-خوشبخت کسی است که در آخرت خوشبخت باشد.
قبل از این که در مورد خوشبختی سخنی بگوییم ابتدا باید پرده از حقیقتی در این باره برداریم و روشن کنیم که واقعیت و حقیقت خوشبختی چه چیزی و در کجاست؟
امام باقر علیه السلام در جمله ای فوق العاده می فرمایند: «وَ اعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْيَا حُلْوَهَا وَ مُرَّهَا حُلُمٌ، وَ الِانْتِبَاهَ فِي الْآخِرَةِ، وَ الْفَائِزَ مَنْ فَازَ فِيهَا، وَ الشَّقِيَّ مَنْ شَقِيَ فِيهَا؛ [1] بدانيد كه شيرينى و تلخى دنيا، خواب است و بيدارى در عالم آخرت است. خوشبخت كسى خواهد بود كه در آخرت خوشبخت باشد و بدبخت كسى خواهد بود كه در آخرت بدبخت باشد.»
بر این اساس، خوشبختی حقیقی آن است که در آخرت برملا می شود و البته دستورات و معارف دینی نیل به آن سعادت حقیقی را که اتفاقاً از همین دنیا می گذرد ترسیم کرده اند. پس باید، نگاهی واقعی و درست به این دنیای مادی و زندگی گذرا و موقتی در آن داشته باشیم.
برای داشتن نگاه درست به این دنیا، نکاتی از قبیل موارد زیر که در بیانات دیگر امام باقر علیه السلام آمده است را باید در نظر بگیریم.
دنیا ابزاری برای کسب آخرت
آری حقیقت آن است که باید برای آخرتمان تلاش کنیم. البته این تلاش ها باید در همین دنیا صورت گیرد؛ به همین خاطر، لازمه خوشبختی در آخرت آن است که این دنیا را نیز جدی بگیریم و هر چه می توانیم از ظرفیت این دنیا برای ساختن آخرت خود بهره ببریم؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ ابْتَغِ فيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا؛ [2] و با آنچه خدايت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنيا فراموش مكن.»
با این وصف، دنیا بهترین کمک برای آخرت انسان است چنان که امام باقر علیه السلام می فرمایند: «نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْيَا عَلَى طَلَبِ الْآخِرَة؛ [3] چه خوب کمکی است دنیا، برای به دست آوردن آخرت!»
دوری از تنبلی
امام باقر علیه السلام در روایت دیگری، ضمن اظهار نفرت از کسی که نسبت به دنیایش کسل است، او را به میزان بیشتری نسبت به آخرتش کسل شمرده و می فرمایند: «مَنْ كَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَكْسَلُ؛ [4] هر کس نسبت به امور دنیایی خود کسل باشد نسبت به آخرت خود کسل تر است.»
تا نتوانیم، توان خود را در اداره امور دنیای مان نشان دهیم، نمی توانیم ادعای ساختن آخرتی آباد داشته باشیم. اما چگونه باید از این دنیا برای آخرت استفاده کرد؟ یا به عبارت بهتر، چگونه باید فرصت آخرت سازی در این دنیا بیابیم؟
راز بهره بردن از این دنیا برای آخرت
بهره بردن اخروی از این دنیا، رازی مهم دارد و آن، چیزی نیست مگر کوتاه کردن آرزوهای دنیایی. تنها با آرزوهای کوتاه مادی است که دنیا نمی تواند انسان را از آخرت غافل کند و به همین خاطر، او می تواند فعالیت های این دنیای خود را برای آبادانی آخرت خود سامان ببخشد.
این راز به خوبی در بیان امام باقر علیه السلام آمده است که: «تَزَوَّدْ مِنَ الدُّنْيَا بِقَصْرِ الْأَمَل؛ [5] با کوتاه کردن آرزو، از دنیا (برای آخرتت) توشه برگیر.»
کسی که آرزوی مادی خود را کوتاه کند، مجال اندیشیدن برای اصلاح آخرت خود خواهد یافت.
اقتصاد و میانه روی، راهی به سوی بهشت
در واقع، کسی که بالأخره برای دنیایش تلاش نکند و نتواند با میانه روی، راه سرمایه گذاری از درآمد حلال خود برای آخرتش را باز کند هیچ سعادت و خوشبختی حقیقی نصیبش نخواهد شد؛ چنان که حضرت در روایت دیگری می فرمایند: «مَا خَيْرٌ فِي رَجُلٍ لَا يَقْتَصِدُ فِي مَعِيشَتِهِ مَا يَصْلُحُ لَا لِدُنْيَاهُ وَ لَا لآِخِرَتِهِ؛ [6] هر کس در اداره زندگی اش میانه رو نباشد و کار مفیدی برای دنیا یا آخرتش انجام ندهد در او خیری نیست.»
از میان سخنان امام باقر علیه السلام کار هایی که موجب آبادی آخرتمان می شود را مورد بررسی و تأمل قرار می دهیم.
فرصت نیایش در شب جمعه
امام باقر علیه السلام خبر از ندای خدای متعال در شب های جمعه می دهد که بندگانش را به سوی دعای مستجاب برای آخرت و دنیایشان فرا می‌خواند که: «أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ يَدْعُونِي لِآخِرَتِهِ وَ دُنْيَاهُ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْر ِفَأُجِيبَه؛ [7] آيا بنده مؤمنى هست كه مرا پيش از طلوع فجر براى دين و دنيايش بخواند و من او را اجابت كنم.
پس، اگر به دنبال خوشبختی می گردیم باید آن را از صاحب همه خوشبختی ها طلب کنیم و چه زمانی بهتر از اوقاتی همانند شب جمعه که در نزد او با فضیلت هستند؟!
آخرت؛ و غبطه بر تقواپیشگان
تلاش برای اطاعت از فرامین الهی و دوری از خطوط قرمز دین، اگر چه ممکن است در این دنیا با تمسخر و بیهوده پنداری برخی معادگریزان همراه باشد اما در آخرت موجب غبطه دیگران است.
امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْتَعِينُوا عَلَى مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَاد ...؛ [8] تقوای الهی پیشه کنید و در راهی که برگزیده اید از پارسایی و تلاش در اطاعت فرامین الهی کمک بجویید، که اگر چنین کردید بیشترین غبطه به حال یکی از شما آنگاه خواهد بود که به سر حدّ آخرت برسد و ارتباط وی از دنیا قطع شده باشد، پس آنگاه که به چنین منزلگاهی رسید می فهمد (می بیند) که نعمت و کرامت از طرف خداوند به وی رو نموده و بشارت بهشت به وی داده می شود و ایمن می شود از آنچه می ترسی؛ و یقین می‌کند که راهش بر حق بوده و هر کس بر خلاف راه او بوده بر باطلی هلاک کننده بوده است.»
توشه های ارزشمند دو دنیا
برخی از روش ها و منش ها، هم در دنیا ممتاز و دارای ارزش فراوان هستند و هم در آخرت. آراسته شدن به چنین خصلت هایی راهی روشن برای سعادت در دنیا به شمار می رود.
امام باقر علیه السلام در یکی از سخنان زیبای خود در این باره می فرمایند: «ثَلَاثَةٌ مِنْ مَكَارِمِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ أَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَحْلُمَ إِذَا جُهِلَ عَلَيْكَ؛ [9] سه چيز از مكارم دنيا و آخرت است: از كسى كه به تو ظلم كرد درگذرى، با كسى كه با تو قطع رابطه كرد رابطه برقرار كنى، اگر كسى نسبت به تو جهالتى كرد بردبارى كنى.»
اخلاق؛ مایه آسودگی دنیا و آخرت
خوش اخلاقی سرمایه آرامش و آسایش درونی انسان در این دنیاست و از مشکلات در آخرت که چه بسا به خاطر بداخلاقی است انسان را حفظ می کند.
امام باقر علیه السلام می فرمایند: «مَنْ أُعْطِيَ الْخُلُقَ وَ الرِّفْقَ فَقَدْ أُعْطِيَ الْخَيْرَ وَ الرَّاحَةَ وَ حَسُنَ حَالُهُ فِي دُنْيَاهُ وَ آخِرَتِهِ؛ [10] به هر کس خوش خویی و مدارا داده شود تمام خیر و آسایش به او داده شده و حال و روزش در دنیا و آخرت خوش است.»
فرزندان آخرت
برخی فرزند دنیا هستند. این گروه چنان که گفته شد هرگز به خوشبختی حقیقی نمی رسند اما برخی دیگر فرزندان آخرت هستند که در توصیف آن ها امام باقر علیه السلام می فرمایند: «أَنَّ أَبْنَاءَ الْآخِرَةِ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الْعَامِلُونَ الزَّاهِدُونَ أَهْلُ الْعِلْمِ وَ الْفِقْهِ وَ أَهْلُ فِكْرَةٍ وَ اعْتِبَارٍ وَ اخْتِبَارٍ لَا يَمَلُّونَ مِنْ ذِكْرِ اللَّه؛ [11]
فرزندان آخرت همانا مؤمنین، عمل کنندگان، زاهدان، اهل علم و فقه و تفکر و عبرت گیری و آزمایش هستند که از ذکر خدا خسته نمی شوند.» این گروه، کاروان مسیر خوشبختی حقیقی هستند.
پی نوشت
[1] حسن بن على، امام يازدهم عليه السلام، التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1409 ق، ص 219.
[2] سوره قصص، آیه 77.
[3] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج5 ؛ ص73.
[4] همان، ج5 ؛ ص85.
[5] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص286.
[6] طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج7 ؛ ص236.
[7] مفيد، محمد بن محمد، المقنعة - قم، چاپ: اول، 1413 ق، ص 154.
[8] برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن - قم، چاپ: دوم، 1371 ق، ج1 ؛ ص177.
[9] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص293.
[10] اربلى، على بن عيسى، كشف الغمة في معرفة الأئمة (ط - القديمة) - تبريز، چاپ: اول، 1381ق، ج2 ؛ ص133.
[11] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص287.
این دنیا برای سعادت ابدی ساخته نشده است زیرا عمر این دنیا محدود و گذراست ولی می توان از این دنیا برای سعادت ابدی که همان خوشبختی در آخرت است بهره جست. امام باقر علیه السلام در روایات گوناگون، چگونگی بهره بردن از این دنیا برای رسیدن به سعادت اخروی را بیان کرده اند.