با عنایت به اینکه خداوند قادر مطلق بوده و می تواند جلوی هرگونه ظلمی را بگیرد، اینکه نظاره گر پایمال شدن حق مظلوم می باشد با عدل الهی منافات ندارد ؟
در این رابطه از دوجهت می توان بحث کرد عدل الهی وحکمت الهی
عدالت الهی همان گونه که ظلم کردن را نمی پذیرد زیر بار ظلم رفتن را هم نمی پذیرد،( لا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ،بقره 279) لذا ابتدا لازم است مظلوم تعريف شود تا بدانیم حكمي كه بر آن بار مي شود، با تعريف همخواني دارد یا نه. مظلوم كسي می باشد كه مال، مقام، موقعيت يا آبرو و حيثيتش به ناحق مورد تعدي قرار گرفته باشد. اگر در موضع دفاع ازخود برآيد و فرياد خودش را به گوش مردم برساند، و از مومنان بخواهد كه او كمك نمايند،(شوري، آيه 39) چنين شخصی مظلوم می باشد، كه خداوند مومنان مكلف را به حمايت از وي کرده است،[1]گذشته از اینکه حق تعالي وعده نصرت او را داده است. ولیکن اگر تسليم اوضاع شد و در مقام عمل، ظلم را پذيرفت و از خود دفاع نكرد و فرياد برنياورد، دیگرمظلوم نيست، بلكه"مستضعف" می باشد، و در صورتي عذرش در پیشگاه عدل الهی پذیرفته است كه واقعاً مضطر بوده و راه گريزي برايش نباشد که در غیر این صورت"متظلم" یا همان ظلم پذير می شود، چون در دفاع از خودش كوتاهي كرده است. از ديدگاه عدل الهی همان گونه كه ظلم كردن"گناه و ضد ارزش" است، ظلم پذيري(انظلام) هم گناه و ضد ارزش مي باشد.
واما جهت دوم اینکه ظلم پذيري در کار نبوده ولی باز شاهد پایمال شدن حق مظلوم هستیم. در اینجا توجه به این نکته ضروری است که سراسر گيتي را حكمت فراگرفته است. چون ربوبيت و مديريت جهان در دست خداوند حكيم می باشد، لذا پيدايش هر پديده اي و وقوع هر حادثه و وضعيتي براي انسان و غير انسان بر مبنای"حكمت الهی" می باشد. اگرظالمی هست باید فرصتی داشته باشد تا نیات درونیش آشکار شود که در این حالت فرصت مناسبی هم برای بنده مظلوم و مومن برای پیشرفت وتعالی به وجود می آید کما اینکه شهید مطهری می فرمایند : مشكلات و مشقتهاي طبيعي مانند سيل و زلزله و غير طبيعي مثل آزار و اذيت و ظلم‌هايي كه از ناحيه همسايه يا دشمن متوجه مومنان مي شود، به تعبيری"شلاق تكامل" و اهرمي جهت بيداري از غفلت‌ها، نيز آگاهي به نيازها و نيازمندي ها و نردبان ترقي و پيشرفت است.[2]
لذا خداوند آن را به عنوان"هديه، به بندگان مومنش تقديم مي نمايد. هر چه درجه ايمان و عمل صالح مومن بيشتر باشد، مشكلات و آزار و ظلم هايي كه مي‌بيند زيادتر مي باشد.کما اینکه امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد: خداوند در زمين بندگان زبده و خالصي دارد كه هيچ بلايي از آسمان فرود نمي آورد مگر آن كه آن را متوجه بندگان خالص خود مي گرداند."[3]نيز فرمود: "كلّما زيد في ايمانه زيد في بلائه[4]، هر چه ايمان قوي تر باشد، بلا و مشكلات زيادتر است." و در كلام ديگري فرمود: "خداوند دوستان و اولياي خويش رادر دنيا هدف تير دشمنان خود قرار مي دهد."[5] لذا در احادیث آمده که مومن در دنيا با چهار چیز امتحان می شود.
1- مورد حسادت و رشك ديگران قرار مي گيرد و اين از همه سخت تر است.
2- منافقي كارها و امور زندگي او را پيگيري مي كند تا نقطه ضعفي پيدا كند و با افشا كردن آن آبرويش را بريزد.
3- كافري در كمين او است تا از روي دشمني به جنگ او برخيزد و به او ظلم نمايد.
4- شيطاني(جنّي يا انسي پيوسته) او را وسوسه مي كند و مي خواهد گمراهش نمايد.[6]
پس همه این ظلم ها می تواند عرصه هاي آزمايش و امتحان انسان و صحنه هايي باشد براي درست انديشيدن، درست تصميم گرفتن، خودسازي و اصلاح نفس و راه تكامل و تقرب را در پيش گرفتن.
پی نوشت :
1.تفسير نمونه، ج 20، ص 464.
2.مرتضي مطهري، مجموعه آثار، ج 1، ص 176 به بعد.
3. كليني، اصول كافي، ترجمه سيد جواد مصطفوي، ج 3، ص 352.
4. همان، ص 353.
5 .همان، ص 50.
6. همان، ص 49 .