امّا اين كه عالم ذر كجاست؟ آيا اين جلسه و گردهم‌آيي در مكان خاصّي اتّفاق افتاده؟ يا به نحو ديگري بوده است؟
در اين زمينه روايات مختلفي از ائمّه اطهار (عليهم السلام) وارد شده است. به همين دليل نظر انديشمندان و علماي اسلامي هم متاثّر از آن روايات، متفاوت است.
در اين مطلب سعي مي‌شود دو نظر عمده و مهم ارائه شود.
الف) برخي از علما، عالم ذر را همان عالَم استعداد و فطرت انسان مي‌دانند. يعني در واقع براي آن، يك مكان خاص در نظر نمي‌گيرند.
طبق اين نظريه، اين پيمان و اقرار از همه انسان‌ها، هنگامي گرفته مي‌شود كه ذرّه‌اي بيش نيستند و از صلب پدران به رحم مادران منتقل مي‌شوند. آنجاست كه خداوند استعداد و آمادگي فهم و شناخت ربوبيّت و توحيد را به آنها عنايت مي‌كند. هر انساني در طول زندگي با آثار صنع و نشانه‌هاي يگانگي خداوند آشنا مي‌شود و گويي كه خداوند آنان را بر اين امر گواه مي‌گيرد. (يعني هر نشانه‌اي از خلقت و ربوبيّت خداوند كه مي‌بينيم، در واقع پاسخ همان عهد خدا را مي دهيم و اقرار مي‌كنيم به ربوبيّت او). (1)
ب) نظريه دوم در اين زمينه را علامه طباطبايي (ره) ارائه مي‌دهد. علامه با دقّت فلسفي خود مي‌گويد همه مخلوقات خدا، دو وجهي هستند؛ يك وجه به سوي خدا و وجه ديگر به سويي ديگر. (مثل اينكه مي‌گوييم انسان يك جسم دارد و يك روح) با اين تفاوت كه وجهي كه رو به سوي خدا دارد، تدريج و زمان در آن راه ندارد. پس اين عالَم كه ما در آن زندگي مي‌كنيم، يك صورت دارد كه آن را مي‌بينيم و وجه ديگري هم دارد كه الي الله (رو به سوي خدا) است. اين همان عالم ذر است. پس به عقيده ايشان عالم ذر از دنيا جدا نبوده و روح دنياي ماست. (2)
پي نوشت:
1. كنز الدقايق، ميرزا محمد مشهدي، تحقيق، مجتبي عراقي، چاپ اول، جلد 3، ص 742. الميزان، ج2، ص 310.
2. در محضر علامه طباطبايي، محمدحسين رخ‌شاد، چاپ اول، نهاوندي، ص 42، 43. - نشريه مبلّغان، شماره 69، عالم ذر، رحيم لطيفي و فاطمه مهابادي.