آيا تأكيد مسيحيان بر عفو و گذشت بر تأكيد اسلام و مسلمانان بر قصاص برتري ندارد؟
پاسخ:
اسلام به عنوان يك دين آسماني كه همة مسائل را با واقع‌بيني و همه جانبه دنبال مي‌كند، در مسألة خون به ناحق ريخته شدة بي‌گناهان نيز با اجتناب از افراط و تفريط عادلانه‌ترين راه را پيشنهاد كرده است. قانون قصاص در اسلام يك طريق ميانه و حد وسط است زيرا نه مانند آئين يهود و عرب جاهليت كه فقط تكيه بر قصاص دارد. افراط كرده و نه همانند مسيحيت كه صرفاً راه عفو و ديه را به پيروان خود توصيه مي‌كند. دچار تفريط شده، زيرا اولي عامل خشونت و انتقام جوئي است و دومي ماية جرئت و جسارت مجرمان. بلكه اسلام، «قصاص» و «عفو» را در كنار هم مطرح كرده است: «قصاص را در صورت عدم رضايت اولياي مقتول، و «عفو» و «ديه» را در فرض رضايت آن‌ها قرار داده است:(1)
يا ايها الذين امنوا كتب عليكم القصاص في القتلي الحرّ با لحرّ و العبد با لعبد و الأنثي بالأنثي فمن عفي له من أخيه شئ فاتباع بالمعروف و اداء اليه بأحسان ذلك تخفيف من ربكم و رحمة فمن اعتدي بعد ذلك فله عذاب اليم «اي افرادي كه ايمان آورده‌ايد، حكم قصاص در مورد كشته شدگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن، پس اگر كسي از ناحيه برادر «ديني» خود مورد عفو قرار گيرد، (و قصاص او تبديل به خون‌بها گردد) بايد از راه پسنديده پيروي كند (در طرز پرداخت، حال پرداخت كننده را مدنظر قرار بدهد) و قاتل نيز به نيكي ديه را به اولياي مقتول بپردازد، (مسامحه نكند) اين تخفيف و رحمتي است از ناحيه پروردگار شما، كسي كه بعد از آن تجاوز كند، عذاب دردناكي خواهد داشت».
نكته‌اي كه از آية شريفه استفاده مي‌شود، اين است كه «قصاص» و «عفو» يك مجموعه كاملاً انساني و منطقي را تشكيل مي‌هد. از يك سو روش غير منطقي جاهليت را مبني بر عدم برابري در قصاص، و نيز شيوه افراطي آئين تحريف شده يهود، كه اصرار بر قصاص تنها دارد، را محكوم مي‌كند، و از سوي ديگر ضمن اين‌كه بر حرمت خون به ناحق ريخته شده تأكيد مي‌ورزد. و همانند مسيحيت كنوني تنها راه عفو و ديه را به پيروان خود توصيه نمي‌كند، امّا طرق عفو و گذشت را مطلقاً مسدود نمي‌سازد، بلكه آن را مشروط به رضايت ولي يا اولياي دم مي‌داند. همچنين در پايان اعلام مي‌دارد كه اين برنامه منطقي، رحمت الهي است. بعد از گذشت و عفو و گرفتن خون‌بها، ديگر طرفين حق تعدي ندارند. به منظور آشكار شدن حقّانيّت قانون قصاص در اسلام، نگاه اجمالي به عصر نزول اين قانون لازم است.
در عصر نزول آية قصاص و قبل از آن نيز عرب‌ها به قصاص و حكم اعدام قاتل معتقد بودند، لكن قصاص در نزد آنان حدّ و مرزي نداشت، بلكه به نيرومندي قبائل و ضعف آن‌ها بستگي داشت.(2)
ملّت يهود نيز قصاص را قبول داشتند.(3) و قرآن كريم نيز آن را حكايت كرده است.(4) ولي ملّت نصارا به طوري كه نقل كرده‌اند، در خصوص قتل به غير از عفو و گرفتن خون‌بها حكمي نداشتند. ساير امّت‌ها با اختلاف طبقاتشان في الجمله حكمي براي قصاص در قتل داشتند، هرچند كه ضابطه درستي حتّي در دوران آخر براي حكم قصاص ارائه نداده‌اند.
در اين ميان اسلام عادلانه‌ترين راه را به بشريت عرضه داشت، نه قصاص را به كلي لغو نمود و نه آنرا بدون هيچ حد و مرزي اثبات كرد، بلكه ضمن اثبات قصاص، تعيين اعدام قاتل را لغو كرد. قصاص و عفو را داير مدار، رضايت و عدم رضايت اولياي مقتول قرار داد. آن‌گاه در قصاص رعايت معادله ميان قاتل و مقتول راهم ملاك قرار داده فرمود: آزاد در برابر كشتن آزاد، زن در برابر كشتن زن و ...(5)
حال به خوبي روشن مي گردد كه قانون قصاص در اسلام بهتر است يا آن‌چه كه در آئين مسيحيت مطرح است. زيرا از آنجايي كه «قصاص» و «عفو» در اسلام يك مجموعه كاملاً انساني و منطقي را تشكيل داده است، ضمن پيش‌گيري از گسترش خشونت و انتقام‌جويي، جرأت و جسارت را از مجرمان سلب مي‌نمايد. و اين برنامه منطقي از منظر قرآن كريم «رحمت الهي» است، و كسي از آن تجاوز كند عذاب دردناكي خواهد داشت.(6)
پاورقی:
1. بقره:178.
2. ر.ك: تفسير قرطبي، ج3، ص2188 به نقل از: مکارم شيرازي، ناصر و ديگران، تفسير نمونه، ج4، ص393 و ج1، ص603.
3. ر.ك: تورات، فصل 21 و 22، از سفر خروج و فصل 38 از سفر عدد، ترجمة تفسير الميزان، ج 1، ص 659.
4. مائده:45.
5. بقره :178.
6. بقره:178ـ179.
منبع:مرکز مطالعات و پاسخگوئی به شبهات حوزه علمیه قم