اظهارات حجت‌الاسلام دولابی، مشاور رئیس‌جمهور در مورد تعطیلی برخی مساجد، زمینه برخی سوءبرداشت‌ها و بازتاب‌های منفی شد که در صدر آن، ادعای دین‌گریزی مردم بود؛ گزاره‌ای غیرواقعی که سال‌ها از سوی برخی بدان پرداخته می‌شود؛ ولی هیچگاه در جامعه، موردقبول قرار نگرفته است.
طی چند روز گذشته ارائه آماری غیرقابل‌استناد از سوی مشاور رئیس‌جمهور در امور حوزه و روحانیت باعث برخی موضع‌گیری‌های ناصواب و ناخوشایند شد. حجت‌الاسلام «ابوالقاسم دولابی» گفته است:
«از ۷۵ هزار مسجد، درِ ۵۰ هزار مسجد بسته است و این را فاجعه‌ای خوانده که باید بر آن خون گریست».[1]
پیرو این سخنان مشاور رئیس‌جمهور افزون بر شبکه‌های رسانه‌ای بیرون از کشور که به دنبال القا دین‌گریزی مردم هستند، برخی چهره‌های سیاسی هم با درست تلقی کردن چنین انگاره‌ای، به تجزیه‌وتحلیل چرایی آن پرداختند!
«فاضل میبدی» عضو «مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم» با اشاره به‌درستی خالی شدن مساجد از مردم، گفته است: «علتش، جناح‌بازی با همین بودجه‌های دولتی است. نگاهی به نمازجمعه‌ها بیندازید. امام‌جمعه‌ها و دفاتر ائمه جمعه، حمایت‌های مادی و معنوی زیادی دارند. پس چرا نمازجمعه‌ها خالی شده؟ در تهران با این جمعیت، چند نفر به نمازجمعه می‌روند؟ مقایسه کنید با اول انقلاب که مرحوم آیت‌الله طالقانی نمازجمعه می‌خواند؛ بنابراین، دولت در هر چیزی، به‌ویژه در مساجد و امور معنوی مردم دخالت کرده، اوضاعش را بدتر کرده است. نمونه دیگرش مسئله حجاب است که دولت با قانون و مقررات و جریمه و ترس و تهدید وارد شد و مردم مسئله را پس زدند. مسجد درگذشته با پول مردم اداره می‌شد. اگر پول دولت وارد مسجدی شود، آن مسجد دیگر جایگاه عبادت نیست».[2]
همچنین «ابطحی»، رئیس‌دفتر دولت اصلاحات گفته است:
«همین نگاه که مساجد باید با حمایت دولت‌ها فعال باشند، دلیل اصلی تعطیلی مساجد است. از وقتی مسجد، پایگاه سیاسی و جناحی شد و امامت و امور آن مدیریت شد و رفتن به مسجد مساوی شد با حمایت از یک جناح حکومتی، خیلی از متدینان که گمان می‌بردند مسجد محل معنویت و رابطه با خداست، از آن بریدند. استفاده ابزاری جناحی همه‌جا بد است؛ ولی در مسائل دینی بدتر است».[3]
در این ارتباط چند نکته گفتنی است:
نخست: این آمار غیردقیق بوده و با مشاهدات میدانی بسیاری از مردم ناسازگاری دارد. اندک جستجویی در شهرها و مناطق مختلف، نشان می‌دهد این‌گونه نیست که از هر چهار مسجد، سه مسجد تعطیل شده باشد! شایسته است اگر نهاد مسئولی، چنین آماری را جمع‌آوری کرده است، آن را به‌صورت مستند و با ذکر جزئیات اطلاع‌رسانی کند.
دوم: مسئله مهمی که در این آمار، ذکر نشده است این است که آیا این مساجد در گذشته به‌صورت کامل فعال بوده است و اکنون با تعطیلی مواجه شده است؟ مشخص است که در موارد زیادی، این‌گونه نیست؛ چرا که از گذشته تا کنون، بسیاری از مساجد به‌ویژه در روستاها به علل مختلف، به‌صورت پاره‌وقت باز بوده و بخشی از آنان، تنها در ایام مناسبتی خاص همانند ماه رمضان و ایام دهه محرم، مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
سوم: بر خلاف برداشت اولیه از این آمار، شمار نمازهای جماعت نه‌تنها کم نشده است، بلکه آمار افزایشی دارد؛ بسیاری از روستاهای دورافتاده که در روزگاری به‌خاطر محرومیت، فاقد امکانات اولیه بوده است، اکنون و با همت گروه‌های جهادی و حوزوی، مسجدی هرچند کوچک در آن ساخته شده و در مناسبت‌های مختلف در آن اقامه نماز می‌شود؛ کافی است برای پی‌بردن به این حقیقت، به میزان افزایشی اعزام مبلغین در طی سال‌های پس از انقلاب توجه شود.
چهارم: برخلاف آنچه از این آمار، مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، دین و درون‌مایه‌های دینی با فرهنگ غنی و گذشته تمدنی و اکنون مردم ایران، عجین شده است و در کارنامه و میراث تمدنی این مردم، هیچگاه رویکرد ضددینی ثبت نشده است. امروزه نیز پایبندی به مناسک دینی و شرکت گسترده در برخی آیین‌های سنتی همچون پیاده‌روی اربعین، اعتکاف، شب‌های قدر و... بیانگر ادامه روحیه دین‌داری در آنان است.
پنجم: اگر این برداشت ناروا مبنی بر تقلیل سبک زندگی دینی، درست باشد، باید از مدعیان آن پرسید که پس تلاش دشمن برای تغییر مناسبات دینی در جامعه ایرانی با کدام هدف صورت می‌گیرد؟ اگر نمودار دین‌پذیری در میان ایرانیان، کاهشی است، پس صَرف هزینه‌های هنگفت برای دین ستیزی با کدام معیار عقلایی صورت می‌پذیرد؟
گرچه پسندیده بود که جناب حجت‌الاسلام دولابی مشاور رئیس‌جمهور به توضیح بیشتری از این آمار می‌پرداختند و با شرحی کامل از ماجرا و اینکه از ابتدا هم این مساجد، کاملاً فعال نبوده است، به عزم دولت برای فعال‌سازی کامل آنها اشاره می‌کردند، اما مردم نیز متوجه فرصت‌طلبی برخی بوده و به‌خوبی می‌دانند آنها با مطامع سیاسی و اغراض حزبی، حاضر به قربانی کردن دین و آموزه‌های آن هستند و این قبیل سخنان سال‌هاست که از حلقوم آنان شنیده می‌شود؛ ولی آنچه به تجربه از مردم ایران ثابت شده است، وابستگی عمیق به دین و تعلق‌خاطر به پایگاه‌های دینی است که هیچگاه در فراز و فرود وقایع اجتماعی و سیاسی ایران، دچار بن‌بست یا فروکاهش شدید نشده است.
پی‌نوشت:
[1]. اصفهان امروز، https://b2n.ir/a06792.
[2]. انتخاب، https://b2n.ir/f96594.
[3]. کانال ایتایی خبر فوری، https://b2n.ir/h30651.