اهمیت عفت و عفت ورزی

در این جلسه در ادامه بحث اخلاق اجتماعی به  موضوع عفت و عفت ورزی که یکی از خصوصیات اخلاق اجتماعی ست می پردازیم:

قال علی علیه السلام: تَمامُ الْعَفافِ الرِّضا بِالْکَفافِ.[1]
حضرت علی علیه السلام می فرماید: کمال عفت این است که انسان به آنچه که دارد راضی باشد.

عفّت در لغت به معنای خودداری و امتناع است  و در اصطلاح به معنای خودداری از شهوت رانی حرام است.

راغب در مفردات می گوید: العِفَّةُ حُصولُ حالَةٍ لِلنَّفْسِ تَمْتَنِعُ بِها عن غَلَبَةِ الشَّهْوَةِ، وَالمُتَعَفِّفُ، المُتَعاطِی لِذلِکَ بِضَرْبٍ مِنَ المُمارِسَةِ وَالقَهْرِ وَأصْلُه الاقْتِصارُ علی تَناوُلِ الشَّی ءِ القَلیلِ; عفت، بوجود آمدن حالتی برای نفس انسان است که او را از غلبه یافتن شهوت حفظ می کند و عفیف کسی است که این حالت را بر اثر تمرین و تلاش بدست می آورد و ریشه آن اکتفا کردن بر استفاده از امکانات کم است. [2]

در میان علمای علم اخلاق معروف است که اخلاق فضیلت میانه و معتدلی است بین افراط و تفریط اخلاقی که رذیله هستند. آنها برای اخلاق معتقد به چهار خلق اصلی هستند که عبارتند از: شجاعت، عفّت، حکمت و عدالت که اساس و پایه تمام علم اخلاق است، پس عفّت فضیلت و حدّ اعتدال قوّه شهویّه است آن هم به معنای عام کلمه که هر جاذبه ای را نسبت به چیزی قوّه شهویّه می گویند مانند جاذبه مال، مقام، شهوت جنسی و غیره که اگر از حد بگذرد، حرص است و اگر به حدّ اعتدال نرسد، تنبلی و رکورد است و اگر حدّ اعتدال باشد عفاف است.

می گویند ثروت‎های دنیا در سه مرحله مصرف می شود:

اوّل: ضرورتهاست که حداقل ضروریات زندگی لباس، غذا، و مسکن است.
دوم: مسیر رفاهی است که مقداری از مرحله اوّل بالاتر است.
سوم: شهوت و هوسهاست، آمار نشان می دهد که قسمت عمده اموال دنیا در این مرحله مصرف می شود.

اگر زندگی کسی مرحله اوّل باشد بارش سبک است و اگر دومی و معتدل باشد عفیف است و اگر به مرحله سوم رسید مایه بدبختی است و بار به قدری سنگین است که از طریق مشروع قابل حل نیست و حلال و حرام با هم مخلوط می شود.
انسان باید قانع باشد در غیر این صورت حدّی برای توقّف ندارد.

عفّت نیز مانند سایر صفات کمال، از مراتبی برخوردار است، که بالاترین مرتبه آن، خودداری و پرهیز از تمام محرّمات و نافرمانیهاست و به پرهیز از محرّمات شهوانی محدود نمی شود.

حضرت علی علیه السلام به محمّدبن ابی بکر فرمود:
اعْلَم أَنَّ أفضَلَ العِفَّةِ الوَرَعُ فی دینِ اللَّهِ وَ العَمَلُ بِطاعَتِهِ; بدان که برترین پاکدامنی پرهیزگاری در دین خدا و عمل به طاعت پروردگار است.[3]

بنابراین خودداری از شهوت حرام، از بزرگترین و دوست داشتنی ترین مراتب عفّت است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: أحَبُّ الْعفافِ الَی اللهِ تعالی، عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرجِ; محبوب ترین پاکی نزد خدای تعالی، پاکی شکم و شهوت جنسی است.[4]

امام علی علیه السلام خطاب به کمیل می فرماید: یا کُمَیْلُ انَّ احَبَّ ما تَمْتَثِلُهُ العِبادُ إلی اللَّهِ بَعْدَ الإقرارِ بِهِ وبأَوْلیائِهِ التَّعَفُّفُ وَالتَّحَمُّلُ والاصْطِبارُ; محبوب ترین چیزی که بندگان خدا اطاعت فرمانش را در آن می کنند بعد از اقرار به خدا و اولیایش سه چیز است:عفّت، تحمّل و صبر.[5]

و از آن حضرت می خوانیم: ما الُمجاهِدُ الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللَّه بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَکادَ الْعَفیفُ أن یَکونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلائِکةِ; مجاهد شهید در راه خدا اجرش بیشتر از کسی نیست که قدرت بر گناه دارد امّا خویشتنداری می کند، چنین شخصی نزدیک است که فرشته ای از فرشتگان خدا باشد.[6]

- اهمیت عفت:

علی علیه السلام می فرماید: أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْعَفَافُ ; [7]بالاترین ارزش در زندگی یک انسان عفت است. خواهم گفت که عفاف چیست؟ اما پیش از آن، در خطبه متقین، امیرالمؤمنین می فرماید: أَنْفُسُهُمْ عَفِیفَةٌ ;[8] از صفات مؤمن آن است که نفسش عفیف باشد، رها و یَلِه نباشد. این صفت به قدری ارزشمند است که رسول گرامی اسلام می فرماید: تمام صفات حسنه منشأ آن عفت نفس است: أَمَّا الْعَفَافُ فَیَتَشَعَّبُ مِنْهُ الرِّضَا وَ الِاسْتِکَانَةُ وَ الْحَظُّ وَ الرَّاحَةُ وَ التَّفَقُّدُ وَ الْخُشُوعُ وَ التَّذَکُّرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الْجُودُ وَ السَّخَاء[9]  کسی که عفت نفس داشته باشد، سخاوت و جود، رضا و آرامش را هم خواهد داشت.

صفات رضا، خشوع، تفکر، جود و سخاء در عفت ریشه دارد; به همین دلیل یکی از دعاهای نبی مکرم اسلام این بود: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ... الْهُدَی وَ الْعَفَافَ وَ التُّقیه وَ الْغِنَی;[10] بار خدایا! من از تو تقوا، هدایت، بی نیازی و عفاف را درخواست دارم ! پس عفت نفس در آیات و روایات ائمه معصومین علیه السلام به عنوان ارزشمندترین صفت مؤمن شناخته شده است. به صورت فشرده در معنی عفاف باید گفت عفاف یعنی بازدارندگی، یله و رها نبودن، کنترل از درون و خودکنترلی، غلبه بر غرایض و شهوات. انسان نباید شهوت را هر طور که خواست رها کند. عفاف; یعنی کنترل و زمام نفس و شهوت را در دست گرفتن.

در دعاي ماه مبارك رمضان می‎خوانیم:

اللّهمّ زَینّی فیهِ بالسّتْرِ والعَفافِ[11] 
خدایا روزی کن من را در ماه رمضان و به دو چیز زینت بده:

ستر و عفاف. ستر یعنی اینکه گناهان مردم را مخفی کنم. به ما چه ارتباطی دارد که فلانی عیب دارد؟ خوش به حال بندهای که به عیب خودش میپردازد و به عیب دیگران کاری ندارد. اگر رفیقت هم عیب دارد به کسی نگو. غیبت حرام است و عمل چهل روز را از بین میبرد و اعمال خوب غیبت کننده را در نامه اعمال شخص غیبت شونده می نویسند.

چه خوب است که خوبیهای مردم را بیان کنیم.

آنها که به عیب دیگران کاری ندارند، بهترین زینت را دارند. حدیث داریم خوش به حال کسی که به عیب خود پرداخته به عیب دیگران کاری ندارد.

در ادامه دعا عفاف آمده است. عفاف یعنی اینکه گناه نکنیم و عفت نفس داشته باشیم که گناه نکردن است. پس بیان نکردن گناه دیگران و داشتن عفاف اولین دعایی است که در این روز از خدا می‎خواهیم.

وقتی به خواهشهای بیمورد دل جواب نه ندادی و به دام خواستههای حرص افتادی، اسیر گنداب دنیا میشوی باتلاقی که هرچه بیشتر در آن دست و پا میزنی و تلاش میکنی، بیشتر در آن گرفتار میشوی. نتیجه آن مشخص است! نفس، چاه ویلی است که هیچگاه پر نمیشود. درد تکاثر و افزون طلبی، زخم ناسور بشریت بوده و هست و تنها مرهم آن قناعت است.

---------------------------

پی نوشت :

1.الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج‏1، ص: 299
2.مفردات ألفاظ القرآن / 573 / عف ..... ص : 573
 3.بحار الأنوار (ط - بيروت) / ج‏74 / 390 / باب 15 مواعظ أمير المؤمنين ع و خطبه أيضا و حكمه ..... ص : 376
 4.مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل / ج‏11 / 277 / 22 - باب وجوب العفة ..... ص : 274
 5.تحف العقول / النص / 173 / وصيته ع لكميل بن زياد مختصرة ..... ص : 171
 6. نهج البلاغة (للصبحي صالح) / 559 / [482] 474 ..... ص : 559
 7.الكافي (ط - الإسلامية) / ج‏2 / 79 / باب العفة ..... ص : 79
8.الكافي (ط - الإسلامية) / ج‏2 / 132 / باب ذم الدنيا و الزهد فيها ..... ص : 128
9. تحف العقول / النص / 17 / و من حكمه ص و كلامه ..... ص : 15
10.مصباح المتهجد و سلاح المتعبد / ج‏2 / 672 / ذو الحجة ..... ص : 671
11.الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة) / ج‏1 / 284 / فصل(1) فيما يختص باليوم الثاني عشر منه من دعاء غير متكرر ..... ص : 283

خلاصه سخنرانی استاد جمالی فرد در کنفرانس آیه های انتظار در تاریخ 92/11/8

لینک سخنرانی های قبلی : http://www.jonbeshnet.ir/category/443