بسم الله الرحمن الرحیم
در ایام و لیالی نورانی ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خدا به سر می‌بریم. در این ماه با عظمت مولود مبارکی پا به عرصه وجود نهاد که موجبات شادی دل پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت ایشان را فراهم آورد. روز پانزدهم ماه رمضان مصادف است با میلاد پرخیر و سرور سید جوانان اهل بهشت و کریم آل الله امام حسن مجتبی علیه السلام. به مناسبت این روز عزیز فرازهایی از روایت مشهوری را که شخصی به نام جنادة نقل کرده بیان می‌کنم:
جنادة بن بنی امیّة که از اصحاب خاصّ حضرت امام مجتبی علیه السلام بود در لحظات آخر عمر ایشان به کنار بسترشان می‌رود و از حضرت درخواست موعظه می‌کند. حضرت کلام بلندی در جواب او فرمودند که به یکی از فرازهای آن اشاره می‌کنیم:
اسْتَعَدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ...اعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِكَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِي حَلَالِهَا حِسَاباً وَ حَرَامِهَا عِقَاباً وَ فِي الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ ... وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً...
برای سفرت آماده و مهیّا شو و پیش از رسیدن زمان سفر زاد و توشه تهیّه کن ... و بدان که بیش از روزی خود چیزی بدست نمی‌آوری مگر آنکه فقط نگه‌دارنده برای دیگران خواهی بود(هرچه بیش از رزق و روزی خود جمع کنی باید برای دیگران بگذاری) و بدان که در مورد روزی حلال حسابرسی می‌شوی و در مورد روزی حرام مورد عقاب قرارخواهی گرفت و در مورد روزی شبهه‌ناک مورد عتاب قرار می‌گیری. پس دنیا را مانند مرداری در نظر بگیر (که مجبوری برای زنده ماندن از آن تغذیه کنی) پس، از دنیا به مقدار مورد نیازت برگیر... و برای دنیایت چنان عمل کن که گوئی تا ابد زنده خواهی ماند و برای آخرتت چنان عمل کن که گوئی فردا می‌میری. [1]
در این روایت به نکته مهمی در خصوص مقدار عمل کردن برای دنیا و آخرت اشاره شده است. عمل برای دنیا باید به قدر نیاز حقیقی انسان که همان رزق و روزی اوست، باشد و بیش از این مقدار برای او منفعتی ندارد و تنها موجبات هلاکت او را فراهم می‌کند. شخصی که عمر با ارزش خود را به جمع‌آوری اموال پرداخته مانند مورچه‌ای است که شبانه روز کارکرده و غذا فراهم آورده لیکن براثر عمر کوتاهی که دارد فرصتی برای خوردن آن‌ها پیدا نمی‌کند و فقط زحمت جمع‌آوری و نگهداری اموال را برای دیگران برخود تحمیل کرده است.
انسان در فرصت اندک چند سالهای که در این دنیا به سر می‌برد باید به فکر جهان دیگر که محلّ اسکان دائمی اوست باشد و خود را در این دنیا مسافری بداند که چند صباحی برای کشت و کار و جمع کردن آذوقه توقّف کرده و به زودی باید بار سفر برگیرد.
عمل برای آخرت بر عمل برای دنیا مقدّم است
عمل دنیا را باید تا جایی که امکان دارد به عقب انداخت و بعد از رسیدگی به امورات اخروی به قدر حاجت به دنیا پرداخت.
توجه به این نکته ضروری است که اسلام هیچ‌گاه به گوشه‌نشینی و بی‌کاری توصیه نکرده است و ائمّه معصومین علیهم السلام همواره مردم را به کار و فعالیت اجتماعی توصیه می‌فرمودند:
حضرت امير عليه السلام فرمودند: ان الله يحب المحرف امين [2] خدا انسان شاغل و داراي حرفه امين و رستگار را دوست مي‌دارد و در روايت ديگري امام صادق (علیه السلام) از رسول گرامي اسلام صلی الله علیه و اله نقل مي‌فرمايد كه: العباده سبعون جزء افضلها جزء طلب حلال [3] عبادت هفتاد جزء دارد كه بالاترين و با فضيلت‌ترين آن‌ها دنبال رزق و روزي حلال بودن است . در روايت آمده است كه شخصي به امام صادق عليه السلام عرض كرد : مرد مي‌گويد: من در خانه مي‌نشينم ، نماز مي‌خوانم ، روزه مي‌گيرم و پروردگار را عبادت مي‌كنم و اما روزي من مي‌رسد. امام فرمود: او يكي از سه دسته است كه دعا و خواسته‌هاي او مستجاب نمي‌شود. [4] و هم‌چنين فرمودند: اگر كسي به خانه برود و در را بر خود ببندد، آيا از آسمان چيزي براي او فرود مي‌آيد؟(یعنی از آسمان چیزی براو نازل نمی‌شود) [5] امام هفتم عليه السلام فرمودند: من طلب هذا الرزق من حله ليعود به علي نفسه و عياله كان كالمجاهد في سبيل الله [6] كسي كه براي اداره‌ي خود و خانواده اش از راه حلال جوياي روزي باشد هم‌چون مجاهد در راه خداست.
در روايت ديگر وارد شده است كه از امام صادق عليه السلام درمورد كشاورزان سوال شد آن‌حضرت فرمودند: هم الزارعون كنوز الله في ارضه و ما في الاعمال شي ء احب الي الله من الزراعه و ما بعث الله نبياً الا زراعاً الا ادريس فانه خياطا؛ ً آنان (كشاورزن ) گنجينه‌هاي خدا در زمين‌اند ، در كارها چيزي محبوب‌تر از كشاورزي نزد خدا نيست ، و خدا همه انبياء را در حالي كه كشاورز و زارع بودند مبعوث فرمود مگر ادريس پيامبر (علیه السلام) كه شغل او خياطي بود.[7]
پی نوشت:
[1]. كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر، ص: 227:حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ وَهْبَانَ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي دَاوُدُ بْنُ الْهَيْثَمِ بْنِ إِسْحَاقَ النَّحْوِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي إِسْحَاقُ بْنُ الْبُهْلُولِ بْنِ حَسَّانَ قَالَ حَدَّثَنِي طَلْحَةُ بْنُ زَيْدٍ الرَّقِّيُّ عَنِ الزُّبَيْرِ بْنِ عَطَا عَنْ عُمَيْرِ بْنِ هَانِي العيسي [الْعَبْسِيِ] عَنْ جُنَادَةَ بْنِ أَبِي أميد [أُمَيَّةَ] قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ وَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَشْتٌ يُقْذَفُ فِيهِ الدَّمُ وَ يَخْرُجُ كَبِدُهُ قِطْعَةً قِطْعَةً مِنَ السَّمِّ الَّذِي أَسْقَاهُ مُعَاوِيَةُ (لَعَنَهُ اللَّهُ) فَقُلْتُ يَا مَوْلَايَ مَا لَكَ لَا تُعَالِجُ نَفْسَكَ فَقَالَ يَا عَبْدَ اللَّهِ بِمَا ذَا أُعَالِجُ الْمَوْتَ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ. ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ وَ قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لِعَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ يَمْلِكُهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ ع وَ فَاطِمَةَ ع مَا مِنَّا إِلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ ثُمَّ رُفِعَتِ الطَّشْتُ وَ اتَّكَأَ ص فَقُلْتُ عِظْنِي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ اسْتَعَدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ...اعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِكَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِي حَلَالِهَا حِسَاباً وَ حَرَامِهَا عِقَاباً وَ فِي الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ ... وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً...
[2]. وسايل الشيعه ج 12 ص 13 حديث 14
[3]. همان منبع حديث 15
[4]. همان منبع ص 14 حديث 2
[5]. همان منبع ص 11 ج 4
[6]. همان منبع ص 25 ج 3
[7]. الكافي ٥: ٢٦١، الوسائل ١٨: ٣٤
اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم