شناخت انبیاء الهی از منظر عقل و خرد

خداوند متعال برای هدایت بشر و راهنمایی او برای رسیدن به سعادت و خوشبختی در دنیا و آخرت؛ انسان‌های برجسته‌ای را برگزید و با نور هدایت خود پرورش داد، سپس آن‌ها را واسطه میان خود و مخلوقاتش قرار داد تا آنان، معلم بشریت گردیده و انسان را از جهل و گمراهی و ضلالت نجات داده و به انسانیت و معنویت رهنمود کنند. لذا هیچ قوم و قبیله‌ای نبوده مگر این‌که خداوند متعال برای هدایت آنان پیامبری را فرستاد تا آنان را هدایت کند.

قرآن کریم نیز در این باره می‌فرماید: «إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فِيها نَذِيرٌ (فاطر-24) ما تو را به حق براى بشارت و انذار فرستاديم، و هر امتى در گذشته انذار كننده‌‏اى داشته است». هم چنین فرمود: «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ (یونس-47) و براى هر امتى رسولى است».

مساله نبوت و پیامبری نیز از دیرباز مد نظر بشر بوده و مدعیان زیادی داشته است و عده‌ای به دروغ خود را سفیر الهی می‌نامیدند؛ در این‌جا برای شناخت حق از باطل و شناخت مدعیان دروغین از رسولان صدیق الهی، باید دنبال معیاری مناسب و محکمه‌پذیر بود. عقل حکم می‌کند بر خداوند متعال واجب است که این مساله را خود حل کرده و جلو این فتنه و به دنبال آن جلو گمراهی بشر را بگیرد و مدعیان دروغین را رسوا کرده و راه هدایت را نمایان سازد.

متکلمین معتقداند ـ و حق هم همین است ـ خداوند متعال برای تمییز بین مدعیان دروغین و رسولان صادق خود، باید سفیران خود را به نیرویی مجهز کند که بتوانند عملی خارق العاده انجام دهند که کل بشریت از انجام آن عاجر باشند تا سایر انسان‌ها بتوانند با استفاده از آن تشخیص دهند، این کار او چون از طاقت بشر خارج است، هیچ کسی جز خداوند متعال نمی‌تواند آن‌را انجام دهد و این عمل وی نشانه‌ای باشد بر صدق دعوای شخص و این‌که او از جانب خداوند متعال آمده است.

این عمل در علم کلام «معجزه» نامیده می‌شود؛ محقق طوسی در این باره می‌نویسد: «وَ طَرِيقُ مَعْرِفَةِ صِدْقِهِ ظُهُورُ الْمُعْجِزِ عَلَى يَدِهِ وَ هُوَ ثُبُوتُ مَا لَيْسَ بِمُعْتَادٍ أوْ نَفْيُ مَا هُوَ مُعْتَادٌ مَعَ خَرْقِ الْعَادَةِ وَ مُطَابِقَةِ الدَّعْوَى».[1] یعنی معجزه عملی خارق العاده است، که همراه با ادعاي نبوت است.

پس معجزه باید دو شرط داشته باشد: 1. خارق العاده باشد و هیچ بشری نتواند آن‌را انجام دهد؛ 2. همراه با ادعاي نبوت باشد.

بنابراین کارهای مرتاضین و ساحران، هیچ کدام معجزه محسوب نمی‌شوند، با این‌که کارهای آنان نیز خارق العاده است، زیرا شرط اول را ندارند، یعنی چون قابل تعلیم و تعلم هستند و ممکن است در یک زمان یا در زمان‌های بعد شخصی دیگری بتواند همان کار یا بهتر از آن را انجام دهد، معجزه نیستند.

هم‌چنین کارهای اولیای خدا و ائمه اطهار (علیهم السلام) که در اصطلاح «کرامات» نامیده می‌شود، با این‌که خارق العاده هستند و غیر قابل تعلیم، باز معجزه محسوب نمی‌شوند؛ زیرا شرط دوم را ندارند؛ یعنی هیچ کدام از اولیای الهی ادعا نکرده است که پیامبر بوده و از جانب خداوند متعال آمده است.

در نتیجه: هر گاه کسی عملی خارق العاده که بشر از انجام آن عاجر است را انجام داد و ادعای نبوت نیز داشت، ما می‌توانیم کشف کنیم که او راست می‌گوید و از جانب خداوند متعال آمده است. زیرا اگر دروغ بگوید و خداوند حکیم او را به این سلاح مجهز کند و چنین نیرویی به او بدهد، باعث گمراه شدن مردم می‌شود و خداوند متعال نیز هرگز مردم را گمراه نخواهد کرد.[2]

------------------------------------------

پی نوشت:

[1]. علامه حلی، كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، ص: 350.
[2]. آیت الله سبحانی، الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، ج‏3، ص 93.