«ذکر» یعنى قرآن صاحب بیان و گشاینده راه به سوى حق تعالى و نماینده راه سعادت و هدایت خواهد بود؛ زیرا که مشتمل بر ادله و براهینى است که اگر شخص عاقل در آن تأمل نماید، حقایق علمى و روش عقلایى معارف الهى و طریق سیر الى اللَّه بر وى مکشوف و واضح خواهد گردید.
پرسش: این‌که قرآن چندین بار خود را به ذکر بودن توصیف کرده، معنایش چیست؟ آیا با مفهوم تذکر و پند گرفتن که بارها در قرآن تکرار شده، ارتباطی دارد؟
پاسخ:
خدای متعال ده‌ها بار کتاب خود(قرآن) را به نام «ذکر» نامیده است. از جمله در آیه اول سوره صاد که می‌فرماید: «وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ»؛[1] سوگند به قرآنى که داراى ذکر است.
لغت شناسان می‌گویند؛ ذکر به معنای شرف و بزرگی است.[2] بر اساس این معنا قرآن دارای شرافت و بزرگی است؛ چرا که یکی از ثقلین است. و آن‌جا که می‌فرماید «الذِّکْر الحکیم» یعنی شرفی محکم که از هرگونه اختلافی مبرا است.[3]
مفسران در بیان معنای ذکر بودن قرآن می‌گویند:
1. «ذکر» یعنى قرآن صاحب بیان و گشاینده راه به سوى حق تعالى و نماینده راه سعادت و هدایت خواهد بود؛ زیرا که مشتمل بر ادله و براهینى است که اگر شخص عاقل در آن تأمل نماید، حقایق علمى و روش عقلایى معارف الهى و طریق سیر الى اللَّه بر وى مکشوف و واضح خواهد گردید.
2. «ذکر» یعنی موجب تذکر و پند گرفتن خوانندگانش می‌شود. قرآن کریم بارها موضوع «تذکر» و «پند گرفتن» را به مخاطبانش گوشزد کرده است.
3. «ذکر» یعنی کتابى است که در بردارنده تمام نیازهای بشر است؛ مانند ذکر خداوند و توحیدش، نام‌هاى نیکویش و صفات برترش، سرگذشت پیامبران، اخبار امت‌ها، ذکر احکام و دستورات و قوانین، یاد نعمت‌هاى او، یاد دادگاه بزرگ رستاخیز، و یاد هدف خلقت انسان.
به عبارت دیگر، قرآن صاحب تذکر است که در آن تمام آنچه انسان بدان نیاز دارد، به بهترین وجه ثبت و ضبط گردیده است.
مؤیّد این نظر قول خداوند است که می‌فرماید: «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ»؛[4] فرو نگذاردیم در کتاب چیزى را.[5]
پی نوشت:
[1]. ص، 1.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 4، ص 311، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. همان.
[4]. انعام، 38.
[5]. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 19، ص 209، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
آیات مرتبط
سوره البقرة (221) : وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ۗ أُولَٰئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
سوره البقرة (269) : يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ
سوره آل عمران (7) : هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ ۗ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ
سوره آل عمران (58) : ذَٰلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ
سوره المائدة (13) : فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً ۖ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ ۙ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ ۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
بر گرفته از اسلام کوئست