- ملاک برتری انسان رعایت تقوا و عمل به ارزشهای اخلاقی است.
دنیای امروز؛ تغییر معیار ارزشها
امروزه برخی از افراد ملاکهای ارزش و برتری انسانها بر یکدیگر را ویژگیهایی مانند ثروت، مقام، شهرت، مدرک تحصیلی، جنسیت و رنگ پوست میدانند. به این معنا فردی را که دارای پول و جایگاه یا شهرت بالاتری باشد بیشتر مورد احترام و اکرام قرار میدهند. اما سوال مهم آن است که آیا ویژگیهای مذکور از نگاه دین اسلام نیز ملاک برتری شمرده میشوند یا اینکه در اسلام معیار دیگری برای ارزیابی افراد در نظر گرفته شده است.
تساوی قومیتها و نژادها در نزد خدا
اگرچه طبق تعالیم دینی همه انسانها از نسل حضرت آدم و حواء علیهما السلام هستند اما طی قرون متمادی به شکل اقوام و نژادهای مختلف در این کره خاکی پراکنده شده اند. و حکمت این اراده الهی در این آیه قرآن تبیین شده که میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا؛ [1] ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛» تعالیم و آموزههای دین اسلام به ما آموخته است که فرقی بین عرب با غیر عرب و سفید پوست با سیاه پوست و فقیر با غنی نیست و همه از این نظر نزد خداوند متعال برابرند چنانکه پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «إنّ النّاسَ مِن عَهدِ آدَمَ إلى يَومِنا هذا مِثلُ أسنانِ المُشطِ ، لا فَضلَ لِلعَرَبيِّ علَى العَجَميِّ و لا للأحمَرِ علَى الأسوَدِ؛ [2] مردم از روزگار آدم تا به امروز همچون دندانههاى شانه هستند؛ عرب را بر عجم و سرخ را بر سياه برترى نيست.» پس تفاوت در رنگ، جنسیت یا ثروت، دلیل و معیار برتری انسانها نمیباشد و همگی از این جهت که بنده خداوند هستند برابرند. پس چه چیزی ملاک سنجش ارزش افراد خواهد بود؟
ملاک و معیار برتری؛ تقوا و ارزش های اخلاقی
دین اسلام معیار شرافت و برتری را از جنبه مادی به جنبه ارزشی و اخلاقی تغییر داده و در آیات و روایات ملاک برتری انسانها بر یکدیگر را رعایت کردن تقوای الهی و پایبندی به ارزش های اخلاقی دانسته است همان گونه که قرآن کریم میفرماید : «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ [3] گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است.» و نیز پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم دراین باره فرمودند: «إنّ ربَّكُم واحِدٌ، و إنّ أباكُم واحِدٌ، و دِينُكُم واحِدٌ، و نَبيُّكُم واحِدٌ، و لا فَضلَ لِعَرَبيٍّ على عَجَميٍّ، و لا عَجَميٍّ على عَرَبيٍّ، و لا أحمَرَ على أسوَدَ، و لا أسوَدَ على أحمَرَ، إلاّ بِالتَّقوى؛ [4] همانا پروردگار شما يكى است و پدر شما يكى و دين شما يكى و پيامبرتان يكى. هيچ عربى را بر هيچ عجمى برترى نيست و هيچ عجمى را بر هيچ عربى و هيچ گندم گونى را بر هيچ سياهى و هيچ سياهى را بر هيچ گندم گونى، مگر به تقوا.» بر این اساس ملاک برتری مومنان بر یکدیگر میزان تقوای آنهاست نه چیز دیگری.
توهین چرا؟
بنابر آنچه گفته شد چه دلیل منطقی و اخلاقی وجود دارد که برخی افراد، اشخاص حقیقی و یا قومیتهای خاص را مورد توهین قرار دهند به خصوص اینکه توهین به عنوان یک رذیله اخلاقی مورد تنفر همه وجدانهای بیدار است. باید توجه داشت که قبح این کار مذموم در جامعه اسلامی بیشتر از جوامع دیگر است زیرا دین اسلام شخصیت و جایگاه ویژهای برای مومنان قائل شده است چنانکه امام صادق علیه السلام میفرماید: ««الْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنَ الْكَعْبَةِ؛ [5] حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است.» ناگفته پیداست که توهین کننده به اقوام و شخصیتها هر چه مشهورتر و رسانهایتر باشد زشتی کار او بزرگتر خواهد بود.
بنابراین تمامی انسانها در پیشگاه خداوند برابر و یکساناند و تغییر در پوست، رنگ، زبان، قبیله، و ... بخاطر شناخت و تمایز انسانها از یکدیگر است. پس افراد مشهوری که وجهه شناخته شدهای در سطح جامعه دارند نمیتوانند خود را بر دیگران برتر دانسته یا فخرفروشی کنند یا گاهی اوقات به تمسخر دیگر افراد و قومیتها بپردازند زیرا همان گونه که پیامبر رحمت و مهربانی فرمودند ملاک و وجه برتری انسانها از زمان آدم تا الان چیزی جز رعایت تقوا در تمامی زندگی نبوده و نیست.
پی نوشت:
[1] سوره حجرات، آیه 13.
[2] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائلف ج 12، ص89.
[3] سوره حجرات، آیه 13.
[4] بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، ج 22، 348.
[5] همان، ج 64، ص 71.
خداوند متعال انسانها را به شکلهای گوناگونی خلق کرده است. تفاوت در رنگ، جنسیت، دارایی و مقام، دلیل بر برتری افراد بر یکدیگر نیست بلکه دین مبین اسلام بهترین معیار برای برتری انسانها را تقوا الهی و عمل به ارزشهای اخلاقی میداند.