معاویه دشمن حقیقی اسلام و اهل بیت بود و امام حسین(ع) بر چنین کسی رحمت نمی فرستد.
در تاریخ طبری در نقل جریان بیعت گرفتن برای یزید نقل شده امام حسین(ع) پس از شنیدن خبر مرگ معاویه فرمود: انا لله و انا الیه راجعون! خداوند معاویه را رحمت کند.[1] خدابیامرزی فرستادن امام برای معاویه چه معنایی می تواند داشته باشد؟
برای بررسی این مطلب به چند نکته اشاره می شود:
ضعف سندی خبر
منبع این خبر تاریخ طبری است که از مورخین اهل سنت می باشد و ممکن است این جمله را خود اضافه کرده باشد؛ چراکه در منابع شیعه به گونه ای دیگر نقل شده است. مقتل لهوف ماجرای بیعت را این گونه نقل کرده است:
«ثُمَّ بَعَثَ إِلَى الْحُسَيْنِ ع فَجَاءَهُ فِي ثَلَاثِينَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ مَوَالِيهِ فَنَعَى الْوَلِيدُ إِلَيْهِ مَوْتَ مُعَاوِيَةَ وَ عَرَضَ عَلَيْهِ الْبَيْعَةَ لِيَزِيدَ فَقَالَ أَيُّهَا الْأَمِيرُ إِنَّ الْبَيْعَةَ لَا تَكُونُ سِرّاً وَ لَكِنْ إِذَا دَعَوْتَ النَّاسَ غَداً فَادْعُنَا مَعَهُمْ؛[2] حاکم مدینه قاصدی در پی امام فرستاد و حضرت با سی نفر از اهل بیت و یاران خود آمد. پس ولید خبر مرگ معاویه را به ایشان داد و تقاضای بیعت کرد. امام فرمود: بیعت مخفیانه نمی شود فردا که مردم را دعوت کردی ما را هم طلب کن.»
نیاز به تقیه
علاوه بر این احتمال تقیه نیز در آن جا وجود داشت؛ چرا که امام نمی خواست خود را مخالف نشان دهد. لذا در جواب حاکم مدینه، که مروان هم در کنار او بود که اصرار بر سختگیری بر امام داشت[3] ابراز مخالفت نکرد و در برابر تقاضای بیعت فرمود: بیعت پنهانی ارزشی ندارد و باید آشکارانجام شود، هر موقع مردم را دعوت کردید مرا هم خبر کنید. معلوم است موضع گیری منفی امام در مقابل حاکم اموی و آن هم در حضور مروان، که دشمن سرسخت اهل بیت بود، می توانست منجر به قتل امام شود بدون آن که شهادت امام تاثیری داشته باشد.
بیان یک جمله مرسوم نه دعا
در صورت صحت این خبر، به نظر می رسد یک جمله عامیانه بوده که در هنگام شنیدن خبر فوت یک فرد گفته می شد و امام نیز همین را برای حفظ ظاهر گفتند، نه آن که قصد جدی و دعا داشته باشند؛ چرا که گفتن چنین جملاتی در هنگام شنیدن خبر متعارف بوده است. علاوه بر این معاویه در بین مسلمین به خصوص در مدینه دوستداران زیادی داشت و موضع گیری منفی امام در موقع شنیدن مرگ معاویه به ضرر ایشان تمام می شد و افکار عمومی بر علیه امام می شد.
برخورد های امام حسین(ع) با معاویه
رفتار امام حسین (ع) با معاویه در زمان حکومت او و اعتراض ایشان به شهادت حجر بن عدی و یارانش و نامه های تندی که امام در برخی موارد به معاویه نوشتند، دیدگاه امام را نسبت به معاویه و رابطه با او را مشخص می کند، نه یک جمله رَحِمَ اللهُ مُعاوِیَه! در اینجا به نمونه ای از نامه های امام حسین علیه السلام که نوع نگاه ایشان را نسبت به نفاق و خباثت معاویه آشکار می کند، اشاره می کنیم. در گزارشی نقل شده مروان به معاویه خبر داد که حسین بن علی در فکر قیام است و معاویه نامه ای به امام نوشت و ایشان را تهدید کرد. امام حسین (ع) در پاسخ به نامه نوشت:
«نه مى خواستم تدارک جنگى با تو ببینم و نه در فکر قیامى علیه تو بودم. اما نپندارى که من از سکوت خود خوشنودم، بلکه در برابر حکومت باطل تو و ترک قیام و جهاد با تو از خداى خود بیم دارم. به هر حال هیچ گونه عذرى براى من باقى نمانده، و بایستى این حقیقت را براى تو و یارانت که حزب ستمکاران و دوستداران شیاطینند، بازگو کنم. آیا تو قاتل حجر بن عدى برادر کنده و یاران نمازگزار او که خداى را پرستش مى کردند، نیستى؟ ایشان با ستمکارى و بدعت هاى ناپسند مخالف بودند و امر به معروف و نهى از منکر مى کردند، و در راه حق از سرزنش و ملامت هراسى نداشتند. اما تو با شمشیر ستم و کینه ایشان را کشتى، بعد از آن که پیمان هاى محکم و استوار با آنان بستى و امان دادى! تو از خدا نترسیدى و پیمان او را سست شمردى و در کمال جرأت و جسارت آنان را به قتل رساندى. آیا تو قاتل عمرو بن حمق یار و مصاحب رسول خدا صلی الله علیه و آله، آن بنده صالح که کثرت عبادت او را فرسوده و پیکرش را نحیف و رنگ از رخسارش برده بود، نیستى؟» و با در ادامه نامه نوشت:
«از مردم براى پسرت (یزید) که جوانى شراب خوار و سگ باز بود به زور بیعت گرفتى. اما بدان که خداوند از این جنایات آگاه است، و فجایع تو را فراموش نخواهد کرد. چنان مى بینم که در تمام این احوال جز بر خودت هیچ کس را ضرر نرسانده اى و خود را به هلاکت مى افکنى. دین خود را از دست داده اى و به امت اسلام خیانت ورزیده اى و در امانت، خیانت روا داشتى.»[4] این ها نمونه ای از برخورد های امام با معاویه است که نشان گر دیدگاه واقعی ایشان در مورد معاویه است که علناً اعلام می کردند.
جمع بندی
رفتار امام با معاویه در زمان حکومت او موضع گیری های علنی او در مقابل معاویه ملاک است، نه یک جمله که در صورت صحت برای حفظ ظاهر یا از روی تقیه ممکن است بیان شده باشد.
پی نوشت
[1] منبع: تاريخ الطبري؛ ج۵، ص۳۳۹.
[2] اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى ؛ النص ؛ ص22.
[3] تاريخ الرسل والملوك، ج5 ص340.
[4] دانشنامه اسلامی به نقل از کتاب «الامامة والسیاسة» ابن قتیبه دنوری و «الرجال» کشی.
رفتار امام حسین (ع) با معاویه در زمان حکومت او و اعتراض ایشان به شهادت حجر بن عدی و یارانش و نامه های تندی که امام در برخی موارد به معاویه نوشتند، دیدگاه امام را نسبت به معاویه و رابطه با او را مشخص می کند، نه یک جمله رَحِمَ اللهُ مُعاوِیَه! که در حضور حاکم بنی امیه برای حفظ ظاهر یا از روی تقیه بیان شده است.