ملائکه از طریق ویژگی‌های انسان و قرار گرفتن او در روی زمین، به خونریزی و فساد انسان پی بردند.
شبهه: ملائکه چگونه فهمیدند که انسان روی زمین فساد و خونریزی می‌کند!؟
پاسخ:
در پاسخ به این سوال مفسران نظرات مختلفی دارند که در ذیل بیان می‌شود:
دیدگاه اول: ملائكه از طريق لوح محفوظ بر اين امر كه آدم و ذريّهاش در زمين فساد وخون‌ريزى خواهند كرد اطّلاع يافتند، لذا از روى تعجّب سؤال مىكنند، آيا كسى را در زمين قرار مىدهى كه فساد كند و خون بريزد؟[1]
دیدگاه دوم: خداوند به ملائكه، خبر داده بود كه از فرزندان اين آدم، كسانى خواهند آمد كه فساد و خون‌ريزى مىكنند، و پس از آن كه خدا آدم را آفريد، فرشتگان بدين منظور سؤال كردند تا بفهمند آيا اين همان كسى است كه خدا گفته بود، ذريّهاش فساد مىكنند؟[2]
دیدگاه سوم: فرشتگان، با مشاهده انسانهاى قبل از حضرت آدم(علیه‌السلام) به این نتیجه رسیدند که فساد و خونریزی انجام خواهد شد؛ زیرا پیش از خلقت آدم(سلام‌الله‌علیها) نیز مخلوقات دیگرى بودند که به نزاع و خون‌ریزى و فساد پرداخته بودند.[3]
دیدگاه چهارم: فرشتگان این مطلب را از سخن خداوند فهمیدند، آنجا که فرمود: من در روى زمین خلیفهاى قرار خواهم داد. فرشتگان فهمیدند که حاکمیت در زمین آن‌هم با امکانات محدودى که دارد، در میان نسل آدم فساد و خونریزی به وجود مىآورد.[4]
بررسی دیدگاه‌های چهارگانه:
کسانی که دیدگاه اول یا دوم را بیان کرده‌اند، دلیلی بر ادعای خویش اقامه نکرده‌اند، از این‌رو اگر روایتی برای این دو دیدگاه وجود داشته باشد[5] می‌توان آن‌ها را قبول کرد، اما از ظاهر آیات قرآن این‌گونه فهمیده می‌شود که موضوع خلقت انسان و مقام خلیفه الهی بودن او، برای اولین بار در یک مجلس بیان شده است. لذا چون مستندی ندارند، قابل دفاع نیستند و تنها به عنوان یک احتمال مطرح هستند.
اما دیدگاه سوم، گرچه روایتی برای آن نقل شده است[6] ولی همان گونه که علامه طباطبایی، بیان کرده است اگر ملائکه بین انسان‌های قبلی و حضرت آدم(علیه‌السلام) قیاس کرده باشند، دچار همان قیاس مذمومی شده‌اند که ابلیس انجام داد، مگر آن‌که دیدگاه چهارم را نیز به آن بیفزایم که مورد قبول مفسران بزرگی مانند علامه طباطبایی، آیت الله جوادی[7] و ... است.
در نتیجه: دیدگاه چهارم صحیح به نظر می‌رسد؛ زیرا ملائکه از ویژگی‌های انسان، به خصوص ویژگی های نفسانی او مانند حسادت، قدرت طلبی، زیاده خواهی و ... پی به خونریزی و فساد وی بردند، و اگر در روایات اشاره شده است که ملائکه از انسان‌های قبلی چنین موضوعی را فهمیدند، شاید به این خاطر بوده باشد که این موجودات نیز شبیه انسان قدرت زیادی داشته‌اند و این قدرت زیاد سبب فساد و خونریزی ایشان در کره زمین شده بود.
______________________________________
پی‌نوشت
[1]. تفسير جوامع الجامع، طبرسى، فضل بن حسن، حوزه علميه قم، قم، 1412 ق، ج1، ص36.
[2]. همان.
[3]. تفسير نور، قرائتى، محسن، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1388 ش، ج1، ص89.
[4]. الميزان في تفسير القرآن، طباطبايى، محمدحسين، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1390 ق، ج1، ص115.
[5]. نگارنده روایتی در این زمینه پیدا نکرد.
[6]. تفسير العياشي، عياشى، محمد بن مسعود، المطبعة العلمية، 1380 ق، ج1، ص29.
[7]. تسنیم، جوادی آملی، عبدالله، اسراء، 1388، ج3، ص72.
شبهه: ملائکه چگونه فهمیدند که انسان روی زمین فساد و خونریزی می‌کند!؟
پاسخ: فرشتگان این مطلب را از سخن خداوند فهمیدند، آنجا که فرمود: من در روى زمین خلیفهاى قرار خواهم داد. فرشتگان فهمیدند که حاکمیت در زمین، آن هم با امکانات محدودى که دارد، در میان نسل آدم فساد و خونریزی به وجود مىآورد.