مسأله شفا و شفاعت، امری اثبات شده، مقدس، آسمانی و مورد قبول پیروان همه ادیان الهی است. نه تنها در ادیان ابراهیمی؛ بلکه در دیگر ادیان و مکاتب غیر الهی نیز، تمسک به خدایان و مقدسات وجود داشته است. تمسک به هر چیزی برای شفا صحیح نیست و این برگرفته از خرافاتی است که گاهی ناخواسته و گاهی جاهلانه و گاهی با هدایت دیگران، برای سودجویی صورت می‌پذیرد.
آیا اشیاء خارجی و بی جان، چنین قدرتی را دارند که افراد را شفا دهند؟ آیا آب‌های راکد یا جاری، شفا دهنده امراض جسمانی هستند؟
این موضوع را تحت چند عنوان مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهیم:
1. مفهوم‌شناسی شفا و تقدس
شفا امری است فوق‌العاده که با اعتقاد بیمار به توانایی شفادهندگی به تکیه‌گاهی قدرتمند، نوعی اثربخشی را به وجود می‌آورد. این نگاه به شفاعت، مصادیق مادی زیادی را که تنها بافته‌های ذهنی مردم به عنوان یک امر شفادهنده تلقی می‌شود، خارج می‌کند؛ امری که بیشتر ناشی از تراوشات ذهنی و خرافاتی است که در فکر آنها به عنوان یک امر مقدس متبلور شده است.
مفهوم و ماهیت تقدس و مقدس از رایج‌ترین و پرکاربردترین واژگان در زندگی انسان‌‌هاست. مقدس در لغت به معنی «پاکی و پاک» است؛[1] و در اصطلاح به معنی پاک دانستن چیزی یا کسی از هر گونه آلودگی آمده است، منتها نه آلودگی به معنی نجاست؛ بلکه آلودگی به معنای هر گونه زشتی و پلیدی. «مقدّس» نیز اسم مفعول از باب تفعیل است و به معنای شخص یا شیئی که پاک و مطهر است.[2]
منشأ تقدس امری طبيعی و عادی نيست، بلكه امری متعالی و برتر از عالم طبيعت است، از این رو انسان‌ها به سبب قداستی که برای برخی چیزها مانند خدا یا خدایان، افراد معنوی، اجرام آسمانی، زمان‌ها، مکان‌ها و دیگر اشیا قائل هستند، کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی آنها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اندیشه‌های مقدس در تمامی ادیان ابتدایی و ادیان معاصر و همچنین در تعدادی از اندیشه‌های دین‌شناسان بروز و ظهور داشته و تنها در نوع تقدس با یکدیگر تفاوت دارد.[3]
2. شفا، رهیافت اذن خدا و باور قلبی
بیشتر مردم به سبب باور قلبی به مقدسات، در هنگام گرفتاری‌های جسمانی و روحانی، شفای خود را از آنها طلب می‌کنند. اما نباید فراموش کرد که شفا گرفتن دارای آداب و شرایطی است و هر چیز مقدسی را نمی توان مورد تمسک و واسطه برای شفا قرا داد.
بدون تردید شفا تنها مخصوص خداست و دیگر واسطه های فیض به اذن خداوند شفا می‌دهند و اثر دهنده حقیقی در این دعا خداوند متعال است. از این رو تمسک به اشیای بی جان و جمادات هرگز چنین قدرتی ندارند که بتوانند امراض جسمانی و روحانی افراد را درمان کنند.
مقدسات هرچند هم مقدس باشند بدون عنایت و اذن خداوند و باور قلبی فرد به شفاعت امکان شفا برای آن وجود ندارد؛ در اشیایی مانند آب زمزم، خانه خدا، حرم اهل بیت علیهم‌السلام، پیراهن یوسف و... هم اگر شفادهی حاصل می‌شود، با اذن خداوند و دمیدن نفس ولایی خلفای الهی در آن اشیاء است، در غیر این صورت اصلا شفا دادن برای این اشیای مقدس ممکن نیست.
3. تقدس یافتن امور نامقدس
هيچ امر طبیعی و مخلوقی، به خودی خود مقدس نيست؛ زيرا امور طبیعی و مخلوقات به خودی خود استقلال ذاتی ندارند و استقلال مادی آنها وابسته به واجب الوجود است؛ بنابراين هر امر طبیعی و بشریِ تقدس يافته، تقدسش از خودش نيست؛ بلکه وابسته به امر دیگری است.
انسان هرچقدر با امور مقدس، ارتباط بیشتری پیدا کند، در دل، احترام بيشتری به او ایجاد می‌شود و اگر این ارتباط مقدس، از حد عادی و طبیعیش فراتر رود، به حد قداست رسیده و با نفس سنخیت پیدا نموده و مورد پذیرش آن قرار می‌گیرد.
عمقی شدن این امر مقدس در وجود فرد، موجب می‌شود تا شديدترين احساس نزديكی به آن امر مقدس در فرد ایجاد شود. این قداست اگر با پشتوانه عقلی و شرعی و متکی به قدرت خداوند باشد، مورد تأیید و قبول است و می شود به چنین احساسی احترام و برای آن ارزش قائل شد.
بنابراین امور مقدس، دارای ویژگی‌هایی است که در صورت تحقق این ویژگی‌ها، آن امر تقدس پیدا کرده و تمسک به آن امر مقدس برای شفا اشکال ندارد. عظمت و تعالی و برتری از عالم طبيعت، پر جاذبه و دلربا و متکی به قدرت و اذن خداوند، برانگیختن حالت شوق و رجا در انسان و... از جمله این شرایط است.[4] حال اگر هیچ کدام از این شرایط در آن چیزی که مقدس شده وجود نداشته باشد، این چیز نامقدس است و تنها بافته‌های خرافی ذهنی است که در اندیشه فکری فرد ایجاد شده و هیچ تأثیری نیز برای فرد ندارد.
رهیافت
هر چقدر انسان به خداوند به عنوان بالاترین امر مقدس، نزدیک شود و دل او مالامال عشق او شود و هر چیزی که به این قدرت متکی باشد، برای انسان مقدس می‌شود. درنتیجه نزدیک شدن به این اشیا را برای شفای جسمانی و روحانی خود، به اذن خداوند طلب می‌کند. از این رو خانه معشوق، حرم و اماکن مقدسه، بیرق امام حسین علیه‌السلام، آب زمزم و... برای او دارای قداست خاص و طلب شفا از آن می شود.
پی‌نوشت:
1. علی‌اکبر دهخدا و دیگران، سرواژهٔ «مقدس»، لغت‌نامهٔ دهخدا.
2. طریحی، مجمع البحرين، انتشارات كتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم، ج 4، ص94.
3. مفهوم مقدس و نامقدس
4. فرایند تقدس یافتن امور نامقدس.