دعا در هر حالی نیکوست؛ چراکه اگر به صلاح بنده باشد اجابت میشود و اگر نباشد، برای او در آخرت ذخیره می‌گردد و علاوه بر آن رحمت خدا را نیز نازل می‌کند.
یکی از سوالاتی که به ذهن بشر می‌رسد این است که چرا دعای ما اجابت نمی‌شود در حالی‌که خداوند متعال در قرآن کریم فرموده: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ[غافر/ 60] بخوانید من‌را تا اجابت کنم شمارا» در پاسخ این سوال باید گفت: علت اجابت نشدن دعا در واقع این است که خداوند متعال حکیم و داناست، او قبولى دعا را منوط به مصلحت خود بنده کرده است، مثل این‌که پدر به فرزندش بگوید هرچه بخواهی برایت مهیا می‌کنم و فرزند چیزى را بخواهد که براى او ضرر دارد، بلکه هلاکت او را در پى دارد، بدون شک پدر در این صورت خواسته‌ی پشر خود را اجابت نمی‌کند، زیرا ظلمی در حق اوست.
قرآن کریم نیز در این باره می فرماید: «َعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون[بقره/ 216] چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است. و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آن‌كه شرِّ شما در آن است. خدا مىداند، و شما نمىدانيد.» در حدیث قدسى نیز آمده است: «برخى از بندگانم، اصلاح نمىشوند و ایمان‌شان را حفظ نمىکنند مگر با غنا و ثروت، به گونهاى که اگر وضع دیگرى براى آن‌ها رخ دهد، نابودى آن‌ها را به دنبال دارد و برخى دیگر، فقر و تنگ‌دستى به صلاح آن‌هاست و اگر غیر از آن برایشان مقدّر شود، عامل هلاکت آن‌ها خواهد بود.»[1] بنابراین خداوند متعال استجابت دعای بنده‌اش را مشروط به خیر و صلاحش کرده است.
در کتاب اصول کافى چهار حالت براى اجابت دعا به معنی پاسخ مثبت پروردگار به دعای بنده بیان شده که عبارتند از: 1. خداوند مطلوبِ دعاکننده را فوراً عطا مىکند اگر به صلاح او باشد؛ 2. خداوند مطلوبِ دعاکننده را بعد از مهیا کردن مقدمات آن عطا مىکند؛ 3. مطلوبِ دعاکننده به صلاح او نیست، در این صورت خداوند متعال(درخواست او را اجابت نمی‌کند، ولی) پاک کردن گناهان او را پاسخ دعایش قرار مىدهد؛4. دعایش را ذخیره آخرتش قرار مىدهد.[2] طبق برخی روایات، انسان وقتی عوض دعای اجابت نشده‌ی خود در آخرت را مشاهده می‌کند، آرزو مىکند که اى کاش هیچ حاجتى از من در دنیا مستجاب نمىشد.[3]
بنابراین دعا کردن عملی است بسیار ارزشمند و نیکو و لو این‌که اصلا مستجاب نشود، رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این باره می‌فرمایند: «رحمت خدا شامل حال بنده‌ای است که از خدا حاجتی را طلب کند، و در دعا کردن پافشاری کند، چه (دعایش) اجابت بشود و چه نشود.»[4] و ترک دعا ولو به بهانه عدم اجابت دعا، بسیار مذموم است و حضرت درباره آن می‌فرماید: «ِترک دعا معصیت است.»[5]
در نتیجه: دعا کردن به درگاه الهی، قطعا خیر است و اگر صلاح بنده باشد، مستجاب میشود، و اگر به صلاح او نباشد، رحمت خدا شامل حال او میشود و در آخرت عوض دعای خود را می‌گیرد.
__________________________________________
پی‌نوشت
[1]. ملاهادى سبزوارى، شرح اسماء الحسنى، چاپ مکتبه بصیرتى قم، ص 32.
[2]. الكافی، كلينى، محمد بن يعقوب دارالکتب الإسلامية، تهران، ج 1، ص 330، پاورقى.
[3]. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول، دار الکتب الاسلامیه، تهران،١٣۶٣ج 12، ص 5 .
[4]. الكافی، همان، ج2، ص 475.
[5]. مجموعة ورام، ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى، مکتبه الفقیه، قم، 1410، ج2، ص 120.