- شناخت علت بلاهایی که بر آدمی عارض میشود و همچنین راههای مقابله با آنها میتواند انسان را از مخمصه و گرفتاریها نجات دهد.
از دیرباز مشکلات و گرفتاریها در زندگی انسان وجود داشته که از تولد تا مرگ همراه او بوده و سرنوشت انسانهای گذشته گویای این مطلب است. دنیا سرای سختیها و مشکلات است و کسی که از فلسفه آنها آگاه باشد و راه مقابله و برون رفت از مشکلات را بداند کمتر دچار تنش و لغزش در زندگی خواهد شد.
فلسفه بلاها؛ عملکرد انسان و آزمایش الهی
مشکلات و گرفتاریهای زندگی، اموری غیر قابل اجتناب هستند که در زندگی هر انسانی وجود دارد، اما منشا و ریشه مشکلات متفاوت است. بعضی از این مشکلات به خاطر اعمال و کارهای خود انسان است چنان که خداوند متعال میفرماید: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ؛ [1] و هر [گونه] مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسيارى درمىگذرد.»
بعضی دیگر از گرفتاریها و مصائب بخاطر امتحان و آزمودن آدمی است چنانکه خدای متعال در قرآن کریم میفرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ [2] و قطعاً شما را به چيزى از [قبيلِ] ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مىآزماييم؛ و مژده ده شكيبايان را.» پس بلاها و سختیهای زندگی میتواند بهخاطر آزمایش الهی و یا عملکرد خود انسان باشد.
زمانی که مشکل یا گرفتاری بر انسان عارض میشود، باید درصدد بهترین راه مقابله برآید. همان گونه که در آیات و روایات آمده است از مهمترین راههای مقابله با مشکلات می توان به استغفار، دعا و همزاد پنداری اشاره کرد.
استغفار و دعا کردن؛ شاه کلید درمان بلاها
استغفار، یکی از راهکارهای مهم برای برون رفت از مشکلات است که در آیات قرآن مجید تأکید فراوانی به آن شده است. چنان که خدای سبحان در قرآن کریم میفرماید: «وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَ مَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ؛ [3] ولی (ای پیامبر!) تا تو در میان آنها هستی، خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد؛ و (نیز) تا استغفار میکنند، خدا عذابشان نمیکند.» بنابر آیات 10 الی 12 سوره نوح استغفار کردن علاوه بر جلوگیری از عذاب و بلا باعث ازدیاد روزی و تزریق برکت به زندگی خواهد شد؛ چنان که قرآن کریم میفرماید: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً، يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً؛ [4] پس [به آنان] گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره بسیار آمرزنده است، تا بر شما از آسمان باران پی در پی و با برکت فرستد و شما را با اموال و فرزندان یاری کند، و برایتان باغها و نهرها قرار دهد.»
انسان به عنوان موجودی نیازمند همواره به دنبال بی نیاز مطلق می گردد و خدای متعال آن بی نیاز بیهمتا است. دعا وسیلهای برای ارتباط مخلوق با خالقی است که فرموده: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ؛ [5] مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.» درخواست به پیشگاه خداوند باعث دفع بلاها میشود. امام سجاد علیه السلام در این باره فرمودند: «الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَما لَم یَنزِلْ؛ [6] دعا، بلاى نازل شده و نازل نشده را دفع میکند.» پس دعا نه تنها راه درمان مؤثری برای مشکلات فعلی ما است بلکه مانع از بروز مشکلات دیگر در آینده خواهد شد.
یکی برای همه؛ همه برای یکی
عدم آگاهی از وظیفه یا عمل نکردن به وظیفه از جمله دلایل به وجود آمدن گرفتاریها و مصیبتهای در جامعه است. براین اساس، با شناخت وظایف و عمل به آنها میتوان از بسیاری مشکلات و گرفتاریها جلوگیری کرد. مهم ترین راه تشیخص وظیفه، همزاد پنداری با دیگر افراد جامعه در خوشیها و ناخوشیها است. باید بدانیم همه ما به عنوان افراد یک جامعه همانند کسانی هستیم که در یک کشتی قرار داریم و اگر مشکلی برای این کشتی پیش بیاید همه ما غرق خواهیم شد. پس باید مشکلات دیگر افراد را مشکل خود بدانیم و در جهت حل آن کوشا باشیم. این امر مهم با عمل به این رهنمود ارزشمند امام علی علیه السلام حاصل میشود که فرمودند: «یَا بُنَیَّ اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا؛ [7] اى پسرم نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار ده، پس آنچه را که براى خود دوست دارى براى دیگران نیز دوست بدار، و آنچه را که براى خود نمىپسندى، براى دیگران مپسند.» آدمی با عمل به این کلام ارزشمند، از بسیاری ضررها و آسیبها که به خودش و دیگران میرسد جلوگیری خواهد کرد.
اگر به گرفتاریها و بلاهایی که بر انسان فرود میآید دقت کنیم متوجه این امر خواهیم شد که علت بسیاری از آنها عملکرد بد افراد است. به عنوان مثال، در کوران درگیری جامعه با ویروس فراگیر کرونا، اگر همگان بهداشت فردی و عمومی را رعایت کنند نه ضرری به خودشان میرسد و نه به دیگران؛ از سوی دیگر در صورت بیمبالاتی نسبت به دستورالعملهای بهداشتی عواقب آن متوجه همه افراد خواهد شد.
بنابراین انسان با عمل به وظایف، همزاد پنداری با دیگر افراد جامعه ، استغفار و دعا بسیاری از بلاها و آسیبها را از خود و دیگران دور میکند.
پی نوشت:
[1] سوره شوری، آیه 30.
[2] سوره انفال، آیه 33.
[3] سوره بقره آیه 155.
[4] سوره نوح، آیه 10.
[5] سوره غافر، آیه 60.
[6] الکافی، ج 2، ص 469، ح 5
[7] نهج البلاغه، نامه 31.
همواره زندگی انسان دچار پستی و بلندیهایی بوده که باعث مشکلات و گرفتاریهایی برای او شده است. عملکرد انسان و آزمایش الهی از جمله علتهای بلاها و مصیبتهای زندگی میباشد که در آیات و روایات به آن اشاره شده است. استغفار و دعا کردن وهمزاد پنداری با دیگر افراد جامعه تأثیر قابل توجهی در پیشگیری و مواجهه صحیح با بلایا و مصائب دارد.