حقوق زن و شوهر، یکی از معجزات فرهنگ اسلامی

حقوقي كه زن و شوهر نسبت به يكديگر دارند در قرآن مجيد و روايات به طور مفصل ذكر شده، و در اين زمينه چيزي فروگذار نشده است. انسان وقتي به بررسی اين حقوق متقابل می پردازد، آن را از معجزات فرهنگ پاك اسلام مي بيند. در هيچ مكتب و مدرسه اي بدين صورت به حقوق زن و شوهر اشاره نشده، و هيچ مكتبي هم توان ارائه بهتر از آن را تا قيامت ندارد.
قسمتي از اين حقوق متقابل واجب، و قسمتي هم مستحب است. ترك حقوق واجب، بدون گذشت طرف مقابل موجب عذاب و ترك مستحب، باعث كم شدن شيريني زندگي است.

حقوق زن و شوهر در کتاب الهی
خداوند در قرآن کریم با بیان معیارهای این رابطه مهم، راه و نقشه زندگی را برای جویندگان آن مشخص کرده است. در این کتاب آسمانی آمده است: «...وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف...؛ [1] با همسران خود خوشرفتاري كنيد.»«... وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوف...؛ [2] و مانند همان حقوقي كه مردان بر زنان دارند، زنان به نحو معروف بر مردان دارند.» «... قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَيْهِمْ في‏ أَزْواجِهِم...؛ [3] ما هرآن چه را در رابطه با زنانشان بر آنان واجب كرده ايم، مي دانيم.» عمل به این توصیه ها نه تنها باعث خوشبختی، رشد و لذت از زندگی شخصی می شود بلکه جامعه را برای رسیدن به اهداف متعالی یاری می کند.

نگاهی گذرا به روایات
ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان اشخاصی که قول، فعل و تقریرشان برای ما حجت است، در تبیین حقوق  متقابل زن و شوهر کلماتی را فرموده اند که جایگاه مهم این مسئله را نمایان می کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ يعُولُ؛ [4] كسي كه حقوق عائله خود را ضايع كند از رحمت خدا دور است.» در روایتی دیگر حضرت می فرمایند: «اوْصاني جَبْرَئيلُ بِالْمَرْأَهِ حَتّي...؛ [5] چنان امين وحي نسبت به زن سفارش كرد، كه گمان كردم طلاق او جز با ارتكاب زنا جايز نيست.»و چه زیبا فرمودند: «رَحِمَ اللهُ عَبْداً احْسَنَ فيما بَيْنَهُ وَبَيْنَ زَوْجَتِهِ...؛[6] رحمت خدا بر كسي كه تمام برنامه هاي بين خود و همسرش را نيكو انجام دهد.»

حقوق زن بر شوهر
1) فراهم کردن لوازم زندگي: از دیرباز رسم و عرف جامعه بر آن بود که مرد، با توجه به قدرت و نیرویی که خداوند در وجودش نهادینه کرده بود، وظیفه تامین مایحتاج زندگی را بر عهده داشت. اسلام نیز این کار را بر دوش شوهر گذاشته است: رسول خدا صلي الله عليه وآله  فرمودند: «فَعَلَيْكُمْ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ [7] خوراك و پوشاك زنان به نحو معروف بر شما واجب است.» و در روایتی دیگر امام سجاد عليه السلام فرمودند: «لَئَنَ ادْخُلُ السُّوقَ وَمَعِيَ دِرْهَمٌ ابْتاعُ بِهِ لَحْماً ...؛ [8] وارد شدن به بازار و خريد يك درهم گوشت براي خانواده ام كه آن را هوس كرده اند، براي من محبوب تر از بنده آزاد كردن است.»

2) آمیزش و مباشرت: از نظر اسلام، ازدواج و تشکیل خانواده اهمیت زیادی دارد، که این خود از مهم ترین عوامل بهداشت روانی فرد و جامعه می‌باشد. مساله «آمیزش» از نظر روحی و روانی قابل اهمیت است و نیاز به آگاهی و دقت فراوانی دارد. ریشه بسیاری از اختلافات و مشکلات روحی و روانی که برای همسران جوان به وجود می‌آید، عدم آگاهی آن‌ها نسبت به مسائل زناشویی می‌باشد. اسلام دستورات مهمی در این زمینه دارد که رعایت آن‌ها موجب خوشبختی و کامروایی زن و شوهر می‌شود.
از امام رضا عليه السلام پرسيدند: شخصي زن جواني دارد، به خاطر مصيبتي كه بر مرد وارد شده چند ماه و شايد يك سال است با او نزديكي نكرده، البته نيت آزار زن را نداشته، عذرش مصيبت زدگي بوده، آيا اين مرد گناهكار است؟ فرمود: آري پس از چهارماه معصيت كار است. [9]
هم چنین يكى دیگر از احكامى كه نشان مى ‏دهد اسلام به حق جنسى زن توجه كرده است، مسئله «حق فسخ ازدواج توسط زن در فرض ناتوانى جنسى شوهر» است.

3)گشايش و رفاه در زندگي: امام صادق (عليه السلام) فرمود: «انَّ الْمَرْءَ يَحْتاجُ في مَنْزِلِهِ وَعِيالِهِ الي ثَلاثِ خِلال ...؛ [10] مرد بايد در برنامه خانه و خانواده سه چيز را بر خود تحميل كند، هر چند خلاف ميلش باشد: خوشرفتاري، توسعه در معاش بدون اسراف، و غيرت ناموسي.»
از جمله وظایف سرپرست خانواده، تأمین نیازهای ابتدایی خانواده و در صورت امکان وسعت دادن به زندگی است. امام رضا علیه السلام در حدیثی می فرمایند: «یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ؛ [11] بر مردان شایسته است که بر خانواده خود وسعت و گشایش دهند تا آرزوی مرگ او را نکنند.» انسان برای گذراندن زندگی عادی خود در دنیا نیاز به آرامش دارد و لوازم دنیایی می‎تواند این آرامش را فراهم کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَتَّسِعَ مَنْزِله؛ [12] از سعادت آدمى است که خانه اش وسیع باشد» و خانه وسیع زمانی فراهم می‌شود که مرد خانه سعی خود را در تأمین رفاه خانواده انجام دهد. البته به این نکته باید توجه داشت که وسعت زندگی نباید به سمت تجمل‎گرایی برود. دین اسلام مخالف رفاه و ثروت نیست بلکه مخالف خصلت تجمل‎گرایی و دنیازدگی است.

4) آراسته و پاكيزه بودن: امام رضا عليه السلام روايت مي كنند: «انَّ نِساءَ بَني اسْرائيلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفافِ الَي الْفُجُورِ...؛ [13] زنان بني اسرائيل از عفت و پاكي دست كشيدند، و اين مسئله هيچ علّتي نداشت جز اينكه شوهران آن ها خود را نمي آراستند، سپس فرمود: زن هم از مرد همان انتظاري را دارد كه مرد از او دارد.»
همانطور كه مرد، زن خود را زيبا، پاكيزه، خوش لباس و معطرمی پسندد، زن هم از مرد خود چنین توقعی را دارد. مرتب و معطر بودن، لباس منظم و پاكيزه پوشيدن و ساير زينتهاي حلال بر اندام مرد، زن را خوش دل و راضي کرده و به عفت و پاكدامني او مي افزايد.

5) اکرام و احترام همسر: از ديدگاه اسلام، زن ميهمان محترمى است كه اكرام و احترام نسبت به او لازم و ضرورى است، چه زمانى كه او دخترى در خانه پدر است و چه زمانى كه همسرى در كنار شوهر و يا مادرى مهربان براى فرزندان باشد كه در همه حالات فوق توصيه‌هاى فراوانى در روايات يافت مى‌شود كه دليل بر لزوم احترام و اكرام نسبت به او است.
رسول خدا صلي الله عليه وآله می فرمایند: «مَنِ اتَّخَذَ زَوْجَهً فَلْيُكْرِمْها؛ [14] كسي كه زن مي گيرد، بايد او را احترام كند.» در روایت دیگری آمده است: حولاء [15] از رسول خدا صلي الله عليه وآله پرسيد: حق زن بر مرد چگونه است؟ فرمود: «برادرم جبرئيل آنقدر سفارش زن ها را كرد، كه تصور كردم مرد حق ندارد اف به او بگويد.» [16]

6) خوش زباني: خوش‌زبانی، باعث طراوت و شادابی در زندگی است؛ به زندگی روح می‌بخشد و آن را از خمودی و بی‌معنایی می‌رهاند. اميرالمؤمنين عليه السلام در اين زمينه به مردان، چنين دستور مي دهند: «فَدارُوهُنَّ عَلي كُلِّ حال وَاحْسِنُوا؛ [17] با آنان در همه حال مدارا كنيد، خوش زبان و نرم خو باشيد، و در تمام امور نيكي نمائيد، كه عكس العمل آنان با شما به همين صورت است.»

در نهایت می توان گفت  که انسان در زندگی اجتماعی خود ناگزیر است با مردم آن گونه رفتار کند که توقّع دارد با وی رفتار شـود. عمل به توصیه های دقیق اسلام در تقابل با یکدیگر باعث می شود که زندگی انسان، زیبا، شاد و انرژی بخش پیش رود و در این صورت است که زمینه برای رسیدن به هدف خلقت مهیا می گردد.

پی نوشت ها
[1] سوره نساء، آیه19
[2] سوره بقره، آیه228
[3] سوره احزاب، آیه50
[4] کافی، ج4، ص12
[5] وسائل الشیعه، ج20، ص170
[6] جامع احادیث الشیعه، ج25، ص528
[7] جامع احادیث الشیعه، ج26، ص942
[8] کافی، ج4، ص12
[9] من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص 405
[10] تحف العقول، ص322
[11] کافی، ج4، ص11
[12] وسائل الشیعه، ج5، ص301
[13] بحارالانوار، ج73، ص102
[14] مستدرک الوسائل، ج1، ص412
[15] زن عطر فروش خاندان پیامبرصلی الله علیه و آله بود
[16] مستدرک الوسائل، ج14، ص252
[17] جامع احادیث الشیعه، ج25، ص544