــ در برخی احادیث از حضرت ايوب (علیه‌السلام)نام برده شده[1] ــ به خاطر تحمل بلاها داده است، به آن مرد می دهد. و اگر زنی اخلاق بد شوهرش را تحمل كند و صبور باشد، خداوند به او ثواب و پاداشی را كه به جناب آسيه يعنی يكی از چهار زن برتر بهشتی داده است، عنايت می كند.»[2]
ولی اگر زن و مردی نتوانند یکدیگر را تحمل کنند و سر ناسازگاری با یکدیگر داشته باشند، خداوند متعال طلاق را قرار داده و آن را به عنوان مبغوض‌ترین حلال[3] معرفی کرده است، با این وجود خداوند متعال برای جلوگیری از وقوع طلاق به هر وسیله‌ای متوسل شده و از هر سلاحی استفاده کرده است، که یکی از این وسایل سپردن حق طلاق به مرد است.
خداوند متعال به دو علت حق طلاق را به مردها داده است، تا به گونه‌ای از گسستن کانون خانواده جلوگیری کند:
الف) اگر طلاق صورت بگیرد، مرد باید همه مهریه زن را بپردازد؛ لذا این عامل سبب می شود در زمان اختلاف‌های خانوادگی به سرعت تصمیم به جدایی نگیرد. شهید مطهری(رحمه الله علیه) در این زمینه می‌فرماید: «اسلام يك مانع عملى براى مرد تراشيده است؛ مردى كه بخواهد زن خود را طلاق دهد و زن ديگری بگيرد، بايد نفقه زن اول در مدت عده را بدهد، هزينه فرزندانى كه از او دارد را بر عهده بگيرد، براى زن جدید مهریه قرار دهد و از نو زير بار هزينه زندگى او و فرزندانى كه بعداً از او متولد مى شود برود.»[4]
ب) زنان دارای احساسات زیادی هستند؛ لذا اگر حق طلاق داشتند، ممکن بود با به وجود آمدن کوچک ترین اختلاف و ناملایمتی از سوی مرد، به شدت عصبانی شده و تحت تاثیر احساسات شدید خود تصمیم به طلاق بگیرند و بعد از مدتی از کار خود پشیمان شوند.
در واقع تفاوت روحی بسیاری که بین مرد و زن وجود دارد، سبب شده است که اسلام حق طلاق را به مرد بدهد. مرد روحیه حساب‌گری دارد، و زن مملو از احساسات است، و این ویژگی‌ها سبب می‌شود که در زمان مشاجرات خانوادگی، مرد تمایل کم‌تری به جدایی داشته باشد و زن برای به هم زدن پیوند زناشویی شتاب کند. در این زمینه شهید مطهری(رحمه الله علیه) می‌فرماید: «احساسات زن از مرد جوشان‌تر است. زن از مرد سريع الهيجان تر است، يعنى زن در مورد امورى كه مورد علاقه يا ترسش هست، زودتر و سريعتر تحت تأثير احساسات خويش قرار مى گيرد، ... احساسات زن بى ثبات تر از مرد است.»[5] وی در جای دیگری از کتاب خویش، علت زیاد بودن طلاق در جوامع غربی را برخواسته از همین ویژگی زنان می‌داند و این‌که در آن جوامع حق طلاق را به طور مساوی بین زن و مرد تقسیم شده است.[6]
ولی با این وجود دین مبین اسلام به گونه‌ای قوانین را قرار داده است که کم‌ترین سوء استفاده از آن انجام گیرد، و در واقع مرد نتواند ــ با این که حق طلاق دادن به وی تعلق دارد ــ به زن جفا کرده و وی را مورد آزار و اذیت قرار دهد، به همین خاطر در مواردی حق طلاق از مرد گرفته شده و به زن اختصاص می‌یابد، مواردی مانند این که در ضمن عقد شرط کنند که زن وکالت داشته باشد که در شرائط خاص برای خویش حق طلاق قائل باشد، و یا در مواردی زن می‌تواند با رجوع به حاکم شرع درخواست طلاق از همسر خویش کند.
در نتیجه: با توجه به نکاتی که بیان شد به خوبی می‌توان به این حقیقت دست یافت که اگر دین مبین اسلام حق طلاق را به مرد داده است از این جهت است که بنیاد خانواده به راحتی از هم نپاشد. اگر چه در این حکم، مواردی را استثنا کرده است تا سپردن حق طلاق به مرد سبب ظلم و اجحاف به زنان نشود.[7]
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. بحار الانوار، علامه مجلسي، مؤسسه الوفاء بيروت، لبنان، 1404 ق، ج73، ص 367،
[2]. بحار الانوار، ج 100، ص 247.
[3]. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «مَا أَحَبَّ اللَّهُ مُبَاحاً كَالنِّكَاحِ وَ مَا أَبْغَضَ اللَّهُ مُبَاحاً كَالطَّلَاق» عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، محمد بن زين الدين، دار سيد الشهداء للنشر، 1405 ق،ج3، ص372.
[4]. مجموعه آثار، شهید مطهری، صدرا، ج19، ص274.
[5]. همان، ج19، ص178.
[6]. همان،ج19، ص244.
[7]. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به کتاب نظام حقوقی زن در اسلام(مجوعه آثار،ج19) نوشته شهید مطهری.