گرایش انسان به تدافعی بودن

تدافعی بودن، مسئله مهمی در زندگی انسان است و اغلب مانع تصمیم‌گیری‌ و اقدام‌های سازنده می‌شود. این مسئله باعث می‌شود انسان حتی در جمع بهترین دوستان خود نیز احساس خطر کند؛ به‌ طوری‌ که در بیشتر حرف‌های خود به دفاع کردن می‌پردازد؛ یعنی هنگامی که فردی از او انتقاد کند یا به صورت صریح با خواسته‌اش مخالفت نماید، او آماده‌ دفاع از خود می‌شود. بنابراین این مسئله در زندگی ما بسیار فراگیر است.

از مواردی که معمولاً مردم نسبت به آن به شکل تدافعی پاسخ می‌دهند، ابراز وجود طرف مقابل است؛ معمولاً در زمان ابراز وجودِ یکی از طرفین و دفاع دیگری از خود، در بیشتر اوقات همراه با تداوم گفتگو، مارپیچی از حالت دفاعی بین طرفین به وجود می‌آید که خود موجب تشدید حالت پرخاشگری و ویرانگری طرفین می‌شود.

فردی که پیام ابراز وجود را دریافت می‌کند، اغلب آماده حالت دفاعی شدید است؛ زیرا در واقع آنچه او می‌شنود، تحریفی از صحبت‌های گوینده است؛ چراکه شنونده آماده دفاع در مقابل انتقاد فرد مقابل است و معمولاً در این شرایط نکات منفی سخنان او را می‌شنود. همواره در چنین شرایطی پاسخ فرد نیز نوعاً خصمانه خواهد بود. این پاسخ دفاعی شنونده، گوینده را نیز فعال می‌کند و او نیز با کلماتی توهین‌آمیز به مقابله برمی‌خیزد و چرخه معیوب پرخاشگری و ویرانگری آغاز می‌شود.[1] ازاین‌رو امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرماید: «إِيَّاكُمْ وَ اَلْمِرَاءَ وَ اَلْخُصُومَةَ فَإِنَّهُمَا يُمْرِضَانِ اَلْقُلُوبَ عَلَى اَلْإِخْوَانِ وَ يَنْبُتُ عَلَيْهِمَا اَلنِّفَاقُ»؛[2] «از مجادله و ستيزه كردن بپرهيزيد؛ زيرا اين دو كار دل‌ها را نسبت به برادران بيمار می‌کند و نفاق می‌رویاند».

در چنین شرایطی بهتر است طرفین گفتگو، به آرامش خود مسلط بوده، بکوشند منظور خود را به بهترین شکل ممکن و به دور از سوءتفاهم ابراز کنند.

پی‌نوشت:
[1]. اقتباسی از: رابرت بولتون، روانشناسی روابط انسانی، فصل دوم، چاپ دهم، انتشارات رشد، 1397، ص231.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1363ش، ج۲، ص۳۰۰.