سقط جنین در سایه آزادی زنان

سقط جنین محصول تحولات علمی، فرهنگی، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی است که ارتباط نزدیکی با گسترش جمعیت، محدودیت منابع، حقوق بشر(البته حقوق و آزادی زنان)، منافع دولت ها و .... دارد. سقط جنین از جمله معضلاتی است که در حال افزایش است و این افزایش به دلیل ناهنجاری ها و آشفتگی و لجام گسیختگی جوامعی است که از زیربنای عقیدتی و اخلاقی محکمی برخوردار نیستند؛ لذا در دهه های اخیر در بعضی از کشورها صورت مشروعیت و قانون پیدا کرده و آن را از حقوق اولیه زن می دانند و قانونگذار به زن این حق را می دهد که در مورد سلامت بدن و آزادی خویش تصمیم بگیرد، در این کشورها به جای اینکه قانونی برای جلوگیری از روابط نامشروع، تجاوز،رابطه بین محارم و...وضع کنند، برای نتیجه حاصل از این روابط قانون می گذارند، در واقع عمل سقط جنین به سبب تنظیم خانواده، مخفی کردن روابط نامشروع، فرار از بارداری ناخواسته، تجاوز جنسی، رابطه با محارم و در اندک مواردی برای حفظ جان مادر صورت می گیرد.

اسلام و سقط جنین
اسلام برای انسان و جایگاه او ارزش و احترام ویژه ای برخوردار است و در آیات و روایات به این موضوع تصریح شده است و از آنجایی که خداوند در انسان از روح خود دمیده است لذا هر عملی(قتل، خودکشی،سقط جنین و...) که سبب خارج شدن این روح از بدن انسان شود مستوجب جریمه( مادی، معنوی یا هر دو) می باشد و فرقی ندارد که این عمل توسط خود شخص یا دیگری صورت گیرد مگر اینکه جان و نفس انسان دیگری در خطر باشد، سقط جنین نیز از این منظر مستثنی نیست و در صورت وجود خطر برای مادر حکم به سقط آن می شود.

جنین در لغت به معنای هر چیز پوشیده است  و به نطفه و بچّه‌ای که در شکم مادر است نیز از این‌جهت که در رحم، مستور و پوشیده شده است، جنین گویند.[1] بسیاری از اندیشمندان، جنین را از همان ابتدای انعقاد نطفه، موجودی زنده، پویا و در حال تکامل می دانند؛ لذا بنابر نظر این افراد جنین، یک انسان رشد کننده، از زمان انعقاد نطفه تا زمان تولد است پس می توان تخمک بارور شده را نیز جنین نامید.

در دین اسلام نیز قوانین جزایی(ماده194 قانون دیات) در مورد سقط جنین در هر یک از 5 مرحله نطفه، علقه، مضغه، عظام و حلول روح وجود دارد، این نشان می دهد که دیه جنین، بر اساس اینکه در چه مرحله ای از رشد است تعیین می گردد؛ لذا از همین قانون تعیین دیه برای جنین ثابت می شود که جنین اگرچه در مرحله حلول روح نیست ولی زنده است، آنچه که به وسیله آن زنده بودن انسان فهمیده می شود نبض و ضربان قلب است؛ لذا اولین چیزی که در جنین شکل می گیرد و به واسطه آن زنده بودن جنین فهمیده می شود همین نبض و ضربان است، هرچند که حلول روح صورت نگرفته باشد و به همین سبب جنین از طریق مادر تغذیه  و رشد و نمو پیدا می کند.

حرمت سقط جنین بر اساس آیات و روایات
در قرآن آیاتی ذکر شده که به صراحت حکم به حرمت سقط جنین داده و آن را به عنوان قتل نفس می داند، از جمله :« وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ؛[2] و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید»؛« وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ؛[3] و انسانی را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید! مگر بحق (و از روی استحقاق)»؛« وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا؛[4] هرگز فرزندان خود را از ترس فقر به قتل مرسانید (زنده به گور مکنید) که ما رازق آنها و شما هستیم، زیرا این قتل فرزندان بسیار گناه بزرگی است»

همچنین در روایات متعددی سقط جنین در هر یک از مراحل پنجگانه حرام ذکر شده است، در اینجا به چند نمونه اشاره می نماییم: « عن إسحاقَ بنِ عمّار : قلتُ لأبي الحَسنِ (عليه السلام) : اَلمرأةُ تخافُ الحَبَلَ فتَشربُ الدّواءَ فتُلقي ما في بَطنِها؟ فقالَ : لا ، فقلتُ : إنّما هُو نُطفَةٌ ، قال : إنّ أوَّلَ ما يُخلَقُ نُطفَةٌ؛[5] از اسحاق بن عمّار نقل است : به امام كاظم (عليه السلام) عرض كردم : زنى از ترس حاملگى، براى سقط جنين خود دارو مى خورد. حضرت فرمود : جايز نيست. عرض كردم: هنوز در مرحله نطفه است. فرمود: نخستين چيزى كه آفريده مى شود نطفه است.» یعنی اولین مرحله ای که انسان وجود می یابد، همان نطفه است که قابلیت انسان شدن را دارد و دلیل حرمت سقط اینجاست که از بین بردن نطفه همانند از بین بردن انسان است.
همچنین در روایت دیگری از امام باقر(عليه السلام) که ابی عبیده نقل کرده، آمده است: « فِی امْرَأَهٍ شَرِبَتْ دَوَاءً وَ هِی حَامِلٌ لِتَطْرَحَ وَلَدَهَا فَأَلْقَتْ وَلَدَهَا قَالَ إِنْ کانَ لَهُ عَظْمٌ قَدْ نَبَتَ عَلَیهِ اللَّحْمُ وَ شُقَّ لَهُ السَّمْعُ وَ الْبَصَرُ فَإِنَّ عَلَیهَا دِیهً تُسَلِّمُهَا إِلَی أَبِیهِ قَالَ وَ إِنْ کانَ جَنِیناً عَلَقَهً أَوْ مُضْغَهً فَإِنَّ عَلَیهَا أَرْبَعِینَ دِینَاراً أَوْ غُرَّهً تُسَلِّمُهَا إِلَی أَبِیهِ قُلْتُ فَهِی لَا تَرِثُ مِنْ وَلَدِهَا مِنْ دِیتِهِ قَالَ لَا لِأَنَّهَا قَتَلَتْهُ؛[6] امام باقر(عليه السلام) درباره زن بارداری که دارویی می نوشد تا فرزندش سقط شود و فرزند هم سقط می شود، فرمود: اگر آنچه سقط شد، به مرحله ای رسیده باشد که دارای استخوان و گوشت و چشم و گوش باشد، بر زن واجب است دیه او را به پدرش بپردازد. اگر به این مرحله نرسیده و علقه یا مضغه باشد، باید چهل دینار و یا عبد یا کنیزی را به پدر او بدهد. راوی می گوید: از امام پرسیدم: آیا زن از دیه فرزند خود ارث نمی برد؟ فرمود: خیر، چون زن، اورا کشته و قاتل ارث نمی برد». بنابر آنچه از روایات فهمیده می شود، همانطور که سقط جنین در هر یک از مراحل پنجگانه حرام است و حکم قتل دارد، پس پُر واضح است که سقط جنین بعد از حلول روح قطعا حرام است زیرا جنین نیز در حکم انسان و نفس محترمی است که کشتن آن حرام و مجازات دارد.  

کلام آخر
به واقع جای بسی تعجب و تأمل است که ما انسان ها نسبت به گیاهان و درختان و برخی موجودات دیگر که نبض و ضربان ندارند، می گوییم آنها زنده اند چون رشد و نمو دارند ولی نسبت به جنینی که دارای نبض و ضربان است و رشد و نمو دارد می گوییم تا زمانی که روح در آن نباشد زنده نیست و خود را مجاز می دانیم که برای کسب آزادی های به ظاهر معقول، او را سقط کنیم و حق حیات را از او بگیریم.

پی نوشت

[1] لغت‌نامه،علی‌اکبر دهخدا، ج۵، ص۷۸۸۵، ذیل ماده جنین.

[2] سوره انعام،آیه 151

[3] سوره انعام،آیه 151

[4] سوره اسرا، آیه 31 

[5] من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج4، ص 171

[6] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 5 , ص 536