رضاخان و قرارداد نفتی 1312

22:14 - 1396/06/25

رضاخان که با کمک انگلیسی‌ها به قدرت رسیده بود، با بستن قرارداد نفتی ۱۳۱۲، متفقین را در جنگ جهانی دوم نجات داد.

جنایات رضاخان

مهم‌ترین امتیازی که در آغاز قرن بیستم به مدت ۶۰ سال به بیگانگان واگذار شد امتیاز دارسی بود که در ۲۸ ماه مه ۱۹۰۱ با توشیح (مهر و امضای بزرگان بر نوشته‌ای) مظفرالدین شاه قاجار به ویلیام فاکس دارسی واگذار گردید. پس از جنگ جهانی اول و از سال ۱۹۲۰ به بعد، شرکت نفت ایران و انگلیس به توصیه مشاورین حقوقی و مالی خود و با توجه به اهمیت نفت جنوب ایران برای دولت بریتانیا، درصدد برآمد امتیاز دارسی را تمدید و در آن تجدید نظر کند.
رضاخان که عملاً پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در مصادر اصلی قدرت قرار داشت، امکان اجرای این سیاست را با پاره کردن قرارداد قبلی و آتش زدن آن فراهم کرد. نقل می‌کنند رضاخان که سعی می‌کرد خودش را بسیار مردمی نشان دهد، موقعی که داشتند در مورد قرارداد ویلیام ناکس دارسی (William Knox D'Arcy) مذاکره می‌کردند، آن را پاره کرد و در شومینه‌ای که در آن اطاق بود انداخت و سوزاند و گفت من این را قبول ندارم. در صورتی که بعداً تاریخ می‌گوید بعضی از مفاد قرارداد ۱۳۱۲ برای انگلیسی‌ها بهتر از آن چیزی بود که در قرارداد دارسی به امضاء رسیده بود. به خصوص که از آن قرارداد ۲۸ سال بیشتر نمانده بود. این قرارداد یک قرارداد جدید شصت ساله امتیازی، با برخی از موارد بر علیه ایران بود. یکی از بندهایی که در هر دو قرارداد بود این بود که برای اجرای این قرارداد، طرف انگلیسی بایستی (اصطلاح خود قرارداد است) از عمله و فعله (کارگر ساختمانی) ایرانی ولی نه از مهندسین و متخصصین در ایران، استفاده کند. یعنی آن چیزی که امروزه به‌عنوان انتقال تکنولوژی گفته می‌شود بر اساس یکی از بندهایی که در این قرارداد هست، منع شده بود؛ در حالی که در قرارداد دارسی بعد از ۶۰ سال تکنولوژی و ماشین آلات و کلیه دارایی‌های مادی و معنوی شرکت نفت ایران و انگلیس به ایران واگذار می‌شد.
تاریخ، شهادت می‌دهد که این خدمت رضاخان به انگلستان، باعث نجات این کشور از بحران اقتصادی معروف ۱۹۲۹-۱۹۳۳ و قدرتمند شدن این کشور در جنگ جهانی دوم شد. سرقت منافع نفتی مربوط به ایران توسط انگلیس که در این قرارداد گنجانده شده بود، باعث تغییر موازنه قدرت بین آلمان و نیروهای متفقین شد. تاریخ، تمام شکست‌های متفقین در سال‌های ابتدایی را ناشی از بحران‌های اقتصادی خصوصاً بحران نفتی می‌داند. گفته می‌شود که در سال‌های ابتدایی جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین حتی برای ادوات و ماشین‌آلات جنگی خود سوخت کافی نداشتند و تنها کشوری که دارای نفت کافی بود انگلستان بود که از زمان به قدرت رسیدن رضاخان ذخایر سرشار نفت را در اختیار داشت.

قرارداد نفتی ۱۳۱۲ به‌ مراتب از قرارداد دارسی بدتر بود و دوران سلطه انگلیس بر نفت ایران را به میزان ۵۱ درصد و به مدت ۳۰ سال بیشتر از آنچه در قرارداد دارسی پیش‌بینی شده بود، تمدید کرد. این امر باعث نجات انگلستان از بحران‌های نفتی و اقتصادی در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم شد.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
4 + 3 =
*****