اصل ولایت فقیه صرفاً مبتنی بر روایت نیست و دلایل خاص عقلی دارد که یکی از دلایل مختصر و مهم آن اصل تنزل تدریجی است. هرچند امکان فساد از طرف برخی مدیران به نام و بهانه ولایت فقیه انکار نمی‌شود، ولی راه حل از بین بردن فساد، انکار حقیقتی مانند اصل ولایت فقیه نیست.
ولایت فقیه قبل از آنکه مطلبی روایی و متکی بر دلایل درون دینی باشد، امری عقلی است. دلیل عقلی ولایت فقیه همان اصل تنزل تدریجی است،[1] بنا براین اصل، با عدم دسترسی به مرتبه بالاتر از رشد و کمال، نباید تلاش برای رشد به طور کلی ترک شود، کار عاقلانه‌تر رفتن به سراغ مراتب پایین‌تراست، برای مثال فرض کنید احتیاج به چند لیتر آب دارید تا هم بدن را شستشو دهید و هم از مرگ براثر تشنگی جلوگیری کنید، اما بر اثر حادثه‌ای فقط به مقدار زنده ماندن آب به شما رسید؛ در این فرض چه خواهید کرد؟ اگر شخصی به شما بگوید: «حال که آب به مقدار همه نیازها نداری، باید این مقدار را هم دور بریزی و از تشنگی بمیری»، آیا حرف عاقلانه‌ای زده است؟! بدون تردید خیر؛ انسان عاقل برای حفظ جان خود آن مقدار آب را می‌نوشد تا زنده بماند.
دین نیز به عنوان راه خوشبختی و سعادت بشر آمده است، اگر امکان دسترسی به راهنمای ایده‌آل و معصوم مانند پیامبر و امام علیهم‌السلام وجود نداشت، تعطیل کردن دین کار عاقلانه‌ای نیست. عقلای عالم در این‌گونه موارد سعی می‌کنند از امکانات موجود، بهترین و نزدیک‌ترین بهره را ببرند تا حداقل بخش کوچکی از شرایط ایده‌آل را درک کنند. البته ولایت فقیه علاوه بر دلیل عقلی، دلایل روایی و دینی نیز دارد.[2]
آیا امکان سوء استفاده از اصل ولایت فقیه وجود دارد؟ بله، سوء استفاده در جهت مطامع مادی و دنیوی درباره هر مطلب حق و درستی امکان دارد. در تاریخ از نام دین و خداوند برای ظلم و تجاوز سوء استفاده شده است، ولی این استفاده شیطانی از شعارهای حق و درست، درست بودن مطلب را عوض نمی‌کند. اگر عده‌ای از نام خداوند برای فریب مردم استفاده کنند این باعث نمی‌شود که خداوند -نعوذبالله- وجود نداشته باشد. درباره اصولی مثل نبوت و امامت و در امتداد آن ولایت فقیه همین نکته نیز صادق است. ما منکر این نیستیم که ممکن است افرادی در حکومت اسلامی از نام ولایت فقیه و جایگاه فقها سوء استفاده نمایند، اما راه حل جلوگیری از سوء استفاده شفافیت است.[3]
حاصل آنکه ولایت فقیه اصل عقلی است و وابسته به دلایل صرفاً درون دینی و روایی نیست و امکان سوء استفاده از آن نیز منافاتی با حقانیت اصل ولایت فقیه ندارد.
پی‌نوشت:
[1]. خبرگزاری فارس، ادلۀ عقلی اثبات ولایت فقیه: http://fna.ir/a2lw1y
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالکتب الاسلامیة، 1403ق، ج۱، ص۶۷.
[3]. مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، شفافیت در امور عمومی به‌مثابۀ راهکار جلب اعتماد عمومی، شماره52، ص598: https://b2n.ir/f11629.