انسان در فطرت خویش زیبایی را دوست دارد. در آثار فلاسفه و دانشمندانی چون افلاطون، ارسطو،[1] شوپنهاور،[2] کروچه،[3] جفه روف،[4] فیشر[5] و دیگران به مناسبت‌های مختلف از نیاز به زیبایی سخن به میان آمده است. مزلو در تحقیقات بالینی خود دریافت که برخی افراد نیاز خاصی به زیبایی دارند. آنها با دیدن زشتی‌ها و بدی‌ها بیمار می‌شوند و با زیبایی محیط اطرافشان درمان می‌یابند. از این‌رو، نیازهای زیبایی‌شناختی را در طبقه‌بندی نیازهای خود افزود.[6]
این گرایش تقریباً در همه انسان‌ها حتی در انسان‌های اولیه که از هر نوع ابزار و امکانات لازم بی‌بهره بودند، دیده می‌شود. در آثار به جای مانده از آنها، نوعی گرایش به زیبایی به چشم می‌خورد. انسان خسته‌ي آن روزگار با کنده‌کاری و نقّاشی روی سنگ‌ها و دیوار غارها نیاز خود به زیبایی و هنر را به نمایش گذاشته و روح خود را التیام بخشیده است. استاد شهید مطهری در تبیین نیازهای زیبایی‌شناختی انسان می‌گوید: انسان زیبایی را در همه‌ي شئون زندگی خود دلالت می‌دهد. جامه می‌پوشد برای سرما و گرما، به همان اندازه هم به زیبایی رنگ و دوخت آن اهمیت می‌دهد. خانه می‌سازد برای سکونت، و بیش از هرچیز به زیبایی خانه توجه دارد، حتی سفره‌ای که برای غذا می‌گسترد و ظرفی که در آن غذا می‌ریزد و حتی ترتیب چیدن غذا در ظرف‌ها و بر سر سفره، همه روی اصول زیبایی است. انسان دوست دارد قیافه‌اش، نامش، جامه‌اش، خطش، شهر و محل زندگی‌اش زیبا باشد.[7]
نیاز به نظم، ترتیب، تناسب، تکمیل عمل و گرایش به شعر، موسیقی، ادبیات و هنرهای زیبا و در واقع بخش عمده‌ای از فرهنگ و تمدن بشر را می‌توان یکسره به نیازهای زیبایی شناختی تأویل نمود. نیازهای زیبایی شناختی در متون دینی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خدا زیباست و زیبایی را دوست می‌دارد.[8] در روایات توصیه شده که انسان باید زیبایی را در رفتار، گفتار، لباس پوشیدن و سبک و شیوه‌ي زندگی خود رعایت کند.[9] شاید حکمت همه آموزه‌های زیبایی‌شناختی دین، پاسخ به نیازهای زیبایی دوستی انسان و تأمین بهداشت روانی او باشد.
پی نوشت:
[1] کاپلستون، تاریخ فلسفه (فصل زیبایی‌شناسی ارسطو)، ص493-520؛ (فصل نظریه‌ي هنر افلاطون)، ص345-385.
[2] شوپنهاور، هنر و زیبایی‌شناختی.
[3] کروچه، کلیات زیبایی‌شناسی.
[4] جفه روف، ج، در شناخت هنر و زیبایی.
[5] فیشر، ضرورت هنر در روند تکامل اجتماعی.
[6] Theories of Personality, p.326.
[7] مطهری، مجموعه آثار، ج2، ص277.
[8] قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «اِنَ الله تعالی جمیلٌ یُحِبُّ الجمال» (محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، ص108).
[9] قال الصادق علیه السلام: «اَلْبَسُ و تجَّملُ، فان الله جمیلٌ یُحِبُّ الجمالَ ولیکن من حلال» (مجلسی، بحارالانوار، ج 77، ص59)؛ قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «لیأخُذُ اَحَدُکم من شارِبِه و الشّعر الذی فی اَنُفِهِ، و لیتعاهد نفسه، فاِنَّ ذلک یزید فی جماله» (محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، همان‌جا)؛ عن رسول الله صلی الله علیه و آله: «الجمال فی اللسانِ» (تحف العقول، ص37)؛ الامام العسگری علیه السلام: «حسنُ الصورهِ جمالٌ ظاهرٌ» (محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، همان‌جا).