امروزه در مورد زکات بحث‌های مختلفی وجود دارد از جمله رابطه زکات و مالیاتی که دولت میگیرد و انحصار زکات در موارد نُه گانه. گروهی وجود مالیات را جایگزین زکات می‌دانند و در مقابل برخی با توجه به آیات و روایات و موارد وجوب و موارد مصرف، مالیات و زکات را دو مقولۀ جدا می‌دانند. برخی روشنفکران زکات را منحصر در نه چیز ندانسته و همه تولیدات صنعتی، کشاورزی و غیره را مشمول آن می‌دانند.
زکات چیست ؟
زکات از واجبات مالی در دین اسلام است که بر اساس آن، مسلمانان باید مقدار معینی از ۹ قلم کالا برای مصرف در زندگی فقرا و سایر امور عمومی اجتماعی بپردازند. این ۹ کالا عبارتند از نقدین (طلا و نقره)، انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر) و غلات اربعه (گندم، جو، کشمش و خرما). مقدار پرداختی هر یک از این کالاها متفاوت بوده و در فقه تعیین شده است.
زکات از جمله مهمترین واجبات است و تأکید بسیاری بر آن شده است. زکات از فروع دین شمرده شده و در منابع دینی در کنار نماز و جهاد قرار گرفته و یکی از پنج ستون دین است. در ۵۹ آیه قرآن و حدود ۲۰۰۰ روایت به زکات اشاره شده است. در قرآن در بسیاری از موارد از واژه صدقه برای اشاره به زکات استفاده شده است و در فقه، زکات را صدقه واجب می‌خوانند.
زکات دو نوع دارد: زکات بدن که همان زکات فطره است و در عید فطر پرداخت می‌شود و زکات مال که به غلات چهارگانه، دامها و سکه‌ها با شرایط خاصی تعلق میگیرد.
مفهوم‌شناسی
زکات از ریشه لغوی «ز ک و» دلالت بر رشد و نمو و زیاد شدن دارد. خلیل بن احمد درباره معنای لغوی زکات می‌گوید: «زکات مال به معنای پاک کردن آن است و جمله «زکا الزرع یزکو زکاء» به معنای رشد کردن کشتزار و محصولات است.» راغب اصفهانی اصل زکات را به‌معنای رشدی که از برکت خداوند به‌دست آمده می‌داند. و علامه طباطبایی معنای لغوی زکات را تطهیر ذکر می‌کند.
زکات در اصطلاح شرعی به‌معنای وجوب پرداخت اندازه معینی از برخی اموال است که به حد نصابی خاص رسیده باشد. علت اینکه این واجب، زکات نامیده شده، امید به برکت یافتن مال، یا برای پاکیزه کردن نفس انسان است
زکات معنای عامی هم د
بنابر نظر راغب اصفهانی صدقه در اصل برای امور مستحبی و زکات در امور واجب استعمال می‌شود؛ اما به زکات واجب از آن جهت که صاحبش آن را از روی میل و رغبت می‌پردازد، صدقه نیز می‌گویند.
زکات چیست "
زکات در قرآن و روایات
زکات از مهمترین برنامه‌های اقتصادی اسلام است. این واژه به همراه [ حج–۴۱] ...وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ ۚ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَـٰئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا [ نساء–۱۶۲] رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّـهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ۙ...[ نور–۳۷]
در کتاب وسایل الشیعه و مستدرک آن، ۱۹۸۰ حدیث در این باب آمده است که اهمیت بالای آن را می‌رساند. بخشی از آثار زکات در روایات عبارتند از:
مایۀ تطهیر و تزکیۀ روح انسان
یکی از پنج ستون دین اسلام
فرو نشاندن خشم خدا
شرط پذیرش نماز
پرداخت زکات نشانۀ علاقه خدا به انسان است
عامل محبوب شدن نزد خدا
سخت‌ترین واجب
عامل خیر و صلاح جامعه
حافظ اموال
آمرزش گناهان
زیاد شدن روزی و اینکه زکات دادن هرگز باعث کم شدن مال کسی نمی‌شود
تزکیه نفس و زیاد شدن مال
درمان بیماران
دفع بلا از خود شخص و دیگران
زکات آزمایشی برای مالداران و کمکی برای فقراست
درمان بخل
سبب گشایش برای مردگان
فقر زدایی
ترک کردن زکات آثار زیانباری برای تارک آن دارد که عبارتند از:
تلف شدن اموال
خسارت دو برابر
هزینه کردن در راه اشرار و گناه
محروم شدن از رحمت الهی
یکی از اقسام دزدی
محتاج شدن
عدم پذیرش نماز
مال زکات داده نشده آتش روز قیامت می‌شود
زکات ندادن باعث بی‌ایمان مردن می‌شود
زکات ندادن باعث بی‌برکتی زمین می‌شود
زکات چیست ؟
وجوب زکات
وجوب زکات از ضروریات دین اسلام و مورد اتفاق همه مسلمانان است و انکار وجوب آن موجب ارتداد خواهد شد. زکات از عبادات به‌شمار می‌رود، از این رو، نیت (قصد قربت) در آن شرط است.
از آیات مختلف قرآن از جمله آیه ۱۵۶ سوره اعراف، ۳ سوره نمل، ۴ سوره لقمان، و آیه ۷ سوره فصلت که همه از سوره‌های مکّی هستند، چنین استفاده می‌شود که: حکم وجوب زکات در مکه نازل شده است، و مسلمانان موظف به انجام این وظیفه اسلامی بودند؛ ولی هنگامی که پیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کرد و پایه حکومت اسلامی را گذارد از طرف خداوند مأموریت یافت که زکات را شخصاً از مردم بگیرد - نه اینکه خودشان به میل و نظر خود، در مصارف آن صرف کنند -. آیه شریفه «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً...» در این هنگام نازل شد. مشهور این است که نزول این آیه در سال دوم هجرت بود و سپس مصارف زکات به طور دقیق در آیه ۶۰ سوره توبه بیان گردیده است.
زکات در ادیان سابق
زکات علاوه بر دین اسلام در ادیان پیشین نیز بوده است؛ یعنی زکات به همراه نماز از مشترکات همه ادیان آسمانی است و آیات بسیاری در قرآن کریم گواه این مدعاست.
با بررسی آیات و روایات در می‌یابیم که زکات در اسلام همانند زکات در دیگر ادیان الهی نیست که صرفا مبتنی بر یک نوع وصیت و سفارش اخلاقی باشد؛ بلکه واجبی الهی است و بی‌اعتنایی به آن فسق بوده و منکر وجوب آن، کافر است.
موارد زکات چیست
زکات به نظر مشهور فقهیان شیعه به نه چیز تعلق میگیرد:
۱- گندم، ۲- جو، ۳- خرما، ۴- کشمش، ۵- طلا، ۶- نقره، ۷- شتر، ۸- گاو، ۹- گوسفند.[نیازمند منبع]
برخی سرمایه را نیز به موارد فوق افزوده‌اند؛ هرچند نظر رایج در بین علمای شیعه این است که پرداختن زکات سرمایه را مستحب می‌دانند.البته برخی فقهیان زکات در غیر موارد نه گانه را در شرایطی واجب دانسته اند.[یادداشت ۱] اگر کسی یکی از این موارد را مالک باشد، طبق شرایطی واجب است مقداری از آن، که در شریعت معین شده را پرداخت کند. در پرداخت زکات نیت لازم است، چون زکات یک واجب مالی و عبادی است و بر زکات دهنده واجب است آن را برای قربت و امتثال فرمان خداوند پرداخت کند. مراجع تقلید برای وجوب و نصاب موارد زکات احکامی بیان کرده‌اند که لازم است برای اطلاع دقیق از آنها به رسالۀ توضیح المسائل مراجعه کرد. نظر مشهور فقها در این احکام چنین است:
شرایط زکات غلات
برای زکات غلات (گندم، جو، خرما و کشمش) دو شرط وجود دارد:
۱. مالک بودن زراعت
۲. رسیدن به مقدار نصاب (۲۰۷ مَن، معادل۸۴۷ یا ۸۸۵ کیلوگرم)
مقدار زکات با توجه به شرایط مختلف آبیاری بین یک دهم تا یک بیستم محصول است.[۴۶] [نیازمند منبع]
شرایط زکات طلا و نقره
برای زکات طلا و نقره سه شرط وجود دارد:
۱. زکات طلا و نقره در صورتی واجب می‌شود که آن را سکه زده باشند و معامله با آن رواج داشته باشد.
۲. گذشتِ سال.
۳. رسیدن به مقدار نصاب. نصاب اول طلا بیست مثقال شرعی (حدود ۶۹ گرم) و نصاب اول نقره دویست درهم (حدود ۶۰۰ گرم) و زکات آن یک چهلم است.
شرایط زکات حیوانات
برای زکات دام (شتر، گاو، گوسفند) چهار شرط وجود دارد:
۱. گذشتِ سال
۲. چریدن از علف بیابان نه علوفه چیده شده
۳. بی‌کار بودن حیوان در طول سال
۴. رسیدن به مقدار نصاب. نصاب اول شتر ۵ نفر است که یک گوسفند زکات آن است. زکات اول گاو ۳۰ رأس است که زکات آن یک گوساله دو ساله است. زکات اول گوسفند ۴۰ رأس و زکات آن یک گوسفند است.
موارد مصرف زکات
در آیه زکات «انَّما الصَّدقاتُ للفُقَراء و المَساکین و العاملین عَلَیها وَ المُؤلَّفَةِ قُلُوبُهُم وَ فی الرّقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضَة مِنَ الله و الله عَلیمٌ حکیم» به صراحت موارد مصرف زکات را بیان کرده است. مراد از صدقات در این آیه زکات واجب[یادداشت ۲] است.
واژه «إِنَّمَا» دلالت بر انحصار مصرف زکات در موارد هشت‌گانه دارد. در بیان تعیین موارد مصرف زکات مفسّران و فقها بدین آیه استناد نموده‌اند و در این موارد، اختلافی ندارند.
صدقات، منحصرا در این موارد هشت‌گانه به مصرف می‌رسد:
فقرا
مساکین
متصدیان اداره صدقات و مأموران جمع‌آوری زکات
افرادی که به وسیله کمک‌های مالی، تمایل بیشتری به اسلام پیدا می‌کنند و تألیف قلوب در آنها به‌وجود می‌آید
کسانی که برده هستند و برای آزادی آنها از زکات استفاده می‌شود
بدهکاران
هر امری که رضای خداوند در آن باشد
ابن سبیل: افرادی که در راه مانده‌اند و درمانده شده‌اند
تعلق زکات به سادات
زکات واجبِ افراد غیرسید به سادات تعلق نمی‌گیرد.
زکات در مذاهب فقهی شیعه و اهل سنت
زکات فطره
زکات فطره مالی است که پرداخت آن با شرایطی پس از پایان ماه رمضان و با حلول عید فطر واجب می‌شود. مقدار آن یک صاع (تقریبا سه کیلو) گندم یا جو یا خرما یا کشمش برای هر نفر است و هر فرد مکلف باید برای خود و افرادی که نان‌خور او محسوب می‌شوند این زکات را بدهد. به جای هر یک از این ها می‌توان قیمت آن را نیز به فقیر داد.
زکات چیست ؟
زکات سایر نعمت‌ها
در معنای گسترده زکات، برای هر نعمتی زکاتی است که با ادای آن، نعمت رُشد و برکت پیدا می‌کند. مطابق روایت امام صادق(ع) در کتاب مصباح الشریعه زکات اعضای بدن چنین هستند:
زکات چشم، نگاه عبرت انگیز و چشم پوشی از شهوات
زکات گوش، شنیدن دانش و حکمت و قرآن و هر آنچه رهایی روح آدمی در آن است و دوری کردن از آنچه موجب گرفتاری روح است مانند دروغ و غیبت و امثال آن
زکات زبان، خیرخواهی برای مسلمانان و بیدار کردن غافلان و تسبیح و ذکر بسیار است
زکات دست، بخشش و جود و عطا به دیگران از نعمتهای الهی و به کار انداختن آن در نوشتن علم و هر آنچه مسلمانان در راه طاعت خدا از آن سود می‌برند و خودداری از انجام کارهای بد
زکات پاها، کوشش در گام برداشتن در راه حقوق خداوند از دیدار صالحان و مجالس ذکر و اصلاح کار مردم و صله رحم و جهاد و هر آنچه صلاح دل و سلامت دین انسان در آن است
در کتاب غرر و درر از امیرالمؤمنین علی(ع) زکات برخی نعمت‌ها این‌گونه بیان شده است:
زکات علم، نشر و گسترش دادن آن است
زکات جاه و مقام، بذل آن برای انجام کار خیر
زکات بردباری، تحمل
زکات مال، بخشش
زکات قدرت، انصاف
زکات زیبایی، پاکدامنی
زکات ظفر و پیروزی، احسان
زکات بدن، جهاد و روزه
زکات دارایی، نیکی به همسایگان و صلۀ ارحام
زکات تندرستی، سعی و کوشش در اطاعت و فرمانبرداری خدا
زکات شجاعت، جهاد در راه خدا
زکات حاکم، دادرسی درماندگان
زکات نعمتهای الهی، انجام کارهای نیک
زکات علم و دانش، بذل آن به کسانی که استحقاق آن را دارند و واداشتن نفس در عمل بدان است.
زکات و مالیات
امروزه در مورد زکات بحث‌های مختلفی وجود دارد از جمله رابطه زکات و مالیاتی که دولت میگیرد و انحصار زکات در موارد نُه گانه. گروهی وجود مالیات را جایگزین زکات می‌دانند و در مقابل برخی با توجه به آیات و روایات و موارد وجوب و موارد مصرف، مالیات و زکات را دو مقولۀ جدا می‌دانند. برخی روشنفکران زکات را منحصر در نه چیز ندانسته و همه تولیدات صنعتی، کشاورزی و غیره را مشمول آن می‌دانند.
------------------------------------------------------
یادداشت
العلامة الحلي،مختلف الشيعة، ج۳، ص۱۹۵مسألة: قال ابن الجنيد: تؤخذ الزكاة في أرض العشر من كل ما دخل القفيز من حنطة وشعير وسمسم وأرز ودخن وذرة وعدس وسلت وسائر الحبوب ومن التمر والزبيب...علامه حلی از ابن جنید نقل می‌کند که،در زمین‌هاى عُشرى, زکات آنچه داخل پیمانه شود, از: گندم و جو و کنجد و برنج و ارزن و ذرت و عدس و جوترش و دیگر دانه ها و از خرما و کشمش, گرفته مى شود. و در جاى دیگر مى نویسد:ابن جنید, زکات را در عسلى که از زمین‌هاى عشرى به دست مى آید واجب مى داند
چنان‌که در بالا گفته شد گاهی از صدقه با عنوان زکات مستحب یاد می‌شود. و با افزون قیدِ واجب به زکات، هدف تمایز آن با صدقات مستحبی است.
منابع
آمدی عبدالواحد محمد، غرر الحکم، چاپ دانشگاه تهران.
ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
پاینده ابوالقاسم، نهج الفصاحه، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، ۱۴۰۹ق.
راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن.
صدوق، محمد بن علی، امالی، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، موسسه النشر الاسلامی.
طبرسی، جوامع الجامع، تحقیق موسسه نشر اسلامی، جامعه مدرسین، قم.
علی المتقی ابن حسام الدین هندی، کنزالعمال، دائرة المعارف العثمانیة، بعاصمة حیدر آباد، ۱۳۶۴ ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات اسوه.
قرائتی، محسن، زکات، انتشارات ستاد اقامه نماز و احیای زکات.
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، دار الکتاب، قم، ۱۳۶۷ش.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دارالکتب اسلامیة، تهران، ۱۳۶۲ش.
نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دارالکتب الإسلامیة و المکتبة الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۹ش.
نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، طبعة الاولی، قم، ۱۴۰۷ق.