شیعه بر این باور است جانشینی پیامبر، به دستور خداوند و از طریق پیامبر به ائمه دوازده‌گانه از اهل‌بیت واگذارشده و آنان خلیفه‌ی الهی در زمین هستند و به نام معرفی شده‌اند.
روایات معتبری در اثبات دوازده امام شیعه و نیز معرفی اسم آنان در منابع شیعه وجود دارد. در منابع اهل سنت نیز احادیث زیادی بر وجود دوازده جانشین برای پیامبر، البته با عناوین متفاوتی مانند خلیفه، امیر و... هست. در کتاب مجمع الزوائد هیثمی که از مهم‌ترین کتب حدیثی اهل سنت است بابی مستقل به نام «خلفاء اثنی عشر»[1] نگاشته شده است.
معرفی این دوازده جانشین برای اهل سنت به صورت يک مسأله حل نشدنی درآمده است؛ ازاین‌رو تفسير روشنى از آن بيان نكرده‌اند و بین آن‌ها اختلافات زیادی در تعیین مصادیق دوازده‌گانه وجود دارد؛ چراکه عدد خلفای نخستين، كمتر از دوازده نفر است و سلاطین اموی و عباسی هم بيش از دوازده نفر و اکثر آن‌ها ظالم بوده و هیچ تناسبی با خلیفه‌ی عادل مسلمین و جانشین پیامبر در هدایت به سوی خدا نداشته‌اند. از سوی دیگر، با توجه به فضائل امامان شیعه و صلاحیت آنان برای این منصب و البته وجود روایات معتبر در شیعه و اهل سنت، این خلفای دوازده‌گانه، نام برده شده و متعین شده‌اند.
اسامی دوازده امام
در شیعه، معرفی امامان و خلفای دوازده‌نفره در روایات بسیاری نقل‌شده است. ذکر این اسامی در منابع اهل سنت نیز وجود دارد و محدود به شیعه نیست؛ از جمله، قندوزى حنفى در كتاب «ينابيع المودّه» حديث زیر را نقل كرده است: «يک يهودى خدمت پيامبر صلیاللهعليهوآله آمد و سؤالات مختلفى درباره اسلام مطرح کرد.
وقتی درباره وصى سؤال كرد. رسول خدا صلیاللهعليهوآله نخستين وصى خويش را على بن ابی‌طالب علیهماالسلام و سپس فرزندانش حسن و حسين علیهماالسلام و بعد، ائمه نُه‌گانه ديگر، هر كدام را با اسم نام برد. مرد يهودى ايمان آورد و تصريح كرد كه من نيز در كتب انبياى پيشين و در كتاب موسی علی نبیناوآله‌وعلیه‌السلام دیده‌ام كه نخستين جانشين پيامبر صلیاللهعليهوآله، داماد اوست و دومين و سومین آن‌ها دو برادر از فرزندان او هستند و نه نفر ديگر از اولاد سومين پيشوا می‌باشند.»[2] روایت «اثنی عشر خلیفه» در صحیح بخاری نیز دوازده امام شیعه را بیان کرده است.[3]
یهودیان و مشخص بودن ائمه دوازده‌گانه
با توجه به اینکه در کتاب مقدس، بشارت به دوازده رئیس از نسل حضرت اسماعیل وجود دارد: «و اما در خصوص اسماعیل، تو را اجابت فرمودم. اینک او را برکت داده، بارور گردانم و او را بسیار کثیر گردانم، دوازده رئیس از وی پدید آیند و امتی عظیم از وی به وجود آورم...»[4]، یهودی‌ها به این مسئله پی برده بودند که پیامبر اسلام از نسل اسماعیل است و با دسترسی به منابع اسلامی در خصوص نام بردن ایشان از دوازده امام جانشین خود در احادیث مختلف و تطبیق آن‌ها بر دوازده رئیس و خلیفه که با توجه به تورات آشنا بودند، شیعه را به عنوان مذهب خود انتخاب کردند. ابن تیمیه، شخصیت مهم وهابیت، دلیل شیعه شدن یهودیان را همین مطلب ذکر نموده است.[5]
با توجه به مطالب بالا، می توان به این نتیجه رسید که امامت ائمه دوازده گانه شیعه، مسأله‌ای به قدمت تاریخ اسلام است که در روایات معتبر شیعه و سنی وجود دارد و این مسأله حتی نزد یهودیان نیز مشخص بوده است.
پی‌نوشت
[1] هيثمي، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج5، ص190.
[2] قندوزى، ينابيع المودة، ج3، ص281؛ الباب السادس و السبعون في بيان الائمه الاثني عشر بأسمائهم.
[3] بخاری، صحیح البخاری، ج۸، ص۱۲۷، باب الاستخلاف، ح۷۲۲۳.
[4] کتاب مقدس، عهد قدیم، سفر پیدایش، فصل17، فقره‌ی20.
[5] ابن تیمیه، منهاج السنه، ج8، ص242.
امامت از مهم‌ترین مبانی اعتقادی شیعه است. اعتقاد به حصر عدد امامان در دوازده و معرفی آنان به اسم، از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در باب امامت است. در منابع اسلامی، امامان دوازده‌گانه از علی ابن ابی‌طالب تا امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه نام برده شده‌اند.